abbentài , vrb: abbentare Definitzione
abbarrare coment'e incantau / abbentare sos pitzinnos = giogai is pipius
Sinònimos e contràrios
abbanghelare,
atraucare
/
abbalaucare,
abberelare,
ammadainare,
asturdire,
atolondrai,
atontonare,
ispantai,
scilibriri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être abasourdi
Ingresu
to be astonished
Ispagnolu
asombrarse,
pasmarse,
embelesarse
Italianu
sbalordirsi
Tedescu
verblüfft.
abbentràre , vrb: abbrentare Definitzione
papare, betare a bentre a meda, a tropu, tzatzare; portare su bestiàmene a pàschere, po si tzatzare
Sinònimos e contràrios
abbentruscare,
abbidhiai,
abbiscarzare,
abbuselcare,
abbuzare,
aelcare,
apasterare,
atatamacare,
imbrentai,
mascare,
tesciare
/
atatare
Frases
cussu puzone est semper chin su pitu apertu pessandhe a s'abbrentare ◊ ponzesint sa peta e s'abbentresint cun fàmine caninu ◊ su sirbonedhu aiat sutu e si fit abbrentadu ◊ a s’abbentrare est avesu de porcos: su mannicare a serentis est de ómines ◊ si fit meda, de su produtu si ndhe abbrentaiat ca su cummérciu de oe no che fiat!
2.
a pitzinnedhu aio duas vacas e andhao dogni die a las abbrentare
3.
issu abbrentau a binu e sa famíglia a fàmine! ◊ fimus bene abbrentadas e cuntentas e amus cantau e ballau
4.
tue abbrentas sa zente a fàulas!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se bourrer s'empiffrer,
se gaver
Ingresu
to stuff oneself
Ispagnolu
llenarse,
atiborrarse
Italianu
rimpinzarsi
Tedescu
sich vollstopfen.
abbenturàre , vrb: aventurai,
aventurare Definitzione
su si pònnere in arriscos mannos, in perígulu
Sinònimos e contràrios
arriscai
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
aventurer,
risquer
Ingresu
to venture
Ispagnolu
aventurar
Italianu
avventurare
Tedescu
wagen.
abbenzàre , vrb: aenzare,
enzare Definitzione
pigare a disprétziu, coment'e naendho, de unu, chi tenet abbenzu, difetu
Sinònimos e contràrios
ilbantare,
ilzenzare,
menispresiare
Frases
tue abbenzas a totu in dogni contu sentza ischire sustènnere s'argumentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mépriser
Ingresu
to despise,
to disdain
Ispagnolu
despreciar,
menospreciar
Italianu
disprezzare
Tedescu
verachten.
abberàre , vrb: averai 1,
averare Definitzione
nau pruschetotu de sèmenes, fàere bellu, grussu, ingraniu bene; arresurtare berus, nau de ccn. cosa chi si ibertàt de tempus innanti, profetizada, o nada innanti de acontèssere
Sinònimos e contràrios
abbasolare,
achiare,
ammadurae,
ciòmpere,
còmprere,
crompire,
ingranire,
lòmpere
Frases
su trigu at averadu, no at averadu ◊ sas ispigas sunt averadas ◊ donzi cosa naschet e averat ◊ avera tega, budrone, fruta e ranu e mulgat late a rios su pastore! (Sozu)
2.
totu si averesit a puntinu cantu narzesit su mastru divinu ◊ faghe chi potemus bídere su Regnu tou averadu! ◊ isperat chi si averent sos sónnios ◊ su bisu chi at fatu no si est mai averau ◊ at cumpréndiu chi fut arribbada e averada sa fini
Ètimu
itl?
