abbentài , vrb: abbentare Definitzione abbarrare coment'e incantau / abbentare sos pitzinnos = giogai is pipius Sinònimos e contràrios abbanghelare, atraucare / abbalaucare, abberelare, ammadainare, asturdire, atolondrai, atontonare, ispantai, scilibriri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être abasourdi Ingresu to be astonished Ispagnolu asombrarse, pasmarse, embelesarse Italianu sbalordirsi Tedescu verblüfft.

abbentràre , vrb: abbrentare Definitzione papare, betare a bentre a meda, a tropu, tzatzare; portare su bestiàmene a pàschere, po si tzatzare Sinònimos e contràrios abbentruscare, abbidhiai, abbiscarzare, abbuselcare, abbuzare, aelcare, apasterare, atatamacare, imbrentai, mascare, tesciare / atatare Frases cussu puzone est semper chin su pitu apertu pessandhe a s'abbrentare ◊ ponzesint sa peta e s'abbentresint cun fàmine caninu ◊ su sirbonedhu aiat sutu e si fit abbrentadu ◊ a s’abbentrare est avesu de porcos: su mannicare a serentis est de ómines ◊ si fit meda, de su produtu si ndhe abbrentaiat ca su cummérciu de oe no che fiat! 2. a pitzinnedhu aio duas vacas e andhao dogni die a las abbrentare 3. issu abbrentau a binu e sa famíglia a fàmine! ◊ fimus bene abbrentadas e cuntentas e amus cantau e ballau 4. tue abbrentas sa zente a fàulas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se bourrer s'empiffrer, se gaver Ingresu to stuff oneself Ispagnolu llenarse, atiborrarse Italianu rimpinzarsi Tedescu sich vollstopfen.

abbenturàre , vrb: aventurai, aventurare Definitzione su si pònnere in arriscos mannos, in perígulu Sinònimos e contràrios arriscai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu aventurer, risquer Ingresu to venture Ispagnolu aventurar Italianu avventurare Tedescu wagen.

abbenzàre , vrb: aenzare, enzare Definitzione pigare a disprétziu, coment'e naendho, de unu, chi tenet abbenzu, difetu Sinònimos e contràrios ilbantare, ilzenzare, menispresiare Frases tue abbenzas a totu in dogni contu sentza ischire sustènnere s'argumentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mépriser Ingresu to despise, to disdain Ispagnolu despreciar, menospreciar Italianu disprezzare Tedescu verachten.

abberàre , vrb: averai 1, averare Definitzione nau pruschetotu de sèmenes, fàere bellu, grussu, ingraniu bene; arresurtare berus, nau de ccn. cosa chi si ibertàt de tempus innanti, profetizada, o nada innanti de acontèssere Sinònimos e contràrios abbasolare, achiare, ammadurae, ciòmpere, còmprere, crompire, ingranire, lòmpere Frases su trigu at averadu, no at averadu ◊ sas ispigas sunt averadas ◊ donzi cosa naschet e averat ◊ avera tega, budrone, fruta e ranu e mulgat late a rios su pastore! (Sozu) 2. totu si averesit a puntinu cantu narzesit su mastru divinu ◊ faghe chi potemus bídere su Regnu tou averadu! ◊ isperat chi si averent sos sónnios ◊ su bisu chi at fatu no si est mai averau ◊ at cumpréndiu chi fut arribbada e averada sa fini Ètimu itl? Tradutziones Frantzesu mûrir Ingresu to ripen Ispagnolu madurar, cumplirse Italianu maturare, avverare, cómpiersi, inverare Tedescu bewahrheiten, reifen, sich bewahrheiten.

abberbàre , vrb: abbrebai, abbrebare, abbrebiare, abbrevare Definitzione fàeere is abbrebos, fàere sa meighina / àcua abbrebada = abba pro meighina, chi li ant fatu is abbrébius Frases abberbare s'abba, su bestiàmine ◊ est cotu de una fémina che chi siat abbrevadu ◊ cun is granos de trigu sighiat a fàere grughes abbrebiandho a iscúsiu apitzu de sa tassa de s’abba Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ensorceler Ingresu to bewitch Ispagnolu hechizar Italianu ammaliare Tedescu bezaubern.

abberchedhàre , vrb Definitzione fàere che berchedha (totu bentre), giare a papare o a bufare meda, tzatzare Sinònimos e contràrios abbentrare, abbentruscare, abbiscarzare, abbudagare, abbuselcare, abbuzare, imbrentai Frases tue, dutore, ti abberchedhas: fumas che turcu, màndhigas che boe, bufas e pones fatu a sas munnedhas! ◊ unu grodhe atacat a manigare ua finas a si abberchedhare: si che at fatu sa mata che túmbaru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se bourrer, s'empiffrer, se gaver Ingresu to stuff oneself Ispagnolu llenarse, atiborrarse Italianu rimpinzarsi Tedescu sich vollstopfen.

