Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acinnài 1, acinnàre , vrb: atzinnare, tzinnare Definitzione fàere a acinnos, cun is ogos o fintzes cun sa manu o sa conca, po bòllere nàrrere o fàere a cumprèndhere calecuna cosa; fintzes fàere una móvia coment'e po bòllere fàere calecuna cosa, o cumenciare a foedhare Sinònimos e contràrios ammiare, atzinnire / schichiai Frases mi at acinnau cun is manus a benni 2. babbu mi at acinnau una sparuara ◊ pentza ca su saludu mi dh'at feti acinnau! ◊ ndi dh'apu acinnau dèu de sa cosa chi m'iast nau tui Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu faire signe Ingresu to make signs Ispagnolu hacer señas Italianu accennare, far cénni Tedescu winken.

acínnidu , nm: acinnu, atzinnu Definitzione genia de móvia chi si faet mescamente cun s'ogu o cun sa manu, sa conca, coment’e bolendho nàrrere o inditare calecuna cosa; acinnu est fintzes sa lampada de is lampos atesu chentza chi s'intendhat su tronu Sinònimos e contràrios acinnira, ammiada, chinnida, cinnu / lampada Frases no mi fetas atzinnos ca no isco a tzinnare ◊ dhi fait acínnidu cun su didu a su sartitzu apicau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, cligner de l'oeil Ingresu nod, wink Ispagnolu ademán, seña Italianu cénno, accénno Tedescu Zeichen, Wink.

ammiàda , nf: armiada, miada Definitzione su ammiare, genia de abbaidada fintzes fata cun severidade, coment’e ammeletzu Sinònimos e contràrios acínnidu, manigiada, móvida, ocrada Frases mi bastabat solu un'ammiada, un'ingrisada de babbu pro mi pònnere in trassa! ◊ apenas ti bidesi s'ammiada mi abbandhonei in bratzos de sa sorte ◊ no fago mancu s'ammiada, ca isco chi si tratat de dare fune longa a su patire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, geste Ingresu nod, sign Ispagnolu ademán, seña Italianu cénno Tedescu Wink.

ammiàre , vrb Definitzione giare a cumprèndhere una cosa cun calecuna móvia de conca, de manu o àteru Sinònimos e contràrios acinnai 1, atzinnire, chinnire, oghidare Frases ponzei su pódhighe afaca a su nasu e ammiei in manera misteriosa (N.Falconi)◊ su babbu si tirat de cinta e lia ammiat a su fizu (N.Rubanu) Ètimu ltn. ad + micare Tradutziones Frantzesu faire un clin d'œil, faire signe Ingresu to make gesture, to wink Ispagnolu hacer un ademánseña Italianu ammiccare, far cénno Tedescu winken.

annótu , nm Definitzione sa capacidade de castiare; sa cosa deasi comente si arregodat, cosa chi s'iscriet po dh'arregodare; su chi unu paret castiandhodhu a cara; totugantu su chi si agatat, a distintu, de nàrrere asuba de calecuna cosa o chistione Sinònimos e contràrios annoríciu / notu / aerada / asserva Maneras de nàrrere csn: connòschere a unu a s'a. = a s'aerada, a cara; tènniri a a. = marcare; èssere de a. = àere sa capatzidade de ammentare bene cosas bidas fintzas apustis de tempus meda Frases deo, privu de s'annotu, cun làgrimas mi mantenzo (M.Murenu)◊ est cardulinu iscioberau cun annotu pagu innòi e pagu inní 2. sos chi perdent s'annotu e s'identidade primedotu perdent sa limba ◊ est dae meda chi no lu bido: ndh'apo pérdidu fintzas s'annotu ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma si fuesint 3. s'annotu piús de importu tra totu su chi narat cust'iscritore est candho ponet a cunfrontu sos poetes a taulinu cun sos cantadores a bolu (P.Pillonca) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe Ingresu view Ispagnolu vista Italianu vista Tedescu Augenblick.

arràja , nf: arraxa, ràgia* Definitzione prus che àteru, síngia fata a pinna / essire de s'arraxa = essire dae sos límites Sinònimos e contràrios línia, raina, ràglia, sinnale Frases passai de sa raja Tradutziones Frantzesu ligne, signe Ingresu line Ispagnolu raya Italianu lìnea, ségno Tedescu Linie, Zeichen.

