Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

arrotzàre 1 , vrb Definitzione tènnere atrivimentu, su coràgiu, giare a pitzu, tzucare a fàere cosa; nau de su cane, chi cracat apedhandho e cricandho de mossigare: nau in cobertantza, brigare, istare naendho sèmpere cosa a briga Sinònimos e contràrios atrevire / apedhae 2. ma cussu catedhu arrotzat, mih! Tradutziones Frantzesu oser Ingresu to dare Ispagnolu atreverse Italianu ardire Tedescu wagen.

arruarzàre , vrb Definitzione su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau Sinònimos e contràrios abriare, aferare, agrestare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu enmalecerse Italianu inselvatichire Tedescu verwildern lassen.

arrubiàe, arrubiài , vrb: arrujare, orrubiare Definitzione fàere in colore orrúbiu, tirare a s’orrúbiu, su si fàere orrúbios de sa bregúngia; fàere sa crosta a is papares (mescamente a s'orrostu) o còere pata a fogu Sinònimos e contràrios abbrigai, arrubiscai, arrujire, cardiare, ingrujare, irrubiare, orruviare / rfl. arrabatzonare Frases in s'íscia sa tamata est arrujandhe ◊ lassa s'ischidoni, deghinou ti nci dhu fatzu ingurti arrubiau! 2. su sirboni arrubiau portandedhu a sa mesa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougir Ingresu to blush Ispagnolu enrojecer, sonrojarse, dorar Italianu arrossare, arrossire, rosolare Tedescu röten, erröten, bräunen.

arrubisconài , vrb: rubisconai Definitzione fàere orrúbiu orrúbiu in cara abbarrandho in buca de forru, acanta a fogu meda, o fintzes po arrennegu, bregúngia o àteru Sinònimos e contràrios arrabatzonare, impurpurinare, irrujire Frases at castiau s'isposu sentza però dhi artziai is ogus in faci e totu arrubisconendusí Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougir Ingresu to turn red Ispagnolu enrojecer, sonrojar Italianu arrossire Tedescu erröten.

arruedhulàre , vrb Definitzione fàere a ruédhula Sinònimos e contràrios abballonare, allomborae, arrombulonai, atuturae, imboligare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rouler, enrouler Ingresu to roll Ispagnolu enrollar Italianu arrotolare Tedescu zusammenrollen.

arrúere , vrb: arrúghere, arrui, arrúiri, arruri, irrúghere, orrue 1, rúchere*, urrúere Definitzione calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu Sinònimos e contràrios botare, cairi, corriare, iscaltinare, iscasidhare, isdegorare, isdobbiare / betae / dèchere | ctr. arritzare, pesai Maneras de nàrrere csn: arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn. Frases arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua 2. custu no ti arruit: no est cosa tua! 3. su bistiri ti arruit mali 4. sa festa arruit su mesi ch'intrat 5. no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus! Tradutziones Frantzesu tomber Ingresu to fall Ispagnolu caer Italianu cadére, cascare Tedescu fallen, stürzen.

arrugài , vrb Definitzione andhare a segadura, passare in mesu de unu logu a manera de incurtzare su camminu de fàere, passare fora de camminu, de una parte a s'àtera de unu logu Sinònimos e contràrios aggrucare, atravigare, atreminare, atruessai, ruciare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre un raccourci Ingresu to take a short cut Ispagnolu atajar Italianu prèndere una scorciatóia Tedescu einen Abkürzungsweg einschlagen.

arrughinàre, arrughinzàre , vrb: arruinai, orroinai, roghinare 1 Definitzione nau de is metallos (prus che àteru de ferru) pònnere s’orruina / arruinau che orbada ingurda = meda (ca sendhe betza, totu cossumida, est irbandhonada e si la sighit a manigare su ruinzu) Sinònimos e contràrios inferrinzare Ètimu ltn. aeruginare Tradutziones Frantzesu rouiller Ingresu to rust Ispagnolu enmohecer, oxidar Italianu arrugginire Tedescu rosten.

arrullài , vrb: orrullai Definitzione anedhare is pilos Sinònimos e contràrios allorichitare, anedhai, eritzare, frisai, incincinnare, riciulare Frases is pilus de seda chi no ti apu arrullau furiant luxentis de isperas e no portalis serraus! (A.C.Serra) Ètimu ctl. rullar Tradutziones Frantzesu friser Ingresu to curl Ispagnolu rizar, ensortijar Italianu arricciare i capélli Tedescu sich das Haar kräuseln.

arrullài 1, arrullàre , vrb Definitzione su cantare de trúturis e culumbos Sinònimos e contràrios trutuliai Frases sas pudhas ant cantadu, túrtures e piciones ant arrulladu Terminologia iscientìfica bga Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu roucouler Ingresu to coo Ispagnolu arrullar Italianu tubare Tedescu gurren.

arrulliài , vrb Definitzione fàere s'arrúlliu, istare a gúgulos Sinònimos e contràrios agruguai, agruinai, agrumiai, agulluriai, borulare, gurruliai, orulare Tradutziones Frantzesu aboyer, hurler Ingresu to bark, to howl Ispagnolu aullar Italianu latrare, ululare Tedescu kläffen, heulen.

arruntzài , vrb: arrunzai, runzai Definitzione est su chi faet su fogu o su sole forte a sa pedhe e cosas deasi, chi dhas atzirbisonat, dhas faet totu a pinnigas; istare o pònnere coment'e allorigaos, acancarronaos (mescamente crocaos) Sinònimos e contràrios acarrongiai, afrangillonai, aggrunciare, ammaugionai, apigiare, atavellai, atripitzare, cascai, frongire, granculai | ctr. istirai Maneras de nàrrere csn: arruntzaisí (nadu de chie tenet fritu) = atuturàresi, istare atuturados; a. is codhus = incrubai de palas, leàrela cun passiéntzia candho una cosa andhat male, fàghere de codhos, comente faghet chie no ischit it'e rispòndhere; arrunzaisí a una parti = fràngheresi, pònneresi a un'ala Frases su tempus arrunzat totu is cosas ◊ si est arruntzau de sa bregúngia ◊ candu unu s'est istasiu dhi naraus chi est arruntzau ca portat sa pedhi frungia 2. it'est chi t'est pigau, ita tenis chi ti biu totu allochiau?! - dh'iat nau arrunzendu 3. arrunzadí a una parti: comenti ti permitis de fichiri turra in is chistionis nostras?! Ètimu ctl. arronsar Tradutziones Frantzesu froisser, se flétrir, se rider Ingresu to wrinkle up Ispagnolu arrugar Italianu contrarre, raggrinzire, corrugare Tedescu zusammenziehen, runzeln, falten.

arrusài , vrb Definitzione bogare o cricare rusas, iscusas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tricher Ingresu to cheat Ispagnolu hacer trampa Italianu barare Tedescu betrügen.

arrusciài , vrb: orrusciai, rusciai Definitzione ispergiare o betare abba, betare cosa a ispergiadura, ispainada / a. de píbiri, de sali, de tzúcuru Sinònimos e contràrios abbae, aciaviai, arrosiai, grispisare, isciarbiai, schiscinai, spripidhai / ifúndhere / ispanzolare Frases s'àcua dhi serbit po arrusciai is froris ◊ a is macarronis arrusciadhis casu meda! ◊ si serbit s'àcua po arrusciai is ortus 2. ghetendi binu, papendi, at arrusciau sa tialla 3. a Pasca su predi arrúsciat s'àcua santa in is domus Ètimu ctl. arruixar Tradutziones Frantzesu arroser, asperger Ingresu to sprinkle Ispagnolu rociar, regar Italianu annaffiare, spruzzare Tedescu besprengen.

arruspíre , vrb: orruspire, ruspire Definitzione bogare o fuliare salia de buca Sinònimos e contràrios carraschiare, gruspiare, gruspire, iscupiri, ispudai Tradutziones Frantzesu cracher Ingresu to spit Ispagnolu escupir Italianu sputare Tedescu spucken.

arrusticài , vrb Definitzione su si fàere areste Sinònimos e contràrios agrestare, irrusticai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to become wild Ispagnolu volverse salvaje, silvestre Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

arrutài , vrb: orrutai, rutai Definitzione torrare o fàere orrutos o arrútidus; nau de un’erriu, su si arretirare de s’abba de s’undha Sinònimos e contràrios ogredhae Frases chi sigheus de aici ndi arrutaus sa satzada! ◊ nd'eis a tenni tempus de arrutai cun s'iscraxu prenu!…◊ sa cibudha fait arrutai 2. bah, s'arriu est arrutendi, mancu mali! Ètimu ltn. ructare Tradutziones Frantzesu roter Ingresu to belch Ispagnolu eructar Italianu ruttare Tedescu rülpsen.

arruxulàre , vrb: ruxulare Definitzione andai de innòi e de inní, istare in giru Sinònimos e contràrios arrociare, bandhulare, garronai, istrusciare, molingiae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flâner Ingresu to stroll Ispagnolu vagabundear Italianu camminare a vànvera, girellare Tedescu umherschleundern.

artefàghere , vrb Definitzione fàere cun arte ma nau in su sensu de fàere cosas de papare o bufare ponendho o aciunghendho sustàntzias fabbricadas, cun ingannu puru Tradutziones Frantzesu altérer, falsifier Ingresu to adulterate Ispagnolu adulterar Italianu adulterare Tedescu verfälschen.

articulài, articulàre , vrb Definitzione iscríere o fàere is artículos de una lei; fàere articulata a ccn., iscríere incurpandho a unu artículos o puntos de mancàntzias chi at fatu / articulare a unu Sinònimos e contràrios acajonare, acriminai, acrupai, acusai, ifartare, imputai, incrupai Frases su printzípiu pro comente fit fata sa leze no fit irballau, petzi chi sos gurturjos l'aiant articulau comente lis est pàssiu pro ndhe tirare largos balanzos (G.Piga) Ètimu spn. articular Tradutziones Frantzesu incriminer Ingresu to incriminate Ispagnolu imputar Italianu incriminare Tedescu anklagen.