abberelàre , vrb Definitzione coment'e meravigliare meda de lassare o istare coment'e chentza cumprèndhere Sinònimos e contràrios abbalaucare, abbengare, abbentai, asturdire, atolondrai, atontonare, iselentare, scilibriri, stolondrai Frases deo mi abberelai bisàndhemi sa terra mia Tradutziones Frantzesu abasourdir Ingresu to amaze, to be amaze Ispagnolu quedarse pasmado, asombrado Italianu stupefarsi, sbalordire Tedescu staunen, verblüffen.

abberguàre , vrb: avelguare, avereguare, averiguai, averguare, averugare, avilguare, avreguai, avreguare, avreguari, veriguare Definitzione leare oru de calecuna cosa, bènnere o arrennèscere a dh'ischire; abbaidare a bíere comente est una cosa o si est abberu; fintzes abbaidare in su sensu de bòllere e tandho fintzes annestrare, educare, avertire Sinònimos e contràrios abbadiai, annotare, assaborire, bídere, ischire / assegurai / abbèrtere Maneras de nàrrere csn: averégua! = càstia!, annota!; averugare a terra = chircare su rispàrmiu in donzi cosighedha Frases apo abberguau chi oje depet favedhare Fulanu ◊ lu mutimus a zistru pro no bos abberguare de chie semus nendhe ◊ disigiàt chi nemus dh'avreguessit ma si fut iscípiu su própiu ◊ neridimí, bonómini, nd'at avreguau de unu piciochedhu chi?…◊ abbérgua si est abberu chi cussu azudat! ◊ tandho est chi mi so acultziadu e l'apo in costas averiguada (B.Serra) 2. iscamabamus sos crapitos candho abberguabamus chi che fint istitaos ◊ esso pro averiguare custa boghe chi apo intesu ◊ intendhendhe sos canes, si fit iscampiau pro abberguare ◊ abbérgua sa cosa dae cad'ala! ◊ so andhandhe pro abberguare ca nachi est ruta sorre mea ◊ mi acúltzio pro avilguare si su riu ndh'est essidu ◊ avereguada dae acultzu, sa fémina mustraiat totu sos annos chi gighiat ◊ bidia a babbu chin mamma averughèndhesi a culatzos de oxu (S.Saba) 3. a su pitzinnu li lassant picare su martedhu averguànneli de istare atentu a no s'istropiare ◊ los aiant averguatos de non colare in cue ◊ sa mama fit de cussas chi averguaiat sos fizos a su travàgliu e a su rispetu 4. Mannedha bi averugaiat a terra, no fit mani abberta meda! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu vérifier Ingresu to verify Ispagnolu averiguar Italianu verificare, accertare, controllare, appurare Tedescu prüfen.

abbèrrere , vrb: abèrrere, abèrriri, apèrrede, apèrrere, obèrrere Definitzione istesiare duas partes o duas cosas fatas po abbarrare impare; fàere logu a passare, su ndhe tirare su tapu; foedhandho de frores o matas, isparare, bogare cambos noos, ispràghere is butones faendho linna noa / ind. pres. abberzo, abbèglio / pps. abbertu, abertu, obertu, apeltu, apertu; ger. aperindho; impr. aprexat!; cong. abrexat, aperjazas Sinònimos e contràrios abberberedhare, afilai, allargai, cannire, fresai, irganzare, sacai, scaringiai | ctr. cugnare, serrai Maneras de nàrrere csn: abbèrrere sa manu = istirare sa manu, e fintzas dare sa cosa; abbèrrere sa buca = (puru) fuedhai; abbèrrere su brussu = indoliri su brutzu a fortza de trabballai a una manu pighendi ccn. aina; abèrriri sa menti = istare atentu, imparare, istoigare a unu pro chi imparet, fàghere a cumprèndhere meda; abbèrrere su coro a unu = tocai bèni bèni su sentidu (pruscatotu in su sensu de disprexeri, de atzíchidu); abèrriri is ogus a unu = avertire a ccn. de carchi cosa chi li podet fàghere dannu, fàghereli a cumprèndhere o a ischire sa cosa; abèrriri butega = pònnere butega e comintzare a triballare o a bèndhere; abèrriri unu pegus = segàrelu in bentre a ndhe li bogare su matímine, faghíndhelu a peta; abbèrrere a unu (cristianu)= operàrelu, segàrelu pro li fàghere operassione in ispidale Frases apelzeint camminos pro giumpare sos serragos arestes e pedrosos (A.Casula)◊ po su chi ses faendho aperi s'ogu! ◊ beni chi apelzo giannas e fentanas pro ti retzire! ◊ abbèglio sos ocros istronatu e azicu resesso a cumprènnere inumbe so ◊ est tempus chi aperjazas sos ocros e chi pompiedas! ◊ abberi cuss'ampulla e beta a bufare! ◊ cantu bortas mi as bistu aperindho e serrandho is portas? ◊ prega chi s'abrexat sa porta! 2. in s'arrocu a isse l'abberint su passu cun rispetu e si càgliant totu ◊ sa die si fateit iscuricosa e si aperzeint sas nues a lampos 3. custa linna si est totu abberta ◊ sa terra si est totu abberindhe de su sicore meda Ètimu ltn. aperire Tradutziones Frantzesu ouvrir, crocheter Ingresu to open, to force open Ispagnolu abrir, descerrajar Italianu aprire, schiùdere, scassinare Tedescu öffnen, aufbrechen.

