belosía , nf: belusia Definizione
su sentidu de chie no si alligrat e antzis si dispraghet de su bene de is àteros, o fintzes sentidu contràriu a un’àteru pruschetotu po cosa o persona chi paret benindho mancu o chi si timet chi bèngiat mancu po neghe de s’àteru
Sinonimi e contrari
fenga
/
gelosia*,
imbídia,
imbidiosia,
ociania,
tirriosia
Frasi
candho ant bidu totu cussa zente fatu sou, cudhos ndhe sunt intrados in belusia ◊ nos acuntentamos de su chi tenimos chentza tènnere belusia de nisciunu ◊ no ti fides de chie ti giughet in belosia!
Traduzioni
Francese
envie
Inglese
envy
Spagnolo
envidia
Italiano
invìdia
Tedesco
Neid.
belósu , agt Definizione
chi tenet gelosia, chi no est cuntentu de su bene de s'àteru
Sinonimi e contrari
fengiosu,
odiosu,
sangiosu
/
gellosu*
Frasi
apo aciapadu una betza belosