addobbàda , nf: addubbada Definitzione
cropu chi si giaet apostadamente o de malesaura; su marcu chi abbarrat in su trastu po su cropu chi at leau
Sinònimos e contràrios
addrobbulada,
arropada,
bultzonada,
isciuta,
trempa 2
Frases
a s'addobbada chi li at dadu ch'est rutu a buca a terra
2.
ndhe at leadu, ndhe at tentu de addobbadas, cuss'isterzu, a s'imbola imbola de unu logu a s'àteru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup
Ingresu
stroke
Ispagnolu
golpe,
cardenal
Italianu
percòssa,
urto violènto
Tedescu
Schlag,
Stoß.
antúa , nf: antzua 1 Definitzione
múngia, pelea meda faendho trebballu grae, o fintzes surra de cropos
Sinònimos e contràrios
cadha,
cària,
cumbata,
impodha,
inzotu,
istimpida,
istripa 1,
matana,
mugna,
pistapone,
podha,
rebbatu,
tzumba
/
banzu,
surra
Frases
za l'at leada s'antzua carrendhe a codhu totu cussa preda!…◊ si no faghes a bonu ti dao antua! ◊ giaghi est tanta s'antua chi mi dana, de imbetzare mi benit sa gana
Tradutziones
Frantzesu
coups (de baton),
tourment
Ingresu
setback,
travail
Ispagnolu
paliza
Italianu
batòsta,
travàglio
Tedescu
Schlag,
Sorge.
bàtida , nf, nm: bàtidu Definitzione
cropu, cropighedhu, mescamente su chi faet su coro
Sinònimos e contràrios
atzàpidu,
tàbbida,
tochédhidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
battement
Ingresu
heartbeat
Ispagnolu
latido
Italianu
bàttito
Tedescu
Schlag.
cólpu , nm: corfu,
corpu,
crofu,
cropu Definitzione
sa ferta e s'istóchidu o tzàchidu chi si faet iscudendho cun calecuna cosa, móvia de botu, totu a una borta; cosa chi arrennescet bene meda prus che àteru candho est difícile / min. colparedhu, corpighedhu, cropighedhu
Sinònimos e contràrios
acirrada,
acollada,
addobbu,
afracada,
afurconada,
assuprida,
ibbatulada,
irbirroncu,
isdobbiada,
lómpia,
tzacada
/
isparu,
tiru,
tzocu
/
gofu
Maneras de nàrrere
csn:
dare, iscarrigai, leare corpos, leare a corpos, intèndhere corpos; corpu dadu a manimbesse, a totu codhu, a rasigadura, firmu, in prenu; torrare su c. = corpare a unu chi ti at corpadu (prus che àteru, deretu, apenas retzidu deretu torradu); corpu de punnigosu, de pedra, de fuste, de farci, de ferrus = corpu dadu a punnigosu, a perda, e gai; corpu de telèfono = telefonada; corpu de balla = balla, isparu; corpu de língua = peràulas pesantes, chi ofendhent; corpu de àcua = próida, refrigada de àcua; corpu de aera = bentixedhu friscu chi cassat a unu candu est insorau; corpu de tússiu, de boxi = su tzocu o sonu chi si faghet tussindhe, faedhendhe; corpu de gagaju = zenia de brincu de sa boghe chi si faghet cun s'irguzu comente si pronúntziat sa /c/ oclusiva velare surda o fintzas sa /f/ in tzertas bidhas (es. su ’ane, sa ’astanza = su cane, sa castanza; sa ’émina, su ’ocu = sa fémina, su focu); fuedhai a cropus a cropus = brinchendhe su sonu de /c/ o de /f/ comente faghent a logos (su ’asu, sa ’émina = su casu, sa fémina); colpu de Vènere = zoghendhe a manzíngula, est candho essint paris totas bàtoro números diferentes: est sa cumbinada menzus; avb. (bènnere, fàghere, e gai) a corpu, totu a unu crofu = totu paris, a una borta, totinduna; fàghere a corpu e ista = puntu e mortu; fàghere corpu malu feri ’ene = fàghere carchi cosa de una manera irballada, pagu zusta, e andhare in bonu gai etotu; fàghere a corpu innanti = fàghere innantis, lòmpiri a ccn. logu prima de un'àteru; tratu su colpu = fatuvatu, dónnia tantis; piscare in cropu a ccn. = segudàrelu, tènnere o agatare faghindhe su dannu; in su corfu/corpu de sa messera, in corfu ’e note = in su grofu de sa messera, in su menzus messare, intremesu de noti, a note russa, a noti incrófia, a note manna
Frases
portale mannu, s'úrtimu corfu ti lu dat sa ruspa pro sa piatza de sa libbertade ◊ aiat leadu calchi colpu de aera essendhe a fora dai su caldu a su fritu ◊ faiat andhae su fuste noischedhosu cun cropos furiosos a cantu essit ◊ a su corpu chi li at dadu lu at fatu rúere
2.