assummadúra , nf Definitzione cantidades diferentes betadas a unu, pònnere impare cantidades diferentes Sinònimos e contràrios suma Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe sommatoire Ingresu sum Ispagnolu sumatoria Italianu sommatòria Tedescu Summenzeichen.

atzinníre , vrb Definitzione fàere tzinnos Sinònimos e contràrios acinnai 1, ammiare Tradutziones Frantzesu faire signe Ingresu to make signs Ispagnolu hacer señas Italianu accennare Tedescu Zeichen geben.

chílciu 1 , nm: chísciu 1 Definitzione cosa chi si narat o chi si faet a ingestu po fàere a cumprèndhere calecuna cosa, po iscontroriare, fàere asseliare Sinònimos e contràrios tzinnida Frases su cane meu li móssigat a sa tzega airadu e no intendhet mancu sos chíscios chi l'imbio Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, geste, clin d'œil Ingresu sign, nod Ispagnolu seña (f), ademán Italianu cénno, ammicco Tedescu Wink.

chinnída, chínnidha , nf: cinnia, cinnida Definitzione móvia de is ogos, ma fintzes de una css. parte de sa carena coment'e in s'idea de fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios acínnidu, móida, tzinnida / chínnita, cinnita Frases inoraona, ajó, ischida: apena apena a sa boghe supentis, betas su túnciu ma… mancu una chinnida faghes! ◊ at fatu una chínnida de conca ◊ s'uricra mi est drinnendhe e apo a chínnidhas s'ocru ◊ de ogu una cinnia si potzu ti fatzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, cligner de l'oeil Ingresu nod, wink Ispagnolu seña, ademán (m) Italianu cénno, mòssa Tedescu Wink.

indíscia , nf, nm: indísciu, indíssiu, indítziu, inditzu Definitzione su chi si narat o chi si faet po ammostare cosa, calecuna cosa chi, mancari in parte, ndhe podet fàere a cumprèndhere un'àtera o ponet in su camminu giustu po dh'ischire totu; cosa, singiale chi faet pentzare a sa neghe de unu in calecunu dannu Sinònimos e contràrios àrviu, inditu, ingitu, insinzu, intzínniu, sémida, signale, sinzolu Maneras de nàrrere csn: àere, dare, tènnere i.; bogare inditzu = nàrrere su proite de una cosa o chistione, nàrrere sa resone Frases sa ruga cheret ispérdida apenas si ndhe at indíscia ◊ si tue as proas o indíscias fàghelu presente ◊ faghindhe indíscias de su mancamentu iscoberit sos porcos immandrados ◊ dogni iscadrúsciu pariat s'indítziu de una gherra ◊ sorre mea no teniat un'indíssiu de nos dare ischindhe chi tue benias a domo mea? ◊ cheriat calchi indísciu pro cumprènnere a ue sa fémina podiat àere leadu 2. a s'arrestadu ndhe l'ant bogadu ca no tenent indítzios de su chi li ant imputadu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu signe, indice Ingresu clue Ispagnolu indicio Italianu indìzio Tedescu Zeichen, Indiz.

iscónchinu , nm: iscónchiu Definitzione móvia de sa conca a cropu, mescamente candho unu no est de acórdiu cun su chi est intendhendho Sinònimos e contràrios conchinada, isconchinada, isconchizada, isconchizu, sconchiada Frases cudhu andai pistabista, feriveri, arrósciu oi de custus, cras de cudhus, a iscónchius, a murrúngius ◊ candho dhi narant cosa istat a iscónchios de conca ma no arrespondhet Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu désapprobation d'un signe de tête Ingresu headshake to dissent Ispagnolu negación con la cabeza Italianu mòssa del capo per dissènso Tedescu mit dem Kopf ablehnen.

màcru , nm: malcu, marcu Definitzione tretu de diferente colore, fintzes su singiale, genia de cosidura chi abbarrat de una segada, de una freadura in sa carre Sinònimos e contràrios frincu, leidora, libidore, lidigori, pistadura, sambellutau Frases acantu arribbant, cussus peis lassant sempri unu bellu marcu biaitu ◊ chin sos ocros at sichitu sos macros biancos de sas erveches in turvontzu ◊ su sole de martu ponet marcu Sambenados e Provèrbios smb: Marcu, Marcus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marque, signe, trace, plaque, tache Ingresu stain, mark Ispagnolu marca, mancha Italianu màrchio, ségno, imprónta, chiazza Tedescu Zeichen, Marke, Spur, Fleck, Mal, Striemen.

