ischíre, ischíri , vrb: iscíara,
iscie,
iscire 1,
isciri,
issí,
issire 1,
sciri Definitzione
àere idea precisa de calecuna cosa, su connòschere sa cosa po comente est, arresurtau de su imparare, de su bíere o intèndhere, de su cumprèndhere, de su istudiare / ger. iscendo, ischindhe, ischindho, ischendhe; pps. ischidu, ischípidu
Sinònimos e contràrios
connòscere,
dischire
Maneras de nàrrere
csn:
dare a i. una cosa = nàrrere, mandai s'isceda; bènnere a i. = arrennèsciri a isciri, ischire pro cumbinassione; i. a intèndhere = isciri pro dh'èssiri inténdiu; i. a (+ inf. vrb.) = èssiri bellu a…; i. una cosa chei s'abba = ischire una cosa bene meda; i. su logu, a unu logu = connòschere su logu, ischire inue est cussu logu, inue si colat pro bi lòmpere; i. unu logu = ischire inue…; i. sa lessione, una cantone, i. una limba = connòschere bene a puntu de la nàrrere, de la faedhare; ischiresila = pessare una cosa zusta innantis de cumbinare, inzertare sa cosa coment'e ischíndhela innantis; su de no ischire = s'ignoràntzia; ischire una cosa, una nova, dae calicunu = po dh'àere inténdhia a calecunu
Frases
cussos no iscint it'est piedade: sos novellos cainos iscint solu a uchídere zente ◊ cussu est su brebu de is ci issiant s'arte de bivire (B.Liori)◊ ndhe isco una, de fémina, ma bella, mih: ti at a piàghere ebbia! ◊ eite si ti l’ischint: a caserma ti acusant! ◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai totu físsios… za no ti aia lassadu cojare cun isse! ◊ tue dh'issis: passo sa die tra bàtoro muros, tra líbberos e paperis e giornales ◊ ti l'at ischidu totu sa bidha!
2.
l'apo ischidu a intèndhere chi fist isperiguladu fatu! (G.Ruju)◊ mancari fachendhe a pastore, ischiat a lèzere e a iscríere e fit de fàcheres e de allegas a sa mannina ◊ gai iscat a manigare cantu ischit a fàghere faina!
3.
a l'ischis a sa pinneta issoro? ◊ a Monte Unturzu no l'isco, no bi so andhadu mai ◊ eo puru l'isco su caminu! ◊ isco unu logu chi bi ponet antunna meda ◊ chi sa domu mia no iscínt, dhus pregu de domandai! (Sitzia)
4.
si ch'est andhadu a iscola chentza ischire sa lessione ◊ bae, rispondhe tue ca ischis su frantzesu! ◊ de cantzonis no ndh'ischiu mancu una
5.
importat pagu a ti dare a ischire inue totugantu so istadu ◊ a s'amigu tou li cheret dadu a ischire chi ses cojendhe ◊ bos lu fato a ischire comente est
6.
tue ti l'as ischida, maridu nanu chirchendhe! (P.Mossa)
7.
su de no ischire za est cosa bona!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
a chini no iscít est parenti o cumpàngiu de chini no bit
Ètimu
ltn.
scire
Tradutziones
Frantzesu
savoir
Ingresu
to know
Ispagnolu
saber
Italianu
sapére
Tedescu
wissen,
kennen.
ischirràre , vrb Definitzione
segare o ispuntare su pàmpinu
Sinònimos e contràrios
isbitare,
ischimare,
scirrai
/
issarmentare
Frases
tenio àsiu, deo, a ischirrare, a ilmutzare, a bogare in loba, a pudare, a immelmare, a isalmentare: nudha! (A.Cossu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épamprer
Ingresu
to strip of its leaves (a vine)
Ispagnolu
despampanar
Italianu
spampanare
Tedescu
ablauben.
