A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

idarrasciài , vrb: sdarrasciai Definitzione ispudare sdarràsciu, bogare catarru de bruncos cun su tussi Sinònimos e contràrios arruspire, carraschiare, iscarraschiare*, iscupiri, ispudai, sercai, taraxiai.

idarressàu , agt, nm Definitzione chi o chie faet is cosas de malu betu, chentza giare atentzione, a malu grabbu, e faet dannu puru Sinònimos e contràrios bròmbulu, ildeoltu, ilgrabbuladu, isocu, istramu, istrònscia, istrugu 1.

idarrexinài , vrb Definitzione bogare de arraighinas, tirare de fundhu Sinònimos e contràrios irradichinare*, ispiconare, rascare, scotzedhai, sderrexinai Frases ant idarrexinau un'àrburi.

idarrocài , vrb: idorrocai, irdorrocai, isdorrocai, sderrocai Definitzione betare o orrúere a terra a isconciadura, nau mescamente de fràigos o àteras cosas mannas Sinònimos e contràrios derrocai, destrui, irfàchere, isciarrocai, isciasciai, isciuchiare, isconciare, isciusciai, torrocai 2. si podit isciri chini est chi nci at isdorrocau cussu sciacu mannu de àcua a mesu de s'arruga? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu démolir Ingresu to dismantle Ispagnolu abatir, derrocar, derribar Italianu diroccare Tedescu niederreißen.

ídas , nf pl Definitzione si narat solu in su foedhu meseidas (mesi de idas) = nadale, úrtimu mese de s’annu: pl. de ida? Ètimu ltn. idus.

iddalasiàre , vrb Definitzione istesiare a un'ala, a sa parte de fora Sinònimos e contràrios istesare.

iddarduràu , agt Definitzione chi est chentza ardúriu, chentza fortzas Sinònimos e contràrios disartoriadu, infraculidu Ètimu srd.

iddarraighinàre , vrb Definitzione bogare, tirare de arraighinas, de fundhu Sinònimos e contràrios irradichinare, iserrighinae.

iddarrèssere , vrb Definitzione segare a iscórriu, bogare a tiras; fintzes essire currendho, a fuidura Sinònimos e contràrios ischirriolai, iscorriare, isteressare, istratziolare Frases nemos cosit apíciu de unu bestignu béciu unu ciàpulu nou, cancinono su nou si ne iddarresset dae su béciu 2. bae ca su dimóniu dae fígia tua si n'est iddarréssiu!

iddentulàda , nf: isdentulada Definitzione coment'e cropu giau a dentes: cropu de sa manu giau a trempas, a su tretu de is barras Sinònimos e contràrios bussinada, cabbessu, ciafu, iscantargiara, iscantulada, iscavanada, istuturada, istuturrone, sporsugada Ètimu srd.

iddoàre , vrb: ildoare, irdoare, irdogare, isdoare, sdogai Definitzione essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru Sinònimos e contràrios cherpai, ildeossare, isdegorare, isteressare Frases mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu! 2. sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever les douves, démolir, écraser Ingresu to smash, to unstave Ispagnolu quitar las duelas, romper, destrozar Italianu sdogare, sfracellare, sfasciare Tedescu die Dauben entfernen von, zertrümmern, zerbrechen.

iddobbàre , vrb Definitzione prus che pigare a cropos, iscúdere, immarrire a tropu, iscosciare de trebballu Sinònimos e contràrios arrebbentare, fadiae, istracare, strachedhai.

iddonàu , agt Definitzione nau de ccn. po sa manera chi tenet faendho is cosas, chi no tenet crabbu, est chentza delicadesa Sinònimos e contràrios ildeoltu, istramu | ctr. aggrabbadu, ammodau, assetiosu.

iddrufàre , vrb Definitzione pèrdere o fàere passare s’ufradura, su súlidu Sinònimos e contràrios irgonfiae, isunfiare.

