ischíre, ischíri , vrb: iscíara,
iscie,
iscire 1,
isciri,
issí,
issire 1,
sciri Definizione
àere idea precisa de calecuna cosa, su connòschere sa cosa po comente est, arresurtau de su imparare, de su bíere o intèndhere, de su cumprèndhere, de su istudiare / ger. iscendo, ischindhe, ischindho, ischendhe; pps. ischidu, ischípidu
Sinonimi e contrari
connòscere,
dischire
Modi di dire
csn:
dare a i. una cosa = nàrrere, mandai s'isceda; bènnere a i. = arrennèsciri a isciri, ischire pro cumbinassione; i. a intèndhere = isciri pro dh'èssiri inténdiu; i. a (+ inf. vrb.) = èssiri bellu a…; i. una cosa chei s'abba = ischire una cosa bene meda; i. su logu, a unu logu = connòschere su logu, ischire inue est cussu logu, inue si colat pro bi lòmpere; i. unu logu = ischire inue…; i. sa lessione, una cantone, i. una limba = connòschere bene a puntu de la nàrrere, de la faedhare; ischiresila = pessare una cosa zusta innantis de cumbinare, inzertare sa cosa coment'e ischíndhela innantis; su de no ischire = s'ignoràntzia; ischire una cosa, una nova, dae calicunu = po dh'àere inténdhia a calecunu
Frasi
cussos no iscint it'est piedade: sos novellos cainos iscint solu a uchídere zente ◊ cussu est su brebu de is ci issiant s'arte de bivire (B.Liori)◊ ndhe isco una, de fémina, ma bella, mih: ti at a piàghere ebbia! ◊ eite si ti l’ischint: a caserma ti acusant! ◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai totu físsios… za no ti aia lassadu cojare cun isse! ◊ tue dh'issis: passo sa die tra bàtoro muros, tra líbberos e paperis e giornales ◊ ti l'at ischidu totu sa bidha!
2.
l'apo ischidu a intèndhere chi fist isperiguladu fatu! (G.Ruju)◊ mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere e fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ gai iscat a manigare cantu ischit a fàghere faina!
3.
a l'ischis a sa pinneta issoro? ◊ a Monte Unturzu no l'isco, no bi so andhadu mai ◊ eo puru l'isco su caminu! ◊ isco unu logu chi bi ponet antunna meda ◊ chi sa domu mia no iscínt, dhus pregu de domandai! (Sitzia)
4.
si ch'est andhadu a iscola chentza ischire sa lessione ◊ bae, rispondhe tue ca ischis su frantzesu! ◊ de cantzonis no ndh'ischiu mancu una
5.
importat pagu a ti dare a ischire inue totugantu so istadu ◊ a s'amigu tou li cheret dadu a ischire chi ses cojendhe ◊ bos lu fato a ischire comente est
6.
tue ti l'as ischida, maridu nanu chirchendhe! (P.Mossa)
7.
su de no ischire za est cosa bona!…
Cognomi e Proverbi
prb:
a chini no iscít est parenti o cumpàngiu de chini no bit
Etimo
ltn.
scire
Traduzioni
Francese
savoir
Inglese
to know
Spagnolo
saber
Italiano
sapére
Tedesco
wissen,
kennen.
ischirràre , vrb Definizione
segare o ispuntare su pàmpinu
Sinonimi e contrari
isbitare,
ischimare,
scirrai
/
issarmentare
Frasi
tenio àsiu, deo, a ischirrare, a ilmutzare, a bogare in loba, a pudare, a immelmare, a isalmentare: nudha! (A.Cossu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épamprer
Inglese
to strip of its leaves (a vine)
Spagnolo
despampanar
Italiano
spampanare
Tedesco
ablauben.
ischirriolài, ischirriolàre , vrb: iscorriolare,
schirriolai Definizione
bogare unu trastu a corriolos, a tiras
Sinonimi e contrari
imbroconare,
irbinarjare,
iscorriare,
iscorriaxai,
isteressare,
istratziolare,
minutzare,
schirrionai,
spetzimingiae
Frasi
su rú li at iscorrioladu sa bestimenta ◊ sos canes ti ant a ischirriolare sas carres!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire en lambeaux
Inglese
to tear to shreds (in)
Spagnolo
despedazar,
destrozar
Italiano
sbrandellare,
stracciare
Tedesco
zerfetzen,
zerreißen.
ischisciàre , vrb Definizione
innisire su mucu e illimpiare su nasu
Sinonimi e contrari
inniscire,
ischiscire,
nesire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se moucher
Inglese
to blow one's nose
Spagnolo
sonarse
Italiano
soffiarsi il naso
Tedesco
sich schneuzen.
ischissiài, ischissiàre , vrb: schisciai 1 Definizione
fàere a ischíssiu, essire fora de sèi, pèrdere sa conca po calecuna cosa (dolore, amore, àteru), pràghere meda
Sinonimi e contrari
abbaradhare,
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
dischissiare*,
fatzellare,
irbariare,
iscansae,
issentire
Frasi
si est ischissiendi a dolori de dentis ◊ s'immensu de su creadu t'ischíssiat s'ànimu ◊ no m'ischissis su sentidu! ◊ m'ischíssiu chi non ti biu!
2.
gatu a pisci ingustada bandat ischissiada candu pigat su fragu!(S.Corona)◊ ballus, befas, cantus e sonus sunt divertimentus chi ischíssiant sa genti
Traduzioni
Francese
devenir fou
Inglese
to go crazy
Spagnolo
enloquecer
Italiano
impazzire
Tedesco
verrückt werden.
ischissonàre , vrb: iscrissonare,
scriscionai Definizione
bogare sa raga (ischissone) a sa castàngia, bogare sa castàngia de su corgiolu ispinosu
Sinonimi e contrari
irragare,
iscocotare,
iscucudhare
Frasi
mi pogno a iscrissonare castagna a manos límpias! ◊ est ischissonanno e bodhinno castagna
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever la bogue
Inglese
to husk
Spagnolo
quitar el erizo de las castañas,
escabuchar
Italiano
diricciare
Tedesco
Eßkastanien schälen.
ischissurài, ischissuràre , vrb: iscussuai,
iscussurai,
iscussurare,
schissurai Definizione
sa tzucada de is abes noas de unu casidhu, fintzes su dhas pònnere in àteru casidhu / iscussuai su bestiàmini = bogare a pàschere
Sinonimi e contrari
isabiare
Frasi
iscussurare che ape dae moju ◊ fatuvatu sa robba s'ischissurat ca marzane un'anzone ti che furat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
essaimer
Inglese
to swarm
Spagnolo
emjambrar
Italiano
sciamare
Tedesco
ausschwärmen.
ischitíre , vrb Definizione
pigare o seberare cucu o paris e bogare in duos a s'ingrundha donniunu unu tanti de pódhighes (chi faent a suma unu númeru cucu o paris) po bíere a chie tocat una cosa (binchet chie at intzertau sa categoria chi at isceberau), po cumenciare su giogu o àteru, decídere a chie tocat calecuna cosa
Frasi
ischitimus a bídere a chie tocat a comintzare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
établir à qui est le tour dans un jeu
Inglese
to make deciding game
Spagnolo
sortear
Italiano
fare lo sparéggio
Tedesco
den Entscheidungskampf ausfechten.
ischitzàre , vrb Definizione
crepare, fàere a una cata, istrecare mescamente cun pesu mannu in pitzu; bínchere o isfrutare s'àteru de mala manera, de no si ndhe pòdere prus istrantagiare; foedhandho cun tzacu, est foedhu furriau de ischire (sigomente tenent is primos sonos oguales, ischi)/ i. una fruschedha = afíerela a manera de ndhe fàghere essire sa martza
Sinonimi e contrari
abbullonare,
acatare 2,
aggatare,
cerfai,
ischerfare,
istercare
/
acacigai,
tilpiare
Frasi
si che li daes a suta t'ischitzat che rana, cun totu cussu pesu! ◊ sa mola ischitzat s'olia in su radu, maghinendhe ◊ su prejoneri che passaiat su tempus ischitzendhe tíntula e legendhe totu su chi li ruiat in manos
2.
su piús chi los arrennegat est su d'èssere ischitzados in sa povertade issoro dai graves e odiosos afoghizos
3.