ischirriolài, ischirriolàre , vrb: iscorriolare,
schirriolai Definitzione
bogare unu trastu a corriolos, a tiras
Sinònimos e contràrios
imbroconare,
irbinarjare,
iscorriare,
iscorriaxai,
isteressare,
istratziolare,
minutzare,
schirrionai,
spetzimingiae
Frases
su rú li at iscorrioladu sa bestimenta ◊ sos canes ti ant a ischirriolare sas carres!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réduire en lambeaux
Ingresu
to tear to shreds (in)
Ispagnolu
despedazar,
destrozar
Italianu
sbrandellare,
stracciare
Tedescu
zerfetzen,
zerreißen.
ischisciàre , vrb Definitzione
innisire su mucu e illimpiare su nasu
Sinònimos e contràrios
inniscire,
ischiscire,
nesire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se moucher
Ingresu
to blow one's nose
Ispagnolu
sonarse
Italianu
soffiarsi il naso
Tedescu
sich schneuzen.
ischissiài, ischissiàre , vrb: schisciai 1 Definitzione
fàere a ischíssiu, essire fora de sèi, pèrdere sa conca po calecuna cosa (dolore, amore, àteru), pràghere meda
Sinònimos e contràrios
abbaradhare,
ammachiae,
delliriare,
dessessire,
dischissiare*,
fatzellare,
irbariare,
iscansae,
issentire
Frases
si est ischissiendi a dolori de dentis ◊ s'immensu de su creadu t'ischíssiat s'ànimu ◊ no m'ischissis su sentidu! ◊ m'ischíssiu chi non ti biu!
2.
gatu a pisci ingustada bandat ischissiada candu pigat su fragu!(S.Corona)◊ ballus, befas, cantus e sonus sunt divertimentus chi ischíssiant sa genti
Tradutziones
Frantzesu
devenir fou
Ingresu
to go crazy
Ispagnolu
enloquecer
Italianu
impazzire
Tedescu
verrückt werden.
ischissonàre , vrb: iscrissonare,
scriscionai Definitzione
bogare sa raga (ischissone) a sa castàngia, bogare sa castàngia de su corgiolu ispinosu
Sinònimos e contràrios
irragare,
iscocotare,
iscucudhare
Frases
mi pogno a iscrissonare castagna a manos límpias! ◊ est ischissonanno e bodhinno castagna
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enlever la bogue
Ingresu
to husk
Ispagnolu
quitar el erizo de las castañas,
escabuchar
Italianu
diricciare
Tedescu
Eßkastanien schälen.
ischissurài, ischissuràre , vrb: iscussuai,
iscussurai,
iscussurare,
schissurai Definitzione
sa tzucada de is abes noas de unu casidhu, fintzes su dhas pònnere in àteru casidhu / iscussuai su bestiàmini = bogare a pàschere
Sinònimos e contràrios
isabiare
Frases
iscussurare che ape dae moju ◊ fatuvatu sa robba s'ischissurat ca marzane un'anzone ti che furat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
essaimer
Ingresu
to swarm
Ispagnolu
emjambrar
Italianu
sciamare
Tedescu
ausschwärmen.
ischitíre , vrb Definitzione
pigare o seberare cucu o paris e bogare in duos a s'ingrundha donniunu unu tanti de pódhighes (chi faent a suma unu númeru cucu o paris) po bíere a chie tocat una cosa (binchet chie at intzertau sa categoria chi at isceberau), po cumenciare su giogu o àteru, decídere a chie tocat calecuna cosa
Frases
ischitimus a bídere a chie tocat a comintzare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
établir à qui est le tour dans un jeu
Ingresu
to make deciding game
Ispagnolu
sortear
Italianu
fare lo sparéggio
Tedescu
den Entscheidungskampf ausfechten.
