abbentài , vrb: abbentare Definizione
abbarrare coment'e incantau / abbentare sos pitzinnos = giogai is pipius
Sinonimi e contrari
abbanghelare,
atraucare
/
abbalaucare,
abberelare,
ammadainare,
asturdire,
atolondrai,
atontonare,
ispantai,
scilibriri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être abasourdi
Inglese
to be astonished
Spagnolo
asombrarse,
pasmarse,
embelesarse
Italiano
sbalordirsi
Tedesco
verblüfft.
abbentràre , vrb: abbrentare Definizione
papare, betare a bentre a meda, a tropu, tzatzare; portare su bestiàmene a pàschere, po si tzatzare
Sinonimi e contrari
abbentruscare,
abbidhiai,
abbiscarzare,
abbuselcare,
abbuzare,
aelcare,
apasterare,
atatamacare,
imbrentai,
mascare,
tesciare
/
atatare
Frasi
cussu puzone est semper chin su pitu apertu pessandhe a s'abbrentare ◊ ponzesint sa peta e s'abbentresint cun fàmine caninu ◊ su sirbonedhu aiat sutu e si fit abbrentadu ◊ a s’abbentrare est avesu de porcos: su mannicare a serentis est de ómines ◊ si fit meda, de su produtu si ndhe abbrentaiat ca su cummérciu de oe no che fiat!
2.
a pitzinnedhu aio duas vacas e andhao dogni die a las abbrentare
3.
issu abbrentau a binu e sa famíglia a fàmine! ◊ fimus bene abbrentadas e cuntentas e amus cantau e ballau
4.
tue abbrentas sa zente a fàulas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se bourrer s'empiffrer,
se gaver
Inglese
to stuff oneself
Spagnolo
llenarse,
atiborrarse
Italiano
rimpinzarsi
Tedesco
sich vollstopfen.
abbenturàre , vrb: aventurai,
aventurare Definizione
su si pònnere in arriscos mannos, in perígulu
Sinonimi e contrari
arriscai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
aventurer,
risquer
Inglese
to venture
Spagnolo
aventurar
Italiano
avventurare
Tedesco
wagen.
abbenzàre , vrb: aenzare,
enzare Definizione
pigare a disprétziu, coment'e naendho, de unu, chi tenet abbenzu, difetu
Sinonimi e contrari
ilbantare,
ilzenzare,
menispresiare
Frasi
tue abbenzas a totu in dogni contu sentza ischire sustènnere s'argumentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mépriser
Inglese
to despise,
to disdain
Spagnolo
despreciar,
menospreciar
Italiano
disprezzare
Tedesco
verachten.
abberàre , vrb: averai 1,
averare Definizione
nau pruschetotu de sèmenes, fàere bellu, grussu, ingraniu bene; arresurtare berus, nau de ccn. cosa chi si ibertàt de tempus innanti, profetizada, o nada innanti de acontèssere
Sinonimi e contrari
abbasolare,
achiare,
ammadurae,
ciòmpere,
còmprere,
crompire,
ingranire,
lòmpere
Frasi
su trigu at averadu, no at averadu ◊ sas ispigas sunt averadas ◊ donzi cosa naschet e averat ◊ avera tega, budrone, fruta e ranu e mulgat late a rios su pastore! (Sozu)
2.
totu si averesit a puntinu cantu narzesit su mastru divinu ◊ faghe chi potemus bídere su Regnu tou averadu! ◊ isperat chi si averent sos sónnios ◊ su bisu chi at fatu no si est mai averau ◊ at cumpréndiu chi fut arribbada e averada sa fini
Etimo
itl?
Traduzioni
Francese
mûrir
Inglese
to ripen
Spagnolo
madurar,
cumplirse
Italiano
maturare,
avverare,
cómpiersi,
inverare
Tedesco
bewahrheiten,
reifen,
sich bewahrheiten.
abberbàre , vrb: abbrebai,
abbrebare,
abbrebiare,
abbrevare Definizione
fàeere is abbrebos, fàere sa meighina / àcua abbrebada = abba pro meighina, chi li ant fatu is abbrébius
Frasi
abberbare s'abba, su bestiàmine ◊ est cotu de una fémina che chi siat abbrevadu ◊ cun is granos de trigu sighiat a fàere grughes abbrebiandho a iscúsiu apitzu de sa tassa de s’abba
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ensorceler
Inglese
to bewitch
Spagnolo
hechizar
Italiano
ammaliare
Tedesco
bezaubern.
abberchedhàre , vrb Definizione
fàere che berchedha (totu bentre), giare a papare o a bufare meda, tzatzare
Sinonimi e contrari
abbentrare,
abbentruscare,
abbiscarzare,
abbudagare,
abbuselcare,
abbuzare,
imbrentai
Frasi
tue, dutore, ti abberchedhas: fumas che turcu, màndhigas che boe, bufas e pones fatu a sas munnedhas! ◊ unu grodhe atacat a manigare ua finas a si abberchedhare: si che at fatu sa mata che túmbaru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se bourrer,
s'empiffrer,
se gaver
Inglese
to stuff oneself
Spagnolo
llenarse,
atiborrarse
Italiano
rimpinzarsi
Tedesco
sich vollstopfen.
abberelàre , vrb Definizione
coment'e meravigliare meda de lassare o istare coment'e chentza cumprèndhere
Sinonimi e contrari
abbalaucare,
abbengare,
abbentai,
asturdire,
atolondrai,
atontonare,
iselentare,
scilibriri,
stolondrai
Frasi
deo mi abberelai bisàndhemi sa terra mia
Traduzioni
Francese
abasourdir
Inglese
to amaze,
to be amaze
Spagnolo
quedarse pasmado,
asombrado
Italiano
stupefarsi,
sbalordire
Tedesco
staunen,
verblüffen.
abberguàre , vrb: avelguare,
avereguare,
averiguai,
averguare,
averugare,
avilguare,
avreguai,
avreguare,
avreguari,
veriguare Definizione
leare oru de calecuna cosa, bènnere o arrennèscere a dh'ischire; abbaidare a bíere comente est una cosa o si est abberu; fintzes abbaidare in su sensu de bòllere e tandho fintzes annestrare, educare, avertire
Sinonimi e contrari
abbadiai,
annotare,
assaborire,
bídere,
ischire
/
assegurai
/
abbèrtere
Modi di dire
csn:
averégua! = càstia!, annota!; averugare a terra = chircare su rispàrmiu in donzi cosighedha
Frasi
apo abberguau chi oje depet favedhare Fulanu ◊ lu mutimus a zistru pro no bos abberguare de chie semus nendhe ◊ disigiàt chi nemus dh'avreguessit ma si fut iscípiu su própiu ◊ neridimí, bonómini, nd'at avreguau de unu piciochedhu chi?…◊ abbérgua si est abberu chi cussu azudat! ◊ tandho est chi mi so acultziadu e l'apo in costas averiguada (B.Serra)
2.
iscamabamus sos crapitos candho abberguabamus chi che fint istitaos ◊ esso pro averiguare custa boghe chi apo intesu ◊ intendhendhe sos canes, si fit iscampiau pro abberguare ◊ abbérgua sa cosa dae cad'ala! ◊ so andhandhe pro abberguare ca nachi est ruta sorre mea ◊ mi acúltzio pro avilguare si su riu ndh'est essidu ◊ avereguada dae acultzu, sa fémina mustraiat totu sos annos chi gighiat ◊ bidia a babbu chin mamma averughèndhesi a culatzos de oxu (S.Saba)
3.
a su pitzinnu li lassant picare su martedhu averguànneli de istare atentu a no s'istropiare ◊ los aiant averguatos de non colare in cue ◊ sa mama fit de cussas chi averguaiat sos fizos a su travàgliu e a su rispetu
4.
Mannedha bi averugaiat a terra, no fit mani abberta meda!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
vérifier
Inglese
to verify
Spagnolo
averiguar
Italiano
verificare,
accertare,
controllare,
appurare
Tedesco
prüfen.
abbèrrere , vrb: abèrrere,
abèrriri,
apèrrede,
apèrrere,
obèrrere Definizione
istesiare duas partes o duas cosas fatas po abbarrare impare; fàere logu a passare, su ndhe tirare su tapu; foedhandho de frores o matas, isparare, bogare cambos noos, ispràghere is butones faendho linna noa / ind. pres. abberzo, abbèglio / pps. abbertu, abertu, obertu, apeltu, apertu; ger. aperindho; impr. aprexat!; cong. abrexat, aperjazas
Sinonimi e contrari
abberberedhare,
afilai,
allargai,
cannire,
fresai,
irganzare,
sacai,
scaringiai
| ctr.
cugnare,
serrai
Modi di dire
csn:
abbèrrere sa manu = istirare sa manu, e fintzas dare sa cosa; abbèrrere sa buca = (puru) fuedhai; abbèrrere su brussu = indoliri su brutzu a fortza de trabballai a una manu pighendi ccn. aina; abèrriri sa menti = istare atentu, imparare, istoigare a unu pro chi imparet, fàghere a cumprèndhere meda; abbèrrere su coro a unu = tocai bèni bèni su sentidu (pruscatotu in su sensu de disprexeri, de atzíchidu); abèrriri is ogus a unu = avertire a ccn. de carchi cosa chi li podet fàghere dannu, fàghereli a cumprèndhere o a ischire sa cosa; abèrriri butega = pònnere butega e comintzare a triballare o a bèndhere; abèrriri unu pegus = segàrelu in bentre a ndhe li bogare su matímine, faghíndhelu a peta; abbèrrere a unu (cristianu)= operàrelu, segàrelu pro li fàghere operassione in ispidale
Frasi
apelzeint camminos pro giumpare sos serragos arestes e pedrosos (A.Casula)◊ po su chi ses faendho aperi s'ogu! ◊ beni chi apelzo giannas e fentanas pro ti retzire! ◊ abbèglio sos ocros istronatu e azicu resesso a cumprènnere inumbe so ◊ est tempus chi aperjazas sos ocros e chi pompiedas! ◊ abberi cuss'ampulla e beta a bufare! ◊ cantu bortas mi as bistu aperindho e serrandho is portas? ◊ prega chi s'abrexat sa porta!
2.
in s'arrocu a isse l'abberint su passu cun rispetu e si càgliant totu ◊ sa die si fateit iscuricosa e si aperzeint sas nues a lampos
3.
custa linna si est totu abberta ◊ sa terra si est totu abberindhe de su sicore meda
Etimo
ltn.
aperire
Traduzioni
Francese
ouvrir,
crocheter
Inglese
to open,
to force open
Spagnolo
abrir,
descerrajar
Italiano
aprire,
schiùdere,
scassinare
Tedesco
öffnen,
aufbrechen.
abberrisonàre , vrb Definizione
de abberrisonare; chi est fatu a berrisone, totu intrau apare coment’e cambos de linna ispinosa
Sinonimi e contrari
agghirrisonare,
trabojare,
trebedhai
| ctr.
irbojare,
istrepojare,
strogai
Frasi
chentza ispizada tantas dies, sos pilos si li sunt totu abberrisonados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enchevêtrer,
embrouiller
Inglese
to tangle
Spagnolo
enmarañar,
enredar
Italiano
intricare
Tedesco
verwickeln.
abbèrtere , vrb: abèrtere,
avèrtere Definizione
dare tocamentu, nàrrere cosa de importu a unu pruschetotu po chi no tèngiat dannu, o po chi no fatzat cosa de male, chi no si depet
Sinonimi e contrari
abertire,
ammonestai,
apretzetai
Modi di dire
csn:
avèrteresi de carchi cosa = èssiri capassu, pràtigu de ccn. cosa; avèrtere a carchi cosa = darebbei tentu, fagherebbei atentzione; avèrtere carchi cosa = castiai, abbaidare
Frasi
s'istintu de si fràndhere si fit ponendhe in motu e lu fit abbertendhe chi depiat mantènnere sos ocros apertos bene
2.
s'avertiat de machinàrios e motores imbentatos a novu
3.
a custa cosa deo no bi apo avértidu ◊ sa fémina sighiat a avèrtere su pobidhu mortu ◊ passant is màscaras faendho erríere sa gente chi est avertèndhoro peri is orrugas ◊ averte a no mòvere nudha, innoe!