Tradutziones
Frantzesu
mûrir
Ingresu
to ripen
Ispagnolu
madurar,
cumplirse
Italianu
maturare,
avverare,
cómpiersi,
inverare
Tedescu
bewahrheiten,
reifen,
sich bewahrheiten.
abberbàre , vrb: abbrebai,
abbrebare,
abbrebiare,
abbrevare Definitzione
fàeere is abbrebos, fàere sa meighina / àcua abbrebada = abba pro meighina, chi li ant fatu is abbrébius
Frases
abberbare s'abba, su bestiàmine ◊ est cotu de una fémina che chi siat abbrevadu ◊ cun is granos de trigu sighiat a fàere grughes abbrebiandho a iscúsiu apitzu de sa tassa de s’abba
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ensorceler
Ingresu
to bewitch
Ispagnolu
hechizar
Italianu
ammaliare
Tedescu
bezaubern.
abberchedhàre , vrb Definitzione
fàere che berchedha (totu bentre), giare a papare o a bufare meda, tzatzare
Sinònimos e contràrios
abbentrare,
abbentruscare,
abbiscarzare,
abbudagare,
abbuselcare,
abbuzare,
imbrentai
Frases
tue, dutore, ti abberchedhas: fumas che turcu, màndhigas che boe, bufas e pones fatu a sas munnedhas! ◊ unu grodhe atacat a manigare ua finas a si abberchedhare: si che at fatu sa mata che túmbaru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se bourrer,
s'empiffrer,
se gaver
Ingresu
to stuff oneself
Ispagnolu
llenarse,
atiborrarse
Italianu
rimpinzarsi
Tedescu
sich vollstopfen.
abberelàre , vrb Definitzione
coment'e meravigliare meda de lassare o istare coment'e chentza cumprèndhere
Sinònimos e contràrios
abbalaucare,
abbengare,
abbentai,
asturdire,
atolondrai,
atontonare,
iselentare,
scilibriri,
stolondrai
Frases
deo mi abberelai bisàndhemi sa terra mia
Tradutziones
Frantzesu
abasourdir
Ingresu
to amaze,
to be amaze
Ispagnolu
quedarse pasmado,
asombrado
Italianu
stupefarsi,
sbalordire
Tedescu
staunen,
verblüffen.
abberguàre , vrb: avelguare,
avereguare,
averiguai,
averguare,
averugare,
avilguare,
avreguai,
avreguare,
avreguari,
veriguare Definitzione
leare oru de calecuna cosa, bènnere o arrennèscere a dh'ischire; abbaidare a bíere comente est una cosa o si est abberu; fintzes abbaidare in su sensu de bòllere e tandho fintzes annestrare, educare, avertire
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
annotare,
assaborire,
bídere,
ischire
/
assegurai
/
abbèrtere
Maneras de nàrrere
csn:
averégua! = càstia!, annota!; averugare a terra = chircare su rispàrmiu in donzi cosighedha
Frases
apo abberguau chi oje depet favedhare Fulanu ◊ lu mutimus a zistru pro no bos abberguare de chie semus nendhe ◊ disigiàt chi nemus dh'avreguessit ma si fut iscípiu su própiu ◊ neridimí, bonómini, nd'at avreguau de unu piciochedhu chi?…◊ abbérgua si est abberu chi cussu azudat! ◊ tandho est chi mi so acultziadu e l'apo in costas averiguada (B.Serra)
2.
iscamabamus sos crapitos candho abberguabamus chi che fint istitaos ◊ esso pro averiguare custa boghe chi apo intesu ◊ intendhendhe sos canes, si fit iscampiau pro abberguare ◊ abbérgua sa cosa dae cad'ala! ◊ so andhandhe pro abberguare ca nachi est ruta sorre mea ◊ mi acúltzio pro avilguare si su riu ndh'est essidu ◊ avereguada dae acultzu, sa fémina mustraiat totu sos annos chi gighiat ◊ bidia a babbu chin mamma averughèndhesi a culatzos de oxu (S.Saba)
3.
a su pitzinnu li lassant picare su martedhu averguànneli de istare atentu a no s'istropiare ◊ los aiant averguatos de non colare in cue ◊ sa mama fit de cussas chi averguaiat sos fizos a su travàgliu e a su rispetu
4.
Mannedha bi averugaiat a terra, no fit mani abberta meda!
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
vérifier
Ingresu
to verify
Ispagnolu
averiguar
Italianu
verificare,
accertare,
controllare,
appurare
Tedescu
prüfen.
abbèrrere , vrb: abèrrere,
abèrriri,
apèrrede,
apèrrere,
obèrrere Definitzione
istesiare duas partes o duas cosas fatas po abbarrare impare; fàere logu a passare, su ndhe tirare su tapu; foedhandho de frores o matas, isparare, bogare cambos noos, ispràghere is butones faendho linna noa / ind. pres. abberzo, abbèglio / pps. abbertu, abertu, obertu, apeltu, apertu; ger. aperindho; impr. aprexat!; cong. abrexat, aperjazas
Sinònimos e contràrios
abberberedhare,
afilai,
allargai,
cannire,
fresai,
irganzare,
sacai,
scaringiai
| ctr.
cugnare,
serrai
Maneras de nàrrere
csn:
abbèrrere sa manu = istirare sa manu, e fintzas dare sa cosa; abbèrrere sa buca = (puru) fuedhai; abbèrrere su brussu = indoliri su brutzu a fortza de trabballai a una manu pighendi ccn. aina; abèrriri sa menti = istare atentu, imparare, istoigare a unu pro chi imparet, fàghere a cumprèndhere meda; abbèrrere su coro a unu = tocai bèni bèni su sentidu (pruscatotu in su sensu de disprexeri, de atzíchidu); abèrriri is ogus a unu = avertire a ccn. de carchi cosa chi li podet fàghere dannu, fàghereli a cumprèndhere o a ischire sa cosa; abèrriri butega = pònnere butega e comintzare a triballare o a bèndhere; abèrriri unu pegus = segàrelu in bentre a ndhe li bogare su matímine, faghíndhelu a peta; abbèrrere a unu (cristianu)= operàrelu, segàrelu pro li fàghere operassione in ispidale
Frases
apelzeint camminos pro giumpare sos serragos arestes e pedrosos (A.Casula)◊ po su chi ses faendho aperi s'ogu! ◊ beni chi apelzo giannas e fentanas pro ti retzire! ◊ abbèglio sos ocros istronatu e azicu resesso a cumprènnere inumbe so ◊ est tempus chi aperjazas sos ocros e chi pompiedas! ◊ abberi cuss'ampulla e beta a bufare! ◊ cantu bortas mi as bistu aperindho e serrandho is portas? ◊ prega chi s'abrexat sa porta!
2.
in s'arrocu a isse l'abberint su passu cun rispetu e si càgliant totu ◊ sa die si fateit iscuricosa e si aperzeint sas nues a lampos
3.
custa linna si est totu abberta ◊ sa terra si est totu abberindhe de su sicore meda
Ètimu
ltn.
aperire
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir,
crocheter
Ingresu
to open,
to force open
Ispagnolu
abrir,
descerrajar
Italianu
aprire,
schiùdere,
scassinare
Tedescu
öffnen,
aufbrechen.
abberrisonàre , vrb Definitzione
de abberrisonare; chi est fatu a berrisone, totu intrau apare coment’e cambos de linna ispinosa
Sinònimos e contràrios
agghirrisonare,
trabojare,
trebedhai
| ctr.
irbojare,
istrepojare,
strogai
Frases
chentza ispizada tantas dies, sos pilos si li sunt totu abberrisonados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enchevêtrer,
embrouiller
Ingresu
to tangle
Ispagnolu
enmarañar,
enredar
Italianu
intricare
Tedescu
verwickeln.
abbèrtere , vrb: abèrtere,
avèrtere Definitzione
dare tocamentu, nàrrere cosa de importu a unu pruschetotu po chi no tèngiat dannu, o po chi no fatzat cosa de male, chi no si depet
Sinònimos e contràrios
abertire,
ammonestai,
apretzetai
Maneras de nàrrere
csn:
avèrteresi de carchi cosa = èssiri capassu, pràtigu de ccn. cosa; avèrtere a carchi cosa = darebbei tentu, fagherebbei atentzione; avèrtere carchi cosa = castiai, abbaidare
Frases
s'istintu de si fràndhere si fit ponendhe in motu e lu fit abbertendhe chi depiat mantènnere sos ocros apertos bene
2.
s'avertiat de machinàrios e motores imbentatos a novu
3.
a custa cosa deo no bi apo avértidu ◊ sa fémina sighiat a avèrtere su pobidhu mortu ◊ passant is màscaras faendho erríere sa gente chi est avertèndhoro peri is orrugas ◊ averte a no mòvere nudha, innoe!