- Cantu at a durare, ocannu, sa festa? - Issos l'ischitzant: a nois no nos narant nudha!
Etimo
itl.l
skisá
Traduzioni
Francese
écraser
Inglese
to crush
Spagnolo
aplastar
Italiano
schiacciare
Tedesco
quetschen.
ischivíre , vrb: schiviri Definizione
tènnere àscamu, ischifu, de sa cosa
Sinonimi e contrari
aschiare,
grisai 1,
ischifare
Traduzioni
Francese
éprouver du dégoût,
refuser
Inglese
to loathe,
to refuse
Spagnolo
sentir asco
Italiano
provare schifo,
rifiutare
Tedesco
ekeln,
nicht vertragen.
isciaculài, isciaculàre , vrb: iscioculare,
isciuculare,
issuculare,
sciaculai Definizione
mòvere a iscutuladura, nau mescamente de abba aintru de istrégiu po giare una samunada; passare cosa in s'abba a forte de un'ala a s'àtera po dhi giare una samunada; pigare a iscutuladura / giúghere a ccn. isciúcula isciúcula = aguantai a unu sentz'e siguresa, de una cosa a s'àtera
Sinonimi e contrari
assucare,
igiucare,
iscioriare,
isciucare,
sciampuinai
/
sachedhare
Frasi
s'abba issúculat ◊ sa pobidha dhu tzérriat, dhu fúrriat brente a susu, dh'issúculat cricandho de dh'ischidare ◊ seo issuculanno is tassones
2.
isciàculat su carru de su viagiadore ◊ che barigheit sa vida isciaculendhe in pojos de ludu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clapoter
Inglese
to paddle
Spagnolo
mover agua en un recipiente para limpiarlo
Italiano
guazzare
Tedesco
planschen.
iscialài, iscialàre , vrb: issalare,
scialai Definizione
fàere festa manna cun papóngiu, bufóngiu, ispesa e àteru, a meda / i. su tempus = ispassaresila
Sinonimi e contrari
diveltire,
spadatzai
/
ispeldisciare,
istravuciare,
sparafiai
Frasi
medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ tanti sorresta tua no si est iscialada ballandho!…
2.
tui ti divertis iscialendu
Etimo
itl.
scialare
Traduzioni
Francese
banqueter
Inglese
to banquet
Spagnolo
banquetear
Italiano
banchettare
Tedesco
an einem Bankett teilnehmen.
isciarrocài , vrb: isciorrocai,
isorrocai,
isorrocare,
sciarrocai Definizione
nau prus che àteru de fràigos, muros o àteru deasi, betare a terra o orrúere totu a una borta, distrúere totu; fuliare puru, fàere a imboladura
Sinonimi e contrari
destrui,
idarrocai,
ifàghere,
isciasciai,
isconciare
/
derrúere,
irderrúere,
iscalabrare,
isciusciai
/
foliai,
illichidare
Frasi
nci dhus est isciarrocada sa turri de Síloe e dhoi funt abarraus ◊ seus impinniaus a isorrocai su sistema chi at penalizau sa Sardínnia ◊ su muenti ndi dh'at isciorrocau is dentis a cràcinu
2.
custu tzicherone de avantzos isorrocachedhu in sa séchia!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
démolir,
abattre
Inglese
to dismantle
Spagnolo
abatir
Italiano
schiantare
Tedesco
niederreißen.
isciasciài , vrb: sciasciai Definizione
fàere a orrugos ma coment'e a crepadura, a isciopadura, segare
Sinonimi e contrari
destrui,
idarrocai,
ifàghere,
ifasciare,
isciusciai,
isconciare,
isordulare,
sculai
Frasi
nant ca, sa noti chi nascit Gesugristu, su tiau totu su chi aferrat isciàsciat! ◊ chi pigu cussa cadira si dha isciàsciu in conca!… ◊ chi t'arruit sa síndria a terra s'isciàsciat!