Etimo
ltn.
advertere
Traduzioni
Francese
avertir,
prévenir
Inglese
to inform,
to warn
Spagnolo
advertir,
avisar
Italiano
avvertire
Tedesco
warnen.
abbertighedhàre , vrb: Definizione
foedhandho de is matas chi portant frutu, iscúdere a pértiga a is cambos po ndhe fàere orrúere a terra su frutu
Sinonimi e contrari
abbertighitare,
magiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gauler
Inglese
to beat down
Spagnolo
varear
Italiano
abbacchiare,
bacchiare
Tedesco
abschlagen.
abbessiàre , vrb Definizione
fàere una cosa a sa bona, comente si arrennescet, su dha cumenciare; incarrerare a unu giaendhodhi s'educatzione / abbéssiadi! = dàedi una regulada, currèzedi!
Sinonimi e contrari
orire
/
annestrare,
arragnare
Frasi
ojos istracos… lantados dae su fadu, abbàidant fitu fitu sa sinza de su bachidhu, abbéssiant disizos in brajas de foghile (G.Orgolesu)◊ sa lughe abbéssiat su surcu de sa bonora
2.
ses delisciosa zona fentomada: paret chi sa natura abbessiada si siat pro ti fàghere a impignu! (A.Serra)◊ cussu est giòvanu abbessiadu ◊ su chi si abbéssiat no dispréssiat
Traduzioni
Francese
esquisser,
ébaucher
Inglese
to sketch
Spagnolo
esbozar
Italiano
abbozzare
Tedesco
entwerfen.
abbetiàe, abbetiài, abbetiàre, abbetiàri , vrb: betiare,
vetiare Definizione
arrespòndhere, foedhare ancora arrespondhendho contras a su chi narat s'àteru, sighire a foedhare torrandho a nàrrere sa cosa giai nada; prnl., pigaresidha a bétia, annervare
Sinonimi e contrari
aconchizare,
acorrochinare,
arrebbecae,
atoliai,
briare,
certai,
profidiai,
reotare,
rempicare,
tencinare,
tostoinare
/
achibberare,
acroconai,
collobbiare,
contierrare,
inchibberare,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
intziminire,
renignai
Frasi
dh'iat abbetiau: No, tui no mi as a isciacuai mai is peis! ◊ faint unu fillu unu fillastu e nemus porit abbetiai! ◊ no po abbetiai, ma cussus fiant malloredhus, no cruguxonis! ◊ cudhu Fulanu fadiat de sangunau "Marongio" e dèu a abbetiai: "Marongiu!" ◊ su mere de sa tanca abbétiat pro no lia tzèdere, ca cheret cussa puru ◊ e cudha a narri carei, abbetiendu torra: No dhu est! ◊ abbetiendi, sighiant a tzerriai "cafei" cudha cosa chi cafei no fiat ◊ sa filla abbetiàt, ma su babbu no dha creiat etotu
2.
abbetiaus chi candu si fuedhant e s'iscriint duas línguas, sunt duas culturas chi si agatant faci apari ◊ ti bollu biri abbetiendidhu in faci!