Ètimu
ltn.
advertere
Tradutziones
Frantzesu
avertir,
prévenir
Ingresu
to inform,
to warn
Ispagnolu
advertir,
avisar
Italianu
avvertire
Tedescu
warnen.
abbertighedhàre , vrb: Definitzione
foedhandho de is matas chi portant frutu, iscúdere a pértiga a is cambos po ndhe fàere orrúere a terra su frutu
Sinònimos e contràrios
abbertighitare,
magiare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
gauler
Ingresu
to beat down
Ispagnolu
varear
Italianu
abbacchiare,
bacchiare
Tedescu
abschlagen.
abbessiàre , vrb Definitzione
fàere una cosa a sa bona, comente si arrennescet, su dha cumenciare; incarrerare a unu giaendhodhi s'educatzione / abbéssiadi! = dàedi una regulada, currèzedi!
Sinònimos e contràrios
orire
/
annestrare,
arragnare
Frases
ojos istracos… lantados dae su fadu, abbàidant fitu fitu sa sinza de su bachidhu, abbéssiant disizos in brajas de foghile (G.Orgolesu)◊ sa lughe abbéssiat su surcu de sa bonora
2.
ses delisciosa zona fentomada: paret chi sa natura abbessiada si siat pro ti fàghere a impignu! (A.Serra)◊ cussu est giòvanu abbessiadu ◊ su chi si abbéssiat no dispréssiat
Tradutziones
Frantzesu
esquisser,
ébaucher
Ingresu
to sketch
Ispagnolu
esbozar
Italianu
abbozzare
Tedescu
entwerfen.
abbetiàe, abbetiài, abbetiàre, abbetiàri , vrb: betiare,
vetiare Definitzione
arrespòndhere, foedhare ancora arrespondhendho contras a su chi narat s'àteru, sighire a foedhare torrandho a nàrrere sa cosa giai nada; prnl., pigaresidha a bétia, annervare
Sinònimos e contràrios
aconchizare,
acorrochinare,
arrebbecae,
atoliai,
briare,
certai,
profidiai,
reotare,
rempicare,
tencinare,
tostoinare
/
achibberare,
acroconai,
collobbiare,
contierrare,
inchibberare,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frases
dh'iat abbetiau: No, tui no mi as a isciacuai mai is peis! ◊ faint unu fillu unu fillastu e nemus porit abbetiai! ◊ no po abbetiai, ma cussus fiant malloredhus, no cruguxonis! ◊ cudhu Fulanu fadiat de sangunau "Marongio" e dèu a abbetiai: "Marongiu!" ◊ su mere de sa tanca abbétiat pro no lia tzèdere, ca cheret cussa puru ◊ e cudha a narri carei, abbetiendu torra: No dhu est! ◊ abbetiendi, sighiant a tzerriai "cafei" cudha cosa chi cafei no fiat ◊ sa filla abbetiàt, ma su babbu no dha creiat etotu
2.
abbetiaus chi candu si fuedhant e s'iscriint duas línguas, sunt duas culturas chi si agatant faci apari ◊ ti bollu biri abbetiendidhu in faci!