ischitzàre , vrb Definitzione
crepare, fàere a una cata, istrecare mescamente cun pesu mannu in pitzu; bínchere o isfrutare s'àteru de mala manera, de no si ndhe pòdere prus istrantagiare; foedhandho cun tzacu, est foedhu furriau de ischire (sigomente tenent is primos sonos oguales, ischi)/ i. una fruschedha = afíerela a manera de ndhe fàghere essire sa martza
Sinònimos e contràrios
abbullonare,
acatare 2,
aggatare,
cerfai,
ischerfare,
istercare
/
acacigai,
tilpiare
Frases
si che li daes a suta t'ischitzat che rana, cun totu cussu pesu! ◊ sa mola ischitzat s'olia in su radu, maghinendhe ◊ su prejoneri che passaiat su tempus ischitzendhe tíntula e legendhe totu su chi li ruiat in manos
2.
su piús chi los arrennegat est su d'èssere ischitzados in sa povertade issoro dai graves e odiosos afoghizos
3.
- Cantu at a durare, ocannu, sa festa? - Issos l'ischitzant: a nois no nos narant nudha!
Ètimu
itl.l
skisá
Tradutziones
Frantzesu
écraser
Ingresu
to crush
Ispagnolu
aplastar
Italianu
schiacciare
Tedescu
quetschen.
ischivíre , vrb: schiviri Definitzione
tènnere àscamu, ischifu, de sa cosa
Sinònimos e contràrios
aschiare,
grisai 1,
ischifare
Tradutziones
Frantzesu
éprouver du dégoût,
refuser
Ingresu
to loathe,
to refuse
Ispagnolu
sentir asco
Italianu
provare schifo,
rifiutare
Tedescu
ekeln,
nicht vertragen.
isciaculài, isciaculàre , vrb: iscioculare,
isciuculare,
issuculare,
sciaculai Definitzione
mòvere a iscutuladura, nau mescamente de abba aintru de istrégiu po giare una samunada; passare cosa in s'abba a forte de un'ala a s'àtera po dhi giare una samunada; pigare a iscutuladura / giúghere a ccn. isciúcula isciúcula = aguantai a unu sentz'e siguresa, de una cosa a s'àtera
Sinònimos e contràrios
assucare,
igiucare,
iscioriare,
isciucare,
sciampuinai
/
sachedhare
Frases
s'abba issúculat ◊ sa pobidha dhu tzérriat, dhu fúrriat brente a susu, dh'issúculat cricandho de dh'ischidare ◊ seo issuculanno is tassones
2.
isciàculat su carru de su viagiadore ◊ che barigheit sa vida isciaculendhe in pojos de ludu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
clapoter
Ingresu
to paddle
Ispagnolu
mover agua en un recipiente para limpiarlo
Italianu
guazzare
Tedescu
planschen.
iscialài, iscialàre , vrb: issalare,
scialai Definitzione
fàere festa manna cun papóngiu, bufóngiu, ispesa e àteru, a meda / i. su tempus = ispassaresila
Sinònimos e contràrios
diveltire,
spadatzai
/
ispeldisciare,
istravuciare,
sparafiai
Frases
medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ tanti sorresta tua no si est iscialada ballandho!…
2.
tui ti divertis iscialendu
Ètimu
itl.
scialare
Tradutziones
Frantzesu
banqueter
Ingresu
to banquet
Ispagnolu
banquetear
Italianu
banchettare
Tedescu
an einem Bankett teilnehmen.
isciarrocài , vrb: isciorrocai,
isorrocai,
isorrocare,
sciarrocai Definitzione
nau prus che àteru de fràigos, muros o àteru deasi, betare a terra o orrúere totu a una borta, distrúere totu; fuliare puru, fàere a imboladura
Sinònimos e contràrios
destrui,
idarrocai,
ifàghere,
isciasciai,
isconciare
/
derrúere,
irderrúere,
iscalabrare,
isciusciai
/
foliai,
illichidare
Frases
nci dhus est isciarrocada sa turri de Síloe e dhoi funt abarraus ◊ seus impinniaus a isorrocai su sistema chi at penalizau sa Sardínnia ◊ su muenti ndi dh'at isciorrocau is dentis a cràcinu
2.
custu tzicherone de avantzos isorrocachedhu in sa séchia!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
démolir,
abattre
Ingresu
to dismantle
Ispagnolu
abatir
Italianu
schiantare
Tedescu
niederreißen.
isciasciài , vrb: sciasciai Definitzione
fàere a orrugos ma coment'e a crepadura, a isciopadura, segare
Sinònimos e contràrios
destrui,
idarrocai,
ifàghere,
ifasciare,
isciusciai,
isconciare,
isordulare,
sculai
Frases
nant ca, sa noti chi nascit Gesugristu, su tiau totu su chi aferrat isciàsciat! ◊ chi pigu cussa cadira si dha isciàsciu in conca!… ◊ chi t'arruit sa síndria a terra s'isciàsciat!