Traduzioni
Francese
défaire
Inglese
to crumble
Spagnolo
destrozar
Italiano
sgretolare
Tedesco
zerbröckeln.
isciopài, isciopàre , vrb: iscopiai 1,
iscopiare,
issopare,
ixopare,
sciopai Definizione
su si apèrrere a crepadura, a tzàcurru, po sa fortza chi ispinghet de sa parte de aintru, o fintzes po pesu meda de fora; su si pesare o pònnere a s'ingrundha a nàrrere, cumenciare calecuna cosa de forte o grave totinduna / isciopa! = foedha! (nau cun tzacu)
Sinonimi e contrari
cherpai,
ciopai,
scuartarai
Frasi
gei nau ca funt isciopendusí, in cussa bidha: gei ses un'isparatoriedhu!…◊ no cabet su coro in sa càscia e si no làgrimo isciopat ◊ s'ambesue daghi si atatat meda ixopat ◊ arresètadi, gai no iscópias che sa buscica de su porcu! ◊ una granata dhi fut iscopiada a pagu tretu e dh'iat pesau a bolai ◊ mi apo issopau unu fruschedhu cun s'agu (P.La Croce)
2.
gasi isciopesit pro tantu penare isfoghendhe in piantos e lamentos ◊ si trínnigat, no podet faedhare, poi isciopat in risu tristu e feu ◊ in cussu prammu de terrinu fit iscopiada sa gherra ◊ cudhas si sunt pilisadas chi pariat iscopiandhe su locu
Etimo
itl.
schioppare
Traduzioni
Francese
éclater,
crever
Inglese
to explode,
to crack
Spagnolo
reventar
Italiano
scoppiare,
crepare,
esplòdere
Tedesco
bersten.
isciorài , vrb: sciorai Definizione
fàere iscioru, braga, giare a bíere sa cosa, bantandhosi
Sinonimi e contrari
abantai,
bagianai,
isfartzare
Frasi
no po isciorai, ma est méritu miu puru!
Etimo
itl.
sciorare
Traduzioni
Francese
arborer,
étaler
Inglese
to flaunt
Spagnolo
hacer gala,
presumir
Italiano
sfoggiare
Tedesco
prunken mit.
isciringàre , vrb: scingrai,
tziringare Definizione
fàere calecuna cosa a isciringa in su sensu de samunare o illimpiare un'arremu (es. busciuca), ma fintzes própriu de intrare meighina a sa carena; nau in cobertantza, fàere sufrire, agghejare, giare ifadu a unu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
introduire un cathéter,
importuner
Inglese
to catetherize
Spagnolo
poner un catéter
Italiano
cateterizzare,
clisterizzare
Tedesco
katheterisieren,
einen Einlauf machen.