Traduzioni
Francese
s'obstiner,
s'entêter,
objecter
Inglese
to obstinate,
to object
Spagnolo
empeñarse,
reñir
Italiano
incaponire,
replicare,
obiettare,
altercare
Tedesco
streiten,
sich versteifen,
einwenden.
abbetuàre , vrb: abbituai,
abbituare Definizione
pònnere un'abbitúdine
Sinonimi e contrari
abesare,
acomunai,
acostumai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai
| ctr.
disabesare,
disacostumai,
irbitzare
Frasi
daghi mi fia abbetuadu, fintzas deo partitzipaia a cussas búglias e leadas in ziru ◊ is crabas dhas ant abbituadas a si arregolli me in su corratzu e a unas a unas nci mucant totus a ingui ◊ comente mi abbituei a s'iscuru e a su filighedhu de lughe chi nos poniat fatu comintzei a distínghere umbras ◊ po Billori su bestiolu fiat cument'e unu tzerachedhu, ca dh’iat abbituau a bandai a solu a bidba
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
habituer,
accoutumer
Inglese
to accustom
Spagnolo
acostumbrarse,
habituarse
Italiano
abituare,
assuefare
Tedesco
gewöhnen.
abbiàre , vrb Definizione
fàere bia, prus bia, prus forte una cosa
Sinonimi e contrari
abbiorare,
abbivare,
avivai,
priurire
/
agghegiare
| ctr.
ammoltighinare,
ammortiare
Frasi
sos fritos de s'ilgerru los batiat a malu puntu abbiàndhelis sas piaes ◊ su sole umpare a s'abba faghet abbiare s'erva ◊ sa terra si unfrat a s'abberta de su sèmene chi si abbiat ◊ li at porridu de s'ànima un'isticu a l'inferchire in cudha antiga branca pro chi abbiet su truncu mesu sicu ◊ su riu abbiat sa costera saltiendhe in matedos e istrampos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raviver
Inglese
to revive
Spagnolo
avivar,
reavivar
Italiano
ravvivare
Tedesco
wiederbeleben.
abbiàre 1 , vrb Definizione
pònnere in sa bia, apèrrere sa bia po chi ccn. cosa passet bene
Sinonimi e contrari
incarrebai,
irvinghinzare,
tocai 1
Modi di dire
csn:
abbiare s'abba in sa cora, in su surcu = incarrerai, agiudai s'àcua a passai arregollendindi sa malesa chi istrobbat; abbiare una cosa a unu = nàrriri o arregordai una cosa a unu po chi dhoi pentzit o dha fatzat
Frasi
li cheret abbiadu a fàghere cudha cosa, a bortas chi si ndhe siat irmentigadu, o chi no bi apat pessadu! ◊ tantu za ndhe faghes de cosa, ti no ti l'abbiant sos àteros, a tie!…
2.
comente podes sos súlcios abbia! ◊ s'abba in sa cora cheret abbiada si bi at malesa, ca sinono no colat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
acheminer
Inglese
to direct,
to start
Spagnolo
encaminar
Italiano
avviare
Tedesco
leiten.
abbiatzài, abbiatzàre , vrb Definizione
fàere prus biu, prus forte
Sinonimi e contrari
abbibare,
abbiorare,
abiociai,
alentai,
allutae,
imbiatzai,
priurire
| ctr.
ammoltighinare,
ammortiare
Frasi
comente l'as abbada, sa prantaza si est torra abbiatzada ◊ a abbrebus e afumentus mi ant torrau a abbiatzai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivifier
Inglese
to enliven
Spagnolo
vivificar
Italiano
vivificare
Tedesco
beleben.
abbibàre , vrb: abbivae,
abbivai,
abbivare,
abbiviai Definizione
fàere biu, prus biu, prus biatzu (fintzes torrare apustis de unu mancamentu)
Sinonimi e contrari
abbiare,
abbiatzai,
abbiorare,
abiociai,
alentai,
priurire
/
allutae,
ateneae,
atzipare
| ctr.
ammoltighinare,
ammortiare
Frasi
abbiva su donu de Deus chi est in tecus! ◊ Signori, abbivai in mei sa fidi! ◊ benevénniu, inimicu onestu, veni: mi so preparau totu s'annu abbivandhe sa braja in sa chisina! (G.Chironi)◊ sa genti fiat allupada de su prantu e medas, intendendi s'atitadrixi, ndi sunt dépias essiri a pigai unu pagu de àiri po s'abbiviai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ranimer,
raviver
Inglese
to enliven
Spagnolo
avivar
Italiano
ravvivare
Tedesco
wiederbeleben.