Tradutziones
Frantzesu
défaire
Ingresu
to crumble
Ispagnolu
destrozar
Italianu
sgretolare
Tedescu
zerbröckeln.
isciopài, isciopàre , vrb: iscopiai 1,
iscopiare,
issopare,
ixopare,
sciopai Definitzione
su si apèrrere a crepadura, a tzàcurru, po sa fortza chi ispinghet de sa parte de aintru, o fintzes po pesu meda de fora; su si pesare o pònnere a s'ingrundha a nàrrere, cumenciare calecuna cosa de forte o grave totinduna / isciopa! = foedha! (nau cun tzacu)
Sinònimos e contràrios
cherpai,
ciopai,
scuartarai
Frases
gei nau ca funt isciopendusí, in cussa bidha: gei ses un'isparatoriedhu!…◊ no cabet su coro in sa càscia e si no làgrimo isciopat ◊ s'ambesue daghi si atatat meda ixopat ◊ arresètadi, gai no iscópias che sa buscica de su porcu! ◊ una granata dhi fut iscopiada a pagu tretu e dh'iat pesau a bolai ◊ mi apo issopau unu fruschedhu cun s'agu (P.La Croce)
2.
gasi isciopesit pro tantu penare isfoghendhe in piantos e lamentos ◊ si trínnigat, no podet faedhare, poi isciopat in risu tristu e feu ◊ in cussu prammu de terrinu fit iscopiada sa gherra ◊ cudhas si sunt pilisadas chi pariat iscopiandhe su locu
Ètimu
itl.
schioppare
Tradutziones
Frantzesu
éclater,
crever
Ingresu
to explode,
to crack
Ispagnolu
reventar
Italianu
scoppiare,
crepare,
esplòdere
Tedescu
bersten.
isciorài , vrb: sciorai Definitzione
fàere iscioru, braga, giare a bíere sa cosa, bantandhosi
Sinònimos e contràrios
abantai,
bagianai,
isfartzare
Frases
no po isciorai, ma est méritu miu puru!
Ètimu
itl.
sciorare
Tradutziones
Frantzesu
arborer,
étaler
Ingresu
to flaunt
Ispagnolu
hacer gala,
presumir
Italianu
sfoggiare
Tedescu
prunken mit.
isciringàre , vrb: scingrai,
tziringare Definitzione
fàere calecuna cosa a isciringa in su sensu de samunare o illimpiare un'arremu (es. busciuca), ma fintzes própriu de intrare meighina a sa carena; nau in cobertantza, fàere sufrire, agghejare, giare ifadu a unu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
introduire un cathéter,
importuner
Ingresu
to catetherize
Ispagnolu
poner un catéter
Italianu
cateterizzare,
clisterizzare
Tedescu
katheterisieren,
einen Einlauf machen.
