Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

arretumbài, arretumbàre , vrb: retumbai* Definitzione coment’e torrare agoa o sighire a intèndhere unu sonu po cosa chi agatat imbia e dhu faet furriare Sinònimos e contràrios arrembombai, arrentronai, intumbidare, intumbire Frases boghes aciotadas arretumbant is montes… Tradutziones Frantzesu retentir, résonner Ingresu to deafen Ispagnolu retumbar Italianu rintronare Tedescu dröhnen.

arretundài , vrb: arrotundai, retundai Definitzione fàere retundha, atundhare una cosa bogandhochedhi is atzas, is puntas Sinònimos e contràrios atundai, atundhulare, aturundhare, intundhigare | ctr. acutzai Tradutziones Frantzesu arrondir Ingresu to round Ispagnolu redondear Italianu arrotondare Tedescu abrunden.

arretzetài 1, arretzetàre , vrb Definitzione ordinare a rezeta, comente si faet cun is meighinas Sinònimos e contràrios odrinai Tradutziones Frantzesu ordonnancer Ingresu to prescribe Ispagnolu recetar Italianu ricettare Tedescu verschreiben.

arreulài , vrb Definitzione pònnere s'arréulu, fàere a befa a unu cun sulitos o tródhios fatos cun sa buca, pigare a súrbios Sinònimos e contràrios abbefiare, abbilgonzare, abbirgonzire, dellezare, ibregungire, ifachilare, ilvilgonzare, mofare, strocillai Frases torru, o Sardigna intzimiara, a sa tita tua múllia, istancu e arreulau (E.Collu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se moquer Ingresu to deride Ispagnolu mofarse, ridiculizar Italianu schernire, derídere Tedescu verspotten.

arrevilíre , vrb Definitzione torrare in bidóriu Frases de sas arbeghes ndi dhi at mortu sa metade: sas chi sunt abbarradas, lanzas e istasias, no si sunt arrevilias mancu in beranu Tradutziones Frantzesu revitaliser Ingresu to revive Ispagnolu revitalizar Italianu rivitalizzare Tedescu wiederbeleben.

arrexinài , vrb Definitzione pònnere o betare arraighinas Sinònimos e contràrios abbrabai, arradichinare, tènnere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre racine Ingresu to root Ispagnolu arraigar Italianu radicare Tedescu Wurzel schlagen.

arribbài, arribbàre , vrb: arribbari, arrivare, erribbai Definitzione andhare e lòmpere a unu logu, a unu puntu, arrennèscere a tocare calecuna cosa cun sa manu a bratzu istirau (o fintzes a iscúdere, fàere male a unu); fàere unu tanti, una suma Sinònimos e contràrios arrannesci, arrivire, assuprire, ciòmpere, lòmpere | ctr. andai, tocai 1 / leai Frases est arribbau a s'edadi de cent'annus ◊ aui eus a arribbari sighendi de aici?! 2. li sunt arribbaos pro lu addobbare 3. a cantu arribbat s'ispesa? Ètimu ctl. arribar Tradutziones Frantzesu arriver Ingresu to arrive Ispagnolu llegar Italianu arrivare Tedescu ankommen.

arribbàre 1 , vrb Definitzione pònnere a parte ccn. cosa po dha lassare a un'àteru tempus, po dha tènnere chistia Sinònimos e contràrios allogae, arremai 1, arremonire, asserbare, chistie, coltoire, golloire Frases sa mela l'at chérfida arribbare ma si est frazigada ◊ est arribbendhe totu a sa temporada, pro no li mancare sa cosa tandho ◊ arribbadinne a cras de cussa cosa! ◊ su chi aiat téssidu lu teniat arribbadu pro candho si deviat cogiuare Sambenados e Provèrbios prb: chie arribbat a cras arribbat a canes Tradutziones Frantzesu garder Ingresu to put aside Ispagnolu guardar Italianu serbare Tedescu aufbewahren.

arribbíri , vrb Definitzione prènnere a meda, a tropu, a istibbidura de tupare totu (prus che àteru unu cundhutu) Sinònimos e contràrios atzipare 1, intusciai, opilare, tapai / abbidhiai, abbudagare | ctr. istupare Maneras de nàrrere csn: a. a unu de papai = fàgherelu mascare a tropu; a. unu canali = prenare unu canale de malesa; a. de febi = arrennegare meda Frases is tubbus si funt arribbius de arrúinu ◊ at arribbiu s'aposentu de carramatzinas ◊ a su fillu dh'at arribbiu de cosa de papai ◊ ti ses arribbiu de durcis Tradutziones Frantzesu boucher, engorger, bourrer Ingresu to obstruct, to stuff Ispagnolu atascar Italianu otturare, intasare, ostruire Tedescu verstopfen.