idèa , nf: bidea, idei, irea, irei Definitzione pentzada o pentzamentu, cosa chi si pentzat, fintzes una genia de determinu o decisione po calecuna cosa, su chi si pentzat o chi si credet de calecuna chistione, su chi si pentzat de fàere (a/c.: prus de una borta si podet agatare iscritu o intèndhere bidea ca, deasi comente sa /b/ a bortas benit bene a che dha trantzire in cuménciu de foedhu, a bortas arrechedit a dha pònnere in foedhos chi però no cumènciant cun custu sonu, e a bortas si faet fintzes chentza bisóngiu perunu) Sinònimos e contràrios credéntzia 1, indenna, pensamentu Maneras de nàrrere csn: zúghere idea, èssere in s'idea de, pònnere s'idea a fàghere una cosa = cherrer fàghere, pessare de fàghere una cosa; fàghere cosa de i. sua = chentza chi bi lu cumandhet neune, solu ca cumprendhet e cheret; dàresi a s'i. mala = ponnirisí a fai mali; cambiare i. = istorraisí, irbortàresi; tzacaresiche un'i. in conca = incaschetare; bogaindi s'i. a unu de ccn. cosa = fàghere passare s'idea; un'idea (nadu pro unu tantu) = pagu pagu, un'aizu Frases mi nat s'idea ca is bagadias ti at a tocai de dhas lassai assébiu! ◊ ello it'est s'idea, chi ses ponindhe sa tiaza in sa mesa?! ◊ nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ cherzo ischire it'est s'idea chi ti portat custa sera! (G.Budroni)◊ no ndh'at idea de si cojuare, no! ◊ no bi aia pensadu, ma de candho mi ndh'ant faedhadu apo cumintzadu a bi pònnere s'idea 2. candho unu faghet sa cosa de idea sua mancu de sa pelea faghet contu! ◊ lis intonat chistiones fintzas chi benint in s'idea sua ◊ candho li passat s'idea za si at a frimmare! ◊ mancu a ndhe li nàrrere a fàghere gai: tantu za est in cuss'idea!…◊ it'est chi at in idea?! ◊ a is duus giòvunus ant circau de ndi dhis bogai s'idea de sa coja ◊ idea manna teneis, oi, poita a su chi apu cumpréndiu seis preparendi unu grandu festinu!◊ iscusa, ma po immoi non seu in cuss'idea!◊ sunt totu in s'idea de fàghere dinari! 3. si mi dao a s'idea mala, fato istochendhe e ponzendhe a un'ala! 4. po cambiai e po s'istorrai nci bollit nudha, un'irea! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu idée, conviction Ingresu idea Ispagnolu idea Italianu idèa, convinzióne, intènto Tedescu Idee, Ansicht, Absicht.

ideài , vrb: ideare Definitzione cuncordare calecuna cosa in sa mente, pentzare, imbentare calecuna cosa de fàere Sinònimos e contràrios imbentai, immaginai, meledai, penciai, tramesare Frases s’assúconu chi at leatu sa mascaredha bidenne cudha tzerpe non si potet mancu ideare! Tradutziones Frantzesu concevoir, inventer Ingresu to conceive Ispagnolu idear Italianu ideare Tedescu ausdenken.

ideàle, ideàli , nm, agt Definitzione genia de dissignu chi unu si faet e chi cunsiderat che a sa méngius cosa prus che àteru coment’e iscopu de sa vida e genia de cumportamentu; nau coment’e agt. de css. cosa, chi est su méngius de totu, su chi andhat méngius de totu po calecunu iscopu; chi est solu in s’idea, de s’idea (e no in sa realtade) Frases s'ideale sou petzi est a irrichire ◊ pro s'ideale de fagher bene a totugantos isse bi at postu fintzas sa vida ◊ medas càmbiant is idealis comenti càmbiant is mudandas!

idealísta , agt Definitzione chi faet tropu contu de is ideas e de is ideales e pagu de is cosas, chi no faet deasi contu de is dificurtades, chi pentzat tropu o in manera ibballiada in su bonu.

ideàre ideài

ideàticu, ideàtigu , agt Definitzione chi portat in conca ideas unu pagu a sa maconatza, no tanti adderetu Sinònimos e contràrios arrevésciu, berbétigu, bizarrosu, freniàticu, ideosu, madrigosu, maniàticu, solàsticu, strambóticu, trevessu Frases su babbu, ideàticu e duru, at ammaniau una soca pro gadhare su fizu Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fantaisiste, capricieux Ingresu capricious Ispagnolu caprichoso, estrafalario Italianu estróso, bizzóso Tedescu launenhaft, eigensinnig.