isciucài, isciucàre , vrb: issucare,
ixucare Definizione
pònnere e iscutulare a forte abba o àteru deasi aintru de un'istrégiu, coment'e po dhu samunare, po illimpiare; fintzes solu samunare, betare abba a un'istrégiu, passare un'istrégiu in s’abba, samunare orrobba
Sinonimi e contrari
assucare*,
igiucare,
isciaculare,
iscioriare,
sciabballotai,
sciampuinai
/
sciacuai,
samunae
/
iscotzinare,
iscutuai,
sachedhare,
sucariare
Modi di dire
csn:
issucàresi sa limba = nàrriri totu su chi si tenit in ganas (prus che àteru fuedhendi contr'a ccn.); issucàresi sa buca = papai àtera cosa po cambiai sabori
Frasi
si at isciucadu manos e cara ◊ sa mama at isciucadu sos pes a su pitzinnu ◊ a s'edade tua fia istraca de isciucare in su riu ◊ bi cheriat totu s'abbasanta a che isciucare cussa ura ◊ sa giovanedha ixucheit su tatzone ◊ no mi fatas zínziri issuchendhe sos piatos! ◊ no issucant de su sabone s'istrezu ◊ so andhendhe a ixucare lentolos ◊ unu annanghiat abba a su late cun sa cóntiga de ixucare sas cannadas (S.Patatu)
Traduzioni
Francese
rincer
Inglese
to rinse
Spagnolo
enjuagar,
aclarar
Italiano
risciacquare
Tedesco
ausspülen.
isciucutàre , vrb Definizione
fàere o lassare calare abba (o àteru deasi) de calecuna cosa isciusta (istrégiu, orrobba), a bortas fintzes is úrtimos istídhigos
Sinonimi e contrari
aggutai,
botiare,
ilgutare,
sucutare,
sucutire
Etimo
itl.t
soggottare
Traduzioni
Francese
dégouliner,
égoutter
Inglese
to drip
Spagnolo
gotear,
escurrir
Italiano
sgocciolare
Tedesco
tröpfeln lassen.
isciúdere , vrb: iscúdere,
iscudi,
iscúdiri,
iscútere,
scudi Definizione
giare cropos, pigare a cropos (ma bastat fintzes unu cropu solu); iscutulare, betare, atzapulare, mòvere a cropu cun fortza e fuliare o fàere lòmpere atesu, fàere o lassare orrúere a terra / 1ˆ p. sing. ind. pres. iscuto, iscutzo; pps. iscutu; cong. pres. 2ˆ p. sing. iscutzas
Sinonimi e contrari
abbanzare,
acamassare,
aciocai,
acorpai,
addobbai,
arropai,
atripai,
irbatulare,
iscotzinare,
sussare,
zongare
/
ghetai,
imbolare
Modi di dire
csn:
i. a libbru, a berbos = nàrrere peràulas fortes; i. una cundenna, annos de galera = betare una cundenna; iscúdere su sorde de una malandra = fàgherendhe rúere o essire su sorde; meghina de iscúdere = meighina chi ndhe faghet rúere su sorde
Frasi
sa sorte chin sa destra mi at iscutu, chin sa manca corpadu ◊ iat pigau unu fusti e iat atacau a iscudi a peis e totus si ndi fuant pesaus ◊ si no faghes a bonu t’iscudo a iscantarzada! ◊ si as de m'iscúdere, colpa! ◊ parent canes, iscudèndhesi a moltolzu ◊ candho ndhe imbatet l'iscuto che unu cane!◊ no dh'iscutzas, s'animale: ammasetzat frandhigandhodhu!
2.
is óminis me is matas iscudint s'olia cun is furconis e is féminas asuta ndi dha bodhint ◊ at iscutu duos brincos e ch'est rutu ◊ candho mi as bidu reu, a terra mi as iscutu! ◊ su pitzinnu si ndh'est iscutu a subra mia ◊ si ndh'est iscutu de su letu ◊ si nc'iscudit a sa tzurpa acantu dhui at pirígulu ◊ che l'at iscutu in mare ◊ su pudhu iscudet unu cantu chi assustrat sas coitas
3.
bi at àrbures chi iscudent foza in atunzu e àteras chi iscudent foza in istiu ◊ daghi at a àere iscutu su machine, torret a inoghe!
Etimo
ltn.
excutere
Traduzioni
Francese
battre,
frapper
Inglese
to beat
Spagnolo
golpear,
pegar
Italiano
bàttere,
picchiare,
scagliare
Tedesco
schlagen,
prügeln.