arricài , vrb: erricai Definitzione ammuntonare o fàere interessu, siendha, essire erricu Sinònimos e contràrios inrichire | ctr. impoberai, impoberire Frases unu babbu teniat custu piciocu impromítiu a su tiau e aici si fut arricau ◊ cun s'iscruxoxu custa borta si arricaus! Sambenados e Provèrbios prb: su pòberu, candu arricat, fintzas a su babbu bicat ◊ chini bivit de su trabballu suu no si arricat mai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'enrichir Ingresu to become rich Ispagnolu enriquecer Italianu arricchirsi Tedescu reich werden.

arridàe, arridài, arridàre, arridàri , vrb: arritare Definitzione fàere o essire àrridu, fàere sa cosa deasi sicada chi si segat luego po dha tocare, o tostada, ma fàcile a fàere a farinos Sinònimos e contràrios ansare, carasare, turrai Frases at arridau duas fitas de pani in sa braxa ◊ su soli pitziosu àrridat is ispigas ◊ s’astrau àrridat fintzas s’erba ◊ in istiu sa terra si àrridat de su sole forte Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dessécher Ingresu to dry (up) Ispagnolu secar Italianu disseccare, essiccare Tedescu trocknen.

arríede, arríere , vrb: arriri, errídere, irríere, rídere* Definitzione apèrrere unu pagu is lavras o fintzes apèrrere sa buca meda faendho intèndhere sa boghe a iscracàliu po cuntentesa, alligria, ca si agatat una cosa o una essia coriosa, befandho, abbaidandho ispetàculu / pps. arrísidu Sinònimos e contràrios arríara | ctr. piànghere Maneras de nàrrere csn: èssiri arrí arrí = iscanzendhe de laras, fàghere un'iscanzada de laras pro ríere; arriri a iscracàllius, a buca prena, a boxi arta; arriri po befa = befare; schiringiaisí a arriri = iscanzare sas laras coment'e pro ríere, risitare, itl. sorrìdere; arriri a rúmbulu = èssere a tróulu de risu, ríere gai meda de si rúere Frases s'ómini chi portat ciorbedhu depit castiai e arriri de totu, puita isceti aici porit bivi in custu mundu ◊ si dh'iat nau arrí arrí ◊ Angiullina no arrít giai mai a buca aberta ◊ tui ti arrís, ma dèu no mi arriu, no! Tradutziones Frantzesu rire Ingresu to smile Ispagnolu reír Italianu rìdere Tedescu lachen.

arringàre , vrb Definitzione fàere arrennegu, crepu, tzacu / arringa! arringa! = arrennega! arrennega! Sinònimos e contràrios arranzare 1, arraunzare, arrinzare, grujai, morrugnare, raganzare, ranzidare | ctr. allegrare, cuntentai Tradutziones Frantzesu se mettre en colère, faire mal au cœur Ingresu to make angry, to madden Ispagnolu irritarse Italianu adirare, far ràbbia Tedescu zum Zorn reizen.

arrinzàre , vrb Definitzione ammeletzare faendho a bíere is dentes comente faent unos cantu animales, prus che àteru, tzacurrare is dentes; si narat fintzes in su sensu de istare pranghe pranghe / arrinzendhe dentes = arrodendhe dentes; a. che cane in cadena; a. sas lavras, su murru = frungiri unu pagu is laus coment'e bolendi nàrriri cosa o a betu diferenti Sinònimos e contràrios arranzare 1, arraunzare, arringare, grujai, morrugnare, raganzare, ranzidare / poliare Frases ti chimentas cun àteros matzones: trassistu, arrinzas e faghes sa coa, ma oramai as pérdidu sa proa! (Piredda) 2. at arrinzau sas lavras a unu risighedhu Ètimu itl. rignare Tradutziones Frantzesu gronder, grincer des dents Ingresu to growl Ispagnolu gruñir Italianu ringhiare, digrignare Tedescu knurren, die Zähne fletschen.