pissighit su polcavru, partit su colpu e fadhidu si l'at! ◊ a custu corpu de boxi totus si funt unius
3.
no mancat mai calchi colonellu chi est meledendhe calchi colpu de manu
4.
tratu su colpu, pigaiat su frade a montes, o su babbu, a cumpidare o a che li pigare su recatu ◊ tratu su colpu, chenaiant umpare
5.
bellu pisedhu…: a sa mama li torrat su corpu!◊ candho paret chi l'apant fata franca, lis faghet a corpu innanti e los buscat gai etotu, a sos furones ◊ sos barratzellos fachenne sa posta a sos bardaneris fint aconcatos a tratènnere fintzas a los piscare in cropu ◊ in làmpadas sa zente fit in su corpu de sa messera e no fit pessendhe a sas festas ◊ custu est su corfu de su molinzu e no fachet a pasare!
6.
bosatrus fuedhais a cropus a cropus peus de is santuidesus!
Sambenados e Provèrbios
prb:
a unu corpu no si ndhe segat s'àrbure
Tradutziones
Frantzesu
coup
Ingresu
strike
Ispagnolu
golpe
Italianu
cólpo,
bòtta,
percòssa
Tedescu
Schlag.
corfichédhu , nm Definitzione
min. de corfu, cropighedhu
Tradutziones
Frantzesu
petit coup
Ingresu
small blow
Ispagnolu
golpecito
Italianu
pìccolo cólpo
Tedescu
kleiner Schlag.
dobbàda , nf Definitzione
cropu prus che àteru giau de malesaura
Sinònimos e contràrios
abbrúnciu,
addóbbida,
atumbada,
atzapulada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup accidentel
Ingresu
casual stroke
Ispagnolu
golpe accidental
Italianu
cólpo accidentale
Tedescu
zufälliger Schlag.
dòbbe , nm: dobbo Definitzione
su cropu o sonu surdu chi faet una cosa orruendho a terra; cropos a meda iscudendho a ccn. po calecuna cosa chi at fatu / dare, leare, buscare, collire d.
Sinònimos e contràrios
addobbu,
apiossa,
arropu,
banzu 1,
cabossa,
carda,
mazadina,
piritzofu,
pista,
surra
2.
che unu macu est essidu bochindhe a dobbes de fuste anades e dindos ◊ oe che leas dobbe, si no l'agabbas!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coups,
rossées
Ingresu
blow,
stroke
Ispagnolu
choque,
paliza
Italianu
percòssa,
bòtta
Tedescu
Schlag.
dúbba , nm Definitzione
genia de cropu e sonu chi faet, coment'e de cosa orruta de artu
Sinònimos e contràrios
atzapulada,
dobbo 1,
iscartinada,
istrampada,
sciotada,
tupu
Frases
sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu
Tradutziones
Frantzesu
bruit sourd
Ingresu
thud
Ispagnolu
zambullida
Italianu
tónfo
Tedescu
dumpfer Schlag,
Plumps.
ilbarriàda , nf: ilvarriada,
irbarriada,
isbarriada,
irvarriada,
isvarriada Definitzione
su iscarrigare, fintzes cropu forte (o àteru) chi dhi lompet, a unu; dannu mannu
Sinònimos e contràrios
colpu,
illinnarjada,
irrugada,
irruncada,
irzarriada,
sciarrocada
/
derdícia,
desacatu
/
cdh. sbarriata
Frases
si sa domandha benit a bonu li dant un'irvarriada de dinari (G.Ruju)◊ custu est tronu faladu a isvarriada! ◊ una nue de tempesta mi at a rúere tota a subra, a isvarriada
2.
a s'isvarriada est rutu a frundha (G.Ruju)◊ comente fit essindhe in sa gianna li arrivit un'isvarriada de bòcia a mutzighiles
3.
ite irbarriada, odheu, a che li mòrrere su bestiàmine!…◊ isbarriada manna mi at agiuntu a sa chi mi est bochindhe, s'annada mala
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
décharge
Ingresu
discharge
Ispagnolu
varapalo
Italianu
scàrica
Tedescu
Schlag.
incrivíre , vrb Definitzione
calare unu cropu, giare su cropu abbaidandho bene innanti comente iscúdere, pigandho sa mira
Sinònimos e contràrios
isciúdere,
tzacai
Tradutziones
Frantzesu
frapper
Ingresu
to deal a blow
Ispagnolu
asestar un golpe
Italianu
assestare un cólpo
Tedescu
einen Schlag versetzen.