abberrisonàre , vrb Definitzione de abberrisonare; chi est fatu a berrisone, totu intrau apare coment’e cambos de linna ispinosa Sinònimos e contràrios agghirrisonare, trabojare, trebedhai | ctr. irbojare, istrepojare, strogai Frases chentza ispizada tantas dies, sos pilos si li sunt totu abberrisonados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enchevêtrer, embrouiller Ingresu to tangle Ispagnolu enmarañar, enredar Italianu intricare Tedescu verwickeln.

abbèrtere , vrb: abèrtere, avèrtere Definitzione dare tocamentu, nàrrere cosa de importu a unu pruschetotu po chi no tèngiat dannu, o po chi no fatzat cosa de male, chi no si depet Sinònimos e contràrios abertire, ammonestai, apretzetai Maneras de nàrrere csn: avèrteresi de carchi cosa = èssiri capassu, pràtigu de ccn. cosa; avèrtere a carchi cosa = darebbei tentu, fagherebbei atentzione; avèrtere carchi cosa = castiai, abbaidare Frases s'istintu de si fràndhere si fit ponendhe in motu e lu fit abbertendhe chi depiat mantènnere sos ocros apertos bene 2. s'avertiat de machinàrios e motores imbentatos a novu 3. a custa cosa deo no bi apo avértidu ◊ sa fémina sighiat a avèrtere su pobidhu mortu ◊ passant is màscaras faendho erríere sa gente chi est avertèndhoro peri is orrugas ◊ averte a no mòvere nudha, innoe! Ètimu ltn. advertere Tradutziones Frantzesu avertir, prévenir Ingresu to inform, to warn Ispagnolu advertir, avisar Italianu avvertire Tedescu warnen.

abbertighedhàre , vrb: Definitzione foedhandho de is matas chi portant frutu, iscúdere a pértiga a is cambos po ndhe fàere orrúere a terra su frutu Sinònimos e contràrios abbertighitare, magiare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gauler Ingresu to beat down Ispagnolu varear Italianu abbacchiare, bacchiare Tedescu abschlagen.

abbessiàre , vrb Definitzione fàere una cosa a sa bona, comente si arrennescet, su dha cumenciare; incarrerare a unu giaendhodhi s'educatzione / abbéssiadi! = dàedi una regulada, currèzedi! Sinònimos e contràrios orire / annestrare, arragnare Frases ojos istracos… lantados dae su fadu, abbàidant fitu fitu sa sinza de su bachidhu, abbéssiant disizos in brajas de foghile (G.Orgolesu)◊ sa lughe abbéssiat su surcu de sa bonora 2. ses delisciosa zona fentomada: paret chi sa natura abbessiada si siat pro ti fàghere a impignu! (A.Serra)◊ cussu est giòvanu abbessiadu ◊ su chi si abbéssiat no dispréssiat Tradutziones Frantzesu esquisser, ébaucher Ingresu to sketch Ispagnolu esbozar Italianu abbozzare Tedescu entwerfen.

abbetiàe, abbetiài, abbetiàre, abbetiàri , vrb: betiare, vetiare Definitzione arrespòndhere, foedhare ancora arrespondhendho contras a su chi narat s'àteru, sighire a foedhare torrandho a nàrrere sa cosa giai nada; prnl., pigaresidha a bétia, annervare Sinònimos e contràrios aconchizare, acorrochinare, arrebbecae, atoliai, briare, certai, profidiai, reotare, rempicare, tencinare, tostoinare / achibberare, acroconai, collobbiare, contierrare, inchibberare, inchighiristai, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare, insutzuligai, intziminire, renignai Frases dh'iat abbetiau: No, tui no mi as a isciacuai mai is peis! ◊ faint unu fillu unu fillastu e nemus porit abbetiai! ◊ no po abbetiai, ma cussus fiant malloredhus, no cruguxonis! ◊ cudhu Fulanu fadiat de sangunau "Marongio" e dèu a abbetiai: "Marongiu!" ◊ su mere de sa tanca abbétiat pro no lia tzèdere, ca cheret cussa puru ◊ e cudha a narri carei, abbetiendu torra: No dhu est! ◊ abbetiendi, sighiant a tzerriai "cafei" cudha cosa chi cafei no fiat ◊ sa filla abbetiàt, ma su babbu no dha creiat etotu 2. abbetiaus chi candu si fuedhant e s'iscriint duas línguas, sunt duas culturas chi si agatant faci apari ◊ ti bollu biri abbetiendidhu in faci! Tradutziones Frantzesu s'obstiner, s'entêter, objecter Ingresu to obstinate, to object Ispagnolu empeñarse, reñir Italianu incaponire, replicare, obiettare, altercare Tedescu streiten, sich versteifen, einwenden.

abbetuàre , vrb: abbituai, abbituare Definitzione pònnere un'abbitúdine Sinònimos e contràrios abesare, acomunai, acostumai, arranguai, imbisciare, ingustai | ctr. disabesare, disacostumai, irbitzare Frases daghi mi fia abbetuadu, fintzas deo partitzipaia a cussas búglias e leadas in ziru ◊ is crabas dhas ant abbituadas a si arregolli me in su corratzu e a unas a unas nci mucant totus a ingui ◊ comente mi abbituei a s'iscuru e a su filighedhu de lughe chi nos poniat fatu comintzei a distínghere umbras ◊ po Billori su bestiolu fiat cument'e unu tzerachedhu, ca dh’iat abbituau a bandai a solu a bidba Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu habituer, accoutumer Ingresu to accustom Ispagnolu acostumbrarse, habituarse Italianu abituare, assuefare Tedescu gewöhnen.

abbiàre , vrb Definitzione fàere bia, prus bia, prus forte una cosa Sinònimos e contràrios abbiorare, abbivare, avivai, priurire / agghegiare | ctr. ammoltighinare, ammortiare Frases sos fritos de s'ilgerru los batiat a malu puntu abbiàndhelis sas piaes ◊ su sole umpare a s'abba faghet abbiare s'erva ◊ sa terra si unfrat a s'abberta de su sèmene chi si abbiat ◊ li at porridu de s'ànima un'isticu a l'inferchire in cudha antiga branca pro chi abbiet su truncu mesu sicu ◊ su riu abbiat sa costera saltiendhe in matedos e istrampos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu raviver Ingresu to revive Ispagnolu avivar, reavivar Italianu ravvivare Tedescu wiederbeleben.

abbiàre 1 , vrb Definitzione pònnere in sa bia, apèrrere sa bia po chi ccn. cosa passet bene Sinònimos e contràrios incarrebai, irvinghinzare, tocai 1 Maneras de nàrrere csn: abbiare s'abba in sa cora, in su surcu = incarrerai, agiudai s'àcua a passai arregollendindi sa malesa chi istrobbat; abbiare una cosa a unu = nàrriri o arregordai una cosa a unu po chi dhoi pentzit o dha fatzat Frases li cheret abbiadu a fàghere cudha cosa, a bortas chi si ndhe siat irmentigadu, o chi no bi apat pessadu! ◊ tantu za ndhe faghes de cosa, ti no ti l'abbiant sos àteros, a tie!… 2. comente podes sos súlcios abbia! ◊ s'abba in sa cora cheret abbiada si bi at malesa, ca sinono no colat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu acheminer Ingresu to direct, to start Ispagnolu encaminar Italianu avviare Tedescu leiten.

abbiatzài, abbiatzàre , vrb Definitzione fàere prus biu, prus forte Sinònimos e contràrios abbibare, abbiorare, abiociai, alentai, allutae, imbiatzai, priurire | ctr. ammoltighinare, ammortiare Frases comente l'as abbada, sa prantaza si est torra abbiatzada ◊ a abbrebus e afumentus mi ant torrau a abbiatzai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vivifier Ingresu to enliven Ispagnolu vivificar Italianu vivificare Tedescu beleben.

abbibàre , vrb: abbivae, abbivai, abbivare, abbiviai Definitzione fàere biu, prus biu, prus biatzu (fintzes torrare apustis de unu mancamentu) Sinònimos e contràrios abbiare, abbiatzai, abbiorare, abiociai, alentai, priurire / allutae, ateneae, atzipare | ctr. ammoltighinare, ammortiare Frases abbiva su donu de Deus chi est in tecus! ◊ Signori, abbivai in mei sa fidi! ◊ benevénniu, inimicu onestu, veni: mi so preparau totu s'annu abbivandhe sa braja in sa chisina! (G.Chironi)◊ sa genti fiat allupada de su prantu e medas, intendendi s'atitadrixi, ndi sunt dépias essiri a pigai unu pagu de àiri po s'abbiviai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ranimer, raviver Ingresu to enliven Ispagnolu avivar Italianu ravvivare Tedescu wiederbeleben.

«« Torra a chircare