arriscài , vrb: arriscare, erriscai Definitzione su si pònnere apostadamente in perígulos de àere dannu, de pèrdere, de ndh'àere calecunu male, po tènnere coràgiu o bisóngiu, o po malu cabu chentza fàere contu nudha de su male chi ndhe podet bènnere Sinònimos e contràrios aprontai 1, atreviri | ctr. tímere Frases no ti arrisches in su mare, mancari apas coràgiu! ◊ no si fut arriscau a dhi nai nudha ◊ fut prontu a arriscai sa vida po issu ◊ ti ses arriscau de benni a innòi ◊ no dh'arriscu a bessí cun custu tempus! ◊ addaghi est su mare a foltza noe si ti arriscas che moris in mesu! (Sozu) Sambenados e Provèrbios prb: chini no arriscat no piscat Ètimu ctl., spn. arriscar Tradutziones Frantzesu risquer Ingresu to risk Ispagnolu arriesgar Italianu rischiare Tedescu riskieren.

arritzàre , vrb Definitzione pònnere prantau, istrantagiau, pesare; nau de sa natura de su mascu, inchibberare, fàere tètera (aus. àere) Sinònimos e contràrios fichire, istantargiai, pesai / arretae | ctr. arrúiri, corcare Frases fit meses e meses fulliau, no arritzabat prus ◊ fit lavandhe in su riu e si ndh'est arritzada a si che ispàrghere pacos turunzos 2. ite at a chircare fémina candho nachi mancu arritzat! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu dresser Ingresu to erect Ispagnolu levantar, erguir Italianu rizzare Tedescu aufrichten.

arritzoníre , vrb Sinònimos e contràrios arritzai, frongire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froncer, crêper Ingresu to wrinkle Ispagnolu encrespar Italianu increspare Tedescu kräuseln.

arrocài , vrb: arrocare Definitzione coment'e acorrare, pònnere aintru de calecunu logu serrau, de ue no faet a fuire; istare, andhare o brinchidare coment'e in logu de orrocas; fintzes arrèschere in orrocas e pedras Sinònimos e contràrios acolondrare, acorrae 1, incassidhare, inserrai / arrèschere Frases l'ant pessighidu e arrocadu intro de domo ◊ fit ora de arrocare s'ama a su cuile ◊ unu pore de carabbineris l'at arrocau ◊ tenis su diritu de arrocai itasisiat detzisioni nosta ◊ canta abba arrocant cussas digas!… 2. pastoricanne si nch'est arrocatu in s'ena ◊ sas crabitas brincant arrocandhe de crastu in crastu ◊ at agatau sa craba arrocada in d-una bica 3. si est arrocada sa lentza, pischendi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bloquer, assiéger Ingresu to block, to besiege Ispagnolu asediar, entrampar Italianu bloccare, assediare, intrappolare Tedescu blockieren, belagern, hereinlegen.

arrochizàre , vrb Definitzione impeltinare, giare infestu, ifadu, nàrrere cosa de fàere arrennegare, ofèndhere Sinònimos e contràrios abbituperare, aciociai, afrentai, aggravae, desdorai, disprejare, ilzenzare, innorare, ispresciare, ofèndhere Frases làssala in pasu: proite l'arrochizas?! Tradutziones Frantzesu insulter Ingresu to insult Ispagnolu insultar, escarnecer Italianu insultare Tedescu beleidigen.

arrociàre , vrb: arrotzai, arrotzare Definitzione istare andhandho, in giru, fintzes forrogare cricandho cosa (e cricare de ischire cosa); su si apartare, pònnere a una parte, aprigare / andai arrotza arrotza = istare in ziru chirchendhe Sinònimos e contràrios arrodeare, arruxulare, bandhulare, garronai, istrusciare, molingiae / acostai, frànghere, apigai, apogiai, trancire, tròciri / annariare Frases in atonzu arròciant sos porcos a s'ingrassa de sa landhe elichina (S.Zichi) 2. mellus chi ti arrotzis, tanti no ti dhu nau! ◊ po prexeri, si arrotzat unu pagu po mi lassai passai? ◊ dèu mi arrotzu a su muru, bosatrus artziais po castiai ◊ arrotzai sa perda e intrai! ◊ fut pruendi meda e si funt arrotzaus in d-una domu Tradutziones Frantzesu flâner, fouiller, épier Ingresu to stroll Ispagnolu vagar, vagabundear Italianu girellare, curiosare Tedescu umherschlendern.