innadiàda , nf: innadicada,
innadigada,
irnadicada,
snadiada Definitzione
cropu giau a nàdigas, mescamente a manu isparta
Sinònimos e contràrios
innannariada,
isculivita,
nadiada
Frases
babbu mi mineteit chi si bogaiat sa chintolza e mi ndhe daiat paritzas innadigadas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fessée
Ingresu
spank
Ispagnolu
nalgada
Italianu
sculacciata
Tedescu
Schlag auf den Hintern.
ischisinàda , nf: ischixinada Definitzione
su ischisinare; cropu chi si giaet a forte
Sinònimos e contràrios
illempiada,
ischixinadura,
limpiamentu,
samunada
/
addobbada,
arropada,
bultzonada,
ischichinada,
isciuta,
istrilla,
trempa 2
2.
s'ischixinada de sa gafetera a chelvedhos e già l'apo tassidhadu: sa cara pariat unu panetone!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bousculade,
coup
Ingresu
shake,
stroke
Ispagnolu
sacudida,
golpe
Italianu
scossóne,
percòssa
Tedescu
heftiger Stoß,
Schlag.
isculivíta , nf: sculivita Definitzione
cropu giau cun sa manu aperta a nàdigas
Sinònimos e contràrios
culifita,
innadiada,
innannariada,
nadiada
/
ttrs. iscurivita
Frases
sa mama li at sestadu duas isculivitas tzochedhosas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup sur le derrière
Ingresu
spank (ing)
Ispagnolu
nalgada
Italianu
sculaccióne
Tedescu
kräftiger Schlag auf den Hintern.
iscutinàda , nf: iscutzinada Definitzione
su iscutinare; cropu chi si giaet iscutulandho
Sinònimos e contràrios
assachitadura,
ghirghidhada,
irghinitada,
sachedhada,
saidada,
scutuladura
/
cdh. trinicata
Frases
mi at aggarrau a sos pilos e mi dat un'iscutzinada (A.G.Solinas)◊ dae un’iscutinada a sa tiaza ca bi at parfaruza!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
secousse
Ingresu
shake
Ispagnolu
sacudida
Italianu
scòssa,
scrollata
Tedescu
Schlag,
Schütteln.
istrudhàda , nf Definitzione
cropu de terudha; su tanti de cosa chi leat una terudha
Sinònimos e contràrios
istrudhonada,
terudhada
/
palte,
partzida
2.
za la zughet una bella istrudhada de machine, cussu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup de louche
Ingresu
blow with a ladle
Ispagnolu
cacillo
Italianu
mestolata
Tedescu
Schlag mit der Schöpfkelle,
Schöpfkellevoll.
làssa 1 , nf Definitzione
tocu, sonu de campana, prus che àteru po unu mortu
Sinònimos e contràrios
addópiu,
asséchiu,
tocu
Frases
nobe lassas sa campana at tocau e su sonu innedha in s'àghera drinnindhe nch'est colau (P.Dessanay)◊ su coro mi ant bestiu a nighedhu candho tristas sas lassas ant sonau ◊ sas lassas chi una die ti ant apertu sas zannas a su chelu sunt galu inoche, craras
Tradutziones
Frantzesu
glas
Ingresu
toll (ing)
Ispagnolu
tañido,
toque
Italianu
rintócco
Tedescu
Schlag.
nadiàda , nf: nadigada,
nariara Definitzione
cropu giau cun sa manu aperta a nàdigas
Sinònimos e contràrios
culifita,
innadiada,
isculivita
Frases
dhi at donau unas cantu nadiadas po no èssi postu in menti ◊ càstia, chi no dhi apu donau una passara de nariaras est ca femus in cussu logu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fessée
Ingresu
spank
Ispagnolu
nalgada
Italianu
sculacciata
Tedescu
Schlag auf den Hintern.
pístu , agt, pps, nm Definitzione
chi dh'ant pistau, chi portat pistadura; de pistare; genia de pelea meda o múngia chi unu si pigat o dhi giaent po calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
ammarchedhau,
pistadu,
spampaniau
/
afarru,
cadha,
matana,
pista
/
afródhiu,
arraolu,
finitzu,
ischinitzu,
pestighinzu
Frases
mi bollit mandai in poboresa a bivi pistu pistu ◊ so totu pistu de comente apo curtu ◊ zuto sàmbene pistu
2.
za istat buschendhe, ma za l'apo pistu! ◊ ti ant bene pista e irrobbada ◊ a Cristos l'ant apicadu in sa rughe e totu pistu
3.