isciucài, isciucàre , vrb: issucare,
ixucare Definitzione
pònnere e iscutulare a forte abba o àteru deasi aintru de un'istrégiu, coment'e po dhu samunare, po illimpiare; fintzes solu samunare, betare abba a un'istrégiu, passare un'istrégiu in s’abba, samunare orrobba
Sinònimos e contràrios
assucare*,
igiucare,
isciaculare,
iscioriare,
sciabballotai,
sciampuinai
/
sciacuai,
samunae
/
iscotzinare,
iscutuai,
sachedhare,
sucariare
Maneras de nàrrere
csn:
issucàresi sa limba = nàrriri totu su chi si tenit in ganas (prus che àteru fuedhendi contr'a ccn.); issucàresi sa buca = papai àtera cosa po cambiai sabori
Frases
si at isciucadu manos e cara ◊ sa mama at isciucadu sos pes a su pitzinnu ◊ a s'edade tua fia istraca de isciucare in su riu ◊ bi cheriat totu s'abbasanta a che isciucare cussa ura ◊ sa giovanedha ixucheit su tatzone ◊ no mi fatas zínziri issuchendhe sos piatos! ◊ no issucant de su sabone s'istrezu ◊ so andhendhe a ixucare lentolos ◊ unu annanghiat abba a su late cun sa cóntiga de ixucare sas cannadas (S.Patatu)
Tradutziones
Frantzesu
rincer
Ingresu
to rinse
Ispagnolu
enjuagar,
aclarar
Italianu
risciacquare
Tedescu
ausspülen.
isciucutàre , vrb Definitzione
fàere o lassare calare abba (o àteru deasi) de calecuna cosa isciusta (istrégiu, orrobba), a bortas fintzes is úrtimos istídhigos
Sinònimos e contràrios
aggutai,
botiare,
ilgutare,
sucutare,
sucutire
Ètimu
itl.t
soggottare
Tradutziones
Frantzesu
dégouliner,
égoutter
Ingresu
to drip
Ispagnolu
gotear,
escurrir
Italianu
sgocciolare
Tedescu
tröpfeln lassen.
isciúdere , vrb: iscúdere,
iscudi,
iscúdiri,
iscútere,
scudi Definitzione
giare cropos, pigare a cropos (ma bastat fintzes unu cropu solu); iscutulare, betare, atzapulare, mòvere a cropu cun fortza e fuliare o fàere lòmpere atesu, fàere o lassare orrúere a terra / 1ˆ p. sing. ind. pres. iscuto, iscutzo; pps. iscutu; cong. pres. 2ˆ p. sing. iscutzas
Sinònimos e contràrios
abbanzare,
acamassare,
aciocai,
acorpai,
addobbai,
arropai,
atripai,
irbatulare,
iscotzinare,
sussare,
zongare
/
ghetai,
imbolare
Maneras de nàrrere
csn:
i. a libbru, a berbos = nàrrere peràulas fortes; i. una cundenna, annos de galera = betare una cundenna; iscúdere su sorde de una malandra = fàgherendhe rúere o essire su sorde; meghina de iscúdere = meighina chi ndhe faghet rúere su sorde
Frases
sa sorte chin sa destra mi at iscutu, chin sa manca corpadu ◊ iat pigau unu fusti e iat atacau a iscudi a peis e totus si ndi fuant pesaus ◊ si no faghes a bonu t’iscudo a iscantarzada! ◊ si as de m'iscúdere, colpa! ◊ parent canes, iscudèndhesi a moltolzu ◊ candho ndhe imbatet l'iscuto che unu cane!◊ no dh'iscutzas, s'animale: ammasetzat frandhigandhodhu!
2.
is óminis me is matas iscudint s'olia cun is furconis e is féminas asuta ndi dha bodhint ◊ at iscutu duos brincos e ch'est rutu ◊ candho mi as bidu reu, a terra mi as iscutu! ◊ su pitzinnu si ndh'est iscutu a subra mia ◊ si ndh'est iscutu de su letu ◊ si nc'iscudit a sa tzurpa acantu dhui at pirígulu ◊ che l'at iscutu in mare ◊ su pudhu iscudet unu cantu chi assustrat sas coitas
3.
bi at àrbures chi iscudent foza in atunzu e àteras chi iscudent foza in istiu ◊ daghi at a àere iscutu su machine, torret a inoghe!
Ètimu
ltn.
excutere
Tradutziones
Frantzesu
battre,
frapper
Ingresu
to beat
Ispagnolu
golpear,
pegar
Italianu
bàttere,
picchiare,
scagliare
Tedescu
schlagen,
prügeln.