manigiàda , nf: manizada Definitzione su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu Sinònimos e contràrios ammiada, ingestu, mesurada, movitada, tramesada Frases ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas" 2. si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, geste de la main Ingresu wave (of the hand) Ispagnolu ademán, seña con la mano Italianu cénno della mano Tedescu Handzeichen.

micàda , nf Definitzione ingestu, móvia de una parte de sa carena o àteru po fàere a cumprèndhere calecuna cosa Sinònimos e contràrios acínnidu, manigiada, miada, móvida, ocrada, tzinnida Frases l'at cumpresu a sa micada ◊ at fatu sa micada de si sinnare ◊ a sa micada de sa chintolza su puzone est fuidu a perdijinu ◊ su mudu mustrat sa cosa a micadas ◊ Pone! - narat fatendhe de micada cun su pódhighe a cúcuru in giosso a su tzilleralzu pro pienare sas tatzas Tradutziones Frantzesu geste, signe Ingresu sign Ispagnolu ademán, seña Italianu gèsto, cénno Tedescu Wink.

míngula , nf Sinònimos e contràrios ammiada, ingestu Frases aimus istudiadu sas míngulas de fàghere pro nos cumprèndhere chentza faedhare: s'ojitu, unu tuscitu, duos tuscitos, e gai ◊ a mossas e a míngulas mi at fatu a cumprèndhere chi m'isfidaiat a duellu Tradutziones Frantzesu signe, geste Ingresu sign Ispagnolu ademán Italianu cénno Tedescu Wink.

signàre , vrb: sinnai, sinnare Definitzione fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho Sinònimos e contràrios malcare Frases a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu! 2. s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis 3. in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Ètimu ltn. signare Tradutziones Frantzesu faire le signe de la croix, marquer le bétail au feu rouge Ingresu to countermark, to cross oneself Ispagnolu persignarse, santiguarse, marcar Italianu fare il ségno della cróce, contrassegnare Tedescu das Kreuzzeichen machen, kennzeichnen.

signifícu , nm: sinníficu Definitzione su chi bolet nàrrere una cosa, s'inditu chi giaet unu sínniu, unu singiale Sinònimos e contràrios indicu, indíscia, signale, significadu Frases fit unu giogu, ma teniat unu granne significu pro un'amore chi fit naschinne ◊ malu significu a ojare a unu chin d-unu fiadu moltu a pala! ◊ su sinníficu de cussa paràgula est custu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, symptôme Ingresu sign Ispagnolu síntoma, indicio Italianu indìzio, sìntomo Tedescu Zeichen.

síngia , nf, nm: sinna, sinza, sinzu Definitzione css. singiale, pruschetotu longu coment'e una línia, chi lassat una cosa passandho, arrasigandho, fintzes fatu apostadamente; làcana intremesu de is propiedades, s'acabbu de sa vida; fintzes tzacadura Sinònimos e contràrios sígnala, signale, sinneba / sinnera, sinzolu / làcana Maneras de nàrrere csn: bogare o dare cosa a sinza = a mindigu, a pagu a pagu; èssere a sinza posta = susuncu, de manu afissa; sos sinzos = cantu de peta o de matímine chi si daet candho si bochit su mannale Frases sa síngia de s'arroda ◊ at lassadu una sinza ◊ comente sos oberajos si ndhe sunt leados dai sa sinza, Portolu iscapat a cúrrere e lompet su primu ◊ dh'iat atacau is peis aici bèni chi no si bidiat mancu sinna de atacadura ◊ ereditei un'aradu de linna e gai dai s'edade pitzinna apo sempre sa terra isforrogiadu e assulcadu cun pretzisa sinna (Pazzola)◊ si bit una sinna luxenti aundi is montis parit chi atumbint a su celu 2. sa sinza narant chi l'at posta Deu ca est Isse su mere de sa vida 3. sos inzemos los vogades a fiotos e su dinari a sinza: a èssere cumpridos siat! Ètimu ltn. signa Tradutziones Frantzesu signe, limite Ingresu sign, limit Ispagnolu señal, límite Italianu ségno, lìmite Tedescu Zeichen, Grenze.

sinzólu , nm Definitzione cosa chi si faet, chi si ponet o chi s'iscriet a singiale Sinònimos e contràrios indíscia, sémida, signale, sinnera, síngia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe Ingresu sign Ispagnolu seña, señal Italianu ségno Tedescu Zeichen.