bai, no ti pighis pistu po una faci de buciuca! ◊ abarrant in su pistu una noti, ma no ant bistu mancunu sperritu, intamus de pigai pisci de carina ◊ fit innútile a si picare pistu: fit semper indiosau de sa connada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
broyé,
pilé,
abattement,
tourment
Ingresu
crushed,
torment,
setback
Ispagnolu
machacado,
paliza
Italianu
pésto,
pestato,
batòsta,
torménto
Tedescu
zerstoßen,
Schlag,
Stoß.
tochédhidu , nm: tochedhu,
tzochedhu Definitzione
su tochedhare, su cropu, su tzàcurru chi s'intendhet candho s'iscudet cosa, sa bàtida de su coru, sonu chi si arrepitit fatuvatu a tempos totus oguales; genia de bàtidu chi faet inue si portat ccn. dolore
Sinònimos e contràrios
tochedhonzu
/
atzàpidu,
bàtida,
bàtima,
itzochédhidu,
tàbbida
/
cdh. pichedhu
Frases
fit cun su coro a tochedhos ◊ sos duos secapetreris lavoranne puru inie a puntu de matzeta ’e oro… e mi paret de intènnere su tochedhu intro ’e su coro (P.Dui)◊ birbúdhios e tochedhos de coro currillant in sa mente ◊ sunt giaos sos tochedhos de su male ◊ apo intesu tochedhu de bistrale: cussu est zente faghindhe linna
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
battement,
martèlement
Ingresu
hammering,
pulsation
Ispagnolu
golpeteo,
latido
Italianu
bàttito,
pulsazióne,
martellaménto
Tedescu
Schlag,
Pulsation.
tócu , nm: togu Definitzione
su tocai; sa capacidade de sapire e connòschere sa cosa tocandhodha; tzàcurru o sonu de acropadura; mescamente sonada, sonu de campana; fintzes bículu, crantu, orrugu / min. tochitu, tochedhu
Sinònimos e contràrios
tocada,
tocamentu
/
apalpu
/
corpedhu,
tochedhu
/
addópiu,
arrapicu,
asséchiu,
lassa 1
/
tancu
Maneras de nàrrere
csn:
tocos de manu = genia de saludu, itl. strette di mano; andhare a togu = a s'apàrpidu, a su toca toca che a chie no bidet; su t. de reapare = de fèrrere apare, de si ndhe pesare e dare tentu, su chi faghent in crésia avertindhe sa zente chi est essindhe su preíderu pro nàrrere sa missa; su t. de s'agonia = tocu in chenàbura santa pro ammentu de sa morte de Cristos; intrai unu t. a ccn. = sonare s'ispiru pro calicunu; no ndi bòlliri duus tocus de… = chèrrerendhe s'iscusa pro…, fàghere carchi cosa apenas chi si tenet pagu pagu sa manera, no istare a si lu fagher nàrrere duas bortas; pigai, portai o pònniri a unu a t. = leàrelu in ziru, fàgherelu a befe, a birgonza, dàreli a subra a boghes; èssere totu a t. de… = a fortza de…; leare a unu a t. de pedra = a corpos de pedra; segau a tochedhus = fatu a cantos, a bículos; fàchere su t. (zoghendhe)= ischitire, tirai a sorti po biri a chini tocat a fai una parti me is giogus, tra cumpàngius; ge dhi est in tocus!… = est arrennegadu meda
Frases
sa síndria cota si connoscit a tocu ◊ sa cosa mancai no dha bia dh'agatu a tocu
2.
intè, ant tocau s'enna abbellu abbellu: tocu de pòburu, po no nd'iscidai is canis drommius! ◊ candu s'intendiat su tochitu aberiaus s'enna
3.
sa campana sonat sos tocos de sa fremmaria ◊ is campanas fiant sonendi is primus tocus ◊ pro sa missa faghet tres tocos ◊ soneit su tocu de s'ispiru ◊ ant intrau unu tocu: iscieis e chini est su mortu? ◊ su noti de Missa de pudhus si fait unu tocu meda prus longu e bellu: su tocu de centu (A.Garau)
4.
sa cosa como est totu a tocu de dinari! ◊ dh'at arrespostu a tocu de frore, in poesia ◊ est a tocu de pelea pro balanzare duos sodhos ◊ cussa no ndi at bólliu mancu duus tocus e si ndi est pesada che una píbera ◊ a su sirboni dhu portant is canis a tocu ◊ andhe pedra de tocu sa chi ses! ◊ piciocus, no seu beniu a innòi po èssi postu a tocu! ◊ fatuvatu poniat a tocu is cumpàngius e si ndi arriiat ◊ pro ischire a chie tocaiat a fàchere sa faina amus dépiu fàchere su tocu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Toccu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup,
tintement
Ingresu
touch,
toll
Ispagnolu
toque
Italianu
tócco,
rintócco
Tedescu
Berührung,
Schlag.