arrotzàre 1 , vrb Definizione
tènnere atrivimentu, su coràgiu, giare a pitzu, tzucare a fàere cosa; nau de su cane, chi cracat apedhandho e cricandho de mossigare: nau in cobertantza, brigare, istare naendho sèmpere cosa a briga
Sinonimi e contrari
atrevire
/
apedhae
2.
ma cussu catedhu arrotzat, mih!
Traduzioni
Francese
oser
Inglese
to dare
Spagnolo
atreverse
Italiano
ardire
Tedesco
wagen.
arruarzàre , vrb Definizione
su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau
Sinonimi e contrari
abriare,
aferare,
agrestare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to make wild
Spagnolo
enmalecerse
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern lassen.
arrubiàe, arrubiài , vrb: arrujare,
orrubiare Definizione
fàere in colore orrúbiu, tirare a s’orrúbiu, su si fàere orrúbios de sa bregúngia; fàere sa crosta a is papares (mescamente a s'orrostu) o còere pata a fogu
Sinonimi e contrari
abbrigai,
arrubiscai,
arrujire,
cardiare,
ingrujare,
irrubiare,
orruviare
/
rfl. arrabatzonare
Frasi
in s'íscia sa tamata est arrujandhe ◊ lassa s'ischidoni, deghinou ti nci dhu fatzu ingurti arrubiau!
2.
su sirboni arrubiau portandedhu a sa mesa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rougir
Inglese
to blush
Spagnolo
enrojecer,
sonrojarse,
dorar
Italiano
arrossare,
arrossire,
rosolare
Tedesco
röten,
erröten,
bräunen.
arrubisconài , vrb: rubisconai Definizione
fàere orrúbiu orrúbiu in cara abbarrandho in buca de forru, acanta a fogu meda, o fintzes po arrennegu, bregúngia o àteru
Sinonimi e contrari
arrabatzonare,
impurpurinare,
irrujire
Frasi
at castiau s'isposu sentza però dhi artziai is ogus in faci e totu arrubisconendusí
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rougir
Inglese
to turn red
Spagnolo
enrojecer,
sonrojar
Italiano
arrossire
Tedesco
erröten.
arruedhulàre , vrb Definizione
fàere a ruédhula
Sinonimi e contrari
abballonare,
allomborae,
arrombulonai,
atuturae,
imboligare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler,
enrouler
Inglese
to roll
Spagnolo
enrollar
Italiano
arrotolare
Tedesco
zusammenrollen.
arrúere , vrb: arrúghere,
arrui,
arrúiri,
arruri,
irrúghere,
orrue 1,
rúchere*,
urrúere Definizione
calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu
Sinonimi e contrari
botare,
cairi,
corriare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare
/
betae
/
dèchere
| ctr.
arritzare,
pesai
Modi di dire
csn:
arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn.
Frasi
arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua
2.
custu no ti arruit: no est cosa tua!
3.
su bistiri ti arruit mali
4.
sa festa arruit su mesi ch'intrat
5.
no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus!
Traduzioni
Francese
tomber
Inglese
to fall
Spagnolo
caer
Italiano
cadére,
cascare
Tedesco
fallen,
stürzen.
arrugài , vrb Definizione
andhare a segadura, passare in mesu de unu logu a manera de incurtzare su camminu de fàere, passare fora de camminu, de una parte a s'àtera de unu logu
Sinonimi e contrari
aggrucare,
atravigare,
atreminare,
atruessai,
ruciare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre un raccourci
Inglese
to take a short cut
Spagnolo
atajar
Italiano
prèndere una scorciatóia
Tedesco
einen Abkürzungsweg einschlagen.
arrughinàre, arrughinzàre , vrb: arruinai,
orroinai,
roghinare 1 Definizione
nau de is metallos (prus che àteru de ferru) pònnere s’orruina / arruinau che orbada ingurda = meda (ca sendhe betza, totu cossumida, est irbandhonada e si la sighit a manigare su ruinzu)
Sinonimi e contrari
inferrinzare
Etimo
ltn.
aeruginare
Traduzioni
Francese
rouiller
Inglese
to rust
Spagnolo
enmohecer,
oxidar
Italiano
arrugginire
Tedesco
rosten.
arrullài , vrb: orrullai Definizione
anedhare is pilos
Sinonimi e contrari
allorichitare,
anedhai,
eritzare,
frisai,
incincinnare,
riciulare
Frasi
is pilus de seda chi no ti apu arrullau furiant luxentis de isperas e no portalis serraus! (A.C.Serra)
Etimo
ctl.
rullar
Traduzioni
Francese
friser
Inglese
to curl
Spagnolo
rizar,
ensortijar
Italiano
arricciare i capélli
Tedesco
sich das Haar kräuseln.
arrullài 1, arrullàre , vrb Definizione
su cantare de trúturis e culumbos
Sinonimi e contrari
trutuliai
Frasi
sas pudhas ant cantadu, túrtures e piciones ant arrulladu
Terminologia scientifica
bga
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
roucouler
Inglese
to coo
Spagnolo
arrullar
Italiano
tubare
Tedesco
gurren.
arrulliài , vrb Definizione
fàere s'arrúlliu, istare a gúgulos
Sinonimi e contrari
agruguai,
agruinai,
agrumiai,
agulluriai,
borulare,
gurruliai,
orulare
Traduzioni
Francese
aboyer,
hurler
Inglese
to bark,
to howl
Spagnolo
aullar
Italiano
latrare,
ululare
Tedesco
kläffen,
heulen.
arruntzài , vrb: arrunzai,
runzai Definizione
est su chi faet su fogu o su sole forte a sa pedhe e cosas deasi, chi dhas atzirbisonat, dhas faet totu a pinnigas; istare o pònnere coment'e allorigaos, acancarronaos (mescamente crocaos)
Sinonimi e contrari
acarrongiai,
afrangillonai,
aggrunciare,
ammaugionai,
apigiare,
atavellai,
atripitzare,
cascai,
frongire,
granculai
| ctr.
istirai
Modi di dire
csn:
arruntzaisí (nadu de chie tenet fritu) = atuturàresi, istare atuturados; a. is codhus = incrubai de palas, leàrela cun passiéntzia candho una cosa andhat male, fàghere de codhos, comente faghet chie no ischit it'e rispòndhere; arrunzaisí a una parti = fràngheresi, pònneresi a un'ala
Frasi
su tempus arrunzat totu is cosas ◊ si est arruntzau de sa bregúngia ◊ candu unu s'est istasiu dhi naraus chi est arruntzau ca portat sa pedhi frungia
2.
it'est chi t'est pigau, ita tenis chi ti biu totu allochiau?! - dh'iat nau arrunzendu
3.
arrunzadí a una parti: comenti ti permitis de fichiri turra in is chistionis nostras?!
Etimo
ctl.
arronsar
Traduzioni
Francese
froisser,
se flétrir,
se rider
Inglese
to wrinkle up
Spagnolo
arrugar
Italiano
contrarre,
raggrinzire,
corrugare
Tedesco
zusammenziehen,
runzeln,
falten.
arrusài , vrb Definizione
bogare o cricare rusas, iscusas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tricher
Inglese
to cheat
Spagnolo
hacer trampa
Italiano
barare
Tedesco
betrügen.
arrusciài , vrb: orrusciai,
rusciai Definizione
ispergiare o betare abba, betare cosa a ispergiadura, ispainada / a. de píbiri, de sali, de tzúcuru
Sinonimi e contrari
abbae,
aciaviai,
arrosiai,
grispisare,
isciarbiai,
schiscinai,
spripidhai
/
ifúndhere
/
ispanzolare
Frasi
s'àcua dhi serbit po arrusciai is froris ◊ a is macarronis arrusciadhis casu meda! ◊ si serbit s'àcua po arrusciai is ortus
2.
ghetendi binu, papendi, at arrusciau sa tialla
3.
a Pasca su predi arrúsciat s'àcua santa in is domus
Etimo
ctl.
arruixar
Traduzioni
Francese
arroser,
asperger
Inglese
to sprinkle
Spagnolo
rociar,
regar
Italiano
annaffiare,
spruzzare
Tedesco
besprengen.
arruspíre , vrb: orruspire,
ruspire Definizione
bogare o fuliare salia de buca
Sinonimi e contrari
carraschiare,
gruspiare,
gruspire,
iscupiri,
ispudai
Traduzioni
Francese
cracher
Inglese
to spit
Spagnolo
escupir
Italiano
sputare
Tedesco
spucken.
arrusticài , vrb Definizione
su si fàere areste
Sinonimi e contrari
agrestare,
irrusticai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre sauvage
Inglese
to become wild
Spagnolo
volverse salvaje,
silvestre
Italiano
inselvatichire
Tedesco
verwildern.
arrutài , vrb: orrutai,
rutai Definizione
torrare o fàere orrutos o arrútidus; nau de un’erriu, su si arretirare de s’abba de s’undha
Sinonimi e contrari
ogredhae
Frasi
chi sigheus de aici ndi arrutaus sa satzada! ◊ nd'eis a tenni tempus de arrutai cun s'iscraxu prenu!…◊ sa cibudha fait arrutai
2.
bah, s'arriu est arrutendi, mancu mali!
Etimo
ltn.
ructare
Traduzioni
Francese
roter
Inglese
to belch
Spagnolo
eructar
Italiano
ruttare
Tedesco
rülpsen.
arruxulàre , vrb: ruxulare Definizione
andai de innòi e de inní, istare in giru
Sinonimi e contrari
arrociare,
bandhulare,
garronai,
istrusciare,
molingiae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flâner
Inglese
to stroll
Spagnolo
vagabundear
Italiano
camminare a vànvera,
girellare
Tedesco
umherschleundern.
artefàghere , vrb Definizione
fàere cun arte ma nau in su sensu de fàere cosas de papare o bufare ponendho o aciunghendho sustàntzias fabbricadas, cun ingannu puru
Traduzioni
Francese
altérer,
falsifier
Inglese
to adulterate
Spagnolo
adulterar
Italiano
adulterare
Tedesco
verfälschen.
articulài, articulàre , vrb Definizione
iscríere o fàere is artículos de una lei; fàere articulata a ccn., iscríere incurpandho a unu artículos o puntos de mancàntzias chi at fatu / articulare a unu
Sinonimi e contrari
acajonare,
acriminai,
acrupai,
acusai,
ifartare,
imputai,
incrupai
Frasi
su printzípiu pro comente fit fata sa leze no fit irballau, petzi chi sos gurturjos l'aiant articulau comente lis est pàssiu pro ndhe tirare largos balanzos (G.Piga)
Etimo
spn.
articular
Traduzioni
Francese
incriminer
Inglese
to incriminate
Spagnolo
imputar
Italiano
incriminare
Tedesco
anklagen.