Tradutziones
Frantzesu
s'obstiner,
s'entêter,
objecter
Ingresu
to obstinate,
to object
Ispagnolu
empeñarse,
reñir
Italianu
incaponire,
replicare,
obiettare,
altercare
Tedescu
streiten,
sich versteifen,
einwenden.
abbetuàre , vrb: abbituai,
abbituare Definitzione
pònnere un'abbitúdine
Sinònimos e contràrios
abesare,
acomunai,
acostumai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai
| ctr.
disabesare,
disacostumai,
irbitzare
Frases
daghi mi fia abbetuadu, fintzas deo partitzipaia a cussas búglias e leadas in ziru ◊ is crabas dhas ant abbituadas a si arregolli me in su corratzu e a unas a unas nci mucant totus a ingui ◊ comente mi abbituei a s'iscuru e a su filighedhu de lughe chi nos poniat fatu comintzei a distínghere umbras ◊ po Billori su bestiolu fiat cument'e unu tzerachedhu, ca dh’iat abbituau a bandai a solu a bidba
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
habituer,
accoutumer
Ingresu
to accustom
Ispagnolu
acostumbrarse,
habituarse
Italianu
abituare,
assuefare
Tedescu
gewöhnen.
abbiàre , vrb Definitzione
fàere bia, prus bia, prus forte una cosa
Sinònimos e contràrios
abbiorare,
abbivare,
avivai,
priurire
/
agghegiare
| ctr.
ammoltighinare,
ammortiare
Frases
sos fritos de s'ilgerru los batiat a malu puntu abbiàndhelis sas piaes ◊ su sole umpare a s'abba faghet abbiare s'erva ◊ sa terra si unfrat a s'abberta de su sèmene chi si abbiat ◊ li at porridu de s'ànima un'isticu a l'inferchire in cudha antiga branca pro chi abbiet su truncu mesu sicu ◊ su riu abbiat sa costera saltiendhe in matedos e istrampos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
raviver
Ingresu
to revive
Ispagnolu
avivar,
reavivar
Italianu
ravvivare
Tedescu
wiederbeleben.
abbiàre 1 , vrb Definitzione
pònnere in sa bia, apèrrere sa bia po chi ccn. cosa passet bene
Sinònimos e contràrios
incarrebai,
irvinghinzare,
tocai 1
Maneras de nàrrere
csn:
abbiare s'abba in sa cora, in su surcu = incarrerai, agiudai s'àcua a passai arregollendindi sa malesa chi istrobbat; abbiare una cosa a unu = nàrriri o arregordai una cosa a unu po chi dhoi pentzit o dha fatzat
Frases
li cheret abbiadu a fàghere cudha cosa, a bortas chi si ndhe siat irmentigadu, o chi no bi apat pessadu! ◊ tantu za ndhe faghes de cosa, ti no ti l'abbiant sos àteros, a tie!…
2.
comente podes sos súlcios abbia! ◊ s'abba in sa cora cheret abbiada si bi at malesa, ca sinono no colat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
acheminer
Ingresu
to direct,
to start
Ispagnolu
encaminar
Italianu
avviare
Tedescu
leiten.
abbiatzài, abbiatzàre , vrb Definitzione
fàere prus biu, prus forte
Sinònimos e contràrios
abbibare,
abbiorare,
abiociai,
alentai,
allutae,
imbiatzai,
priurire
| ctr.
ammoltighinare,
ammortiare
Frases
comente l'as abbada, sa prantaza si est torra abbiatzada ◊ a abbrebus e afumentus mi ant torrau a abbiatzai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vivifier
Ingresu
to enliven
Ispagnolu
vivificar
Italianu
vivificare
Tedescu
beleben.
abbibàre , vrb: abbivae,
abbivai,
abbivare,
abbiviai Definitzione
fàere biu, prus biu, prus biatzu (fintzes torrare apustis de unu mancamentu)
Sinònimos e contràrios
abbiare,
abbiatzai,
abbiorare,
abiociai,
alentai,
priurire
/
allutae,
ateneae,
atzipare
| ctr.
ammoltighinare,
ammortiare
Frases
abbiva su donu de Deus chi est in tecus! ◊ Signori, abbivai in mei sa fidi! ◊ benevénniu, inimicu onestu, veni: mi so preparau totu s'annu abbivandhe sa braja in sa chisina! (G.Chironi)◊ sa genti fiat allupada de su prantu e medas, intendendi s'atitadrixi, ndi sunt dépias essiri a pigai unu pagu de àiri po s'abbiviai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ranimer,
raviver
Ingresu
to enliven
Ispagnolu
avivar
Italianu
ravvivare
Tedescu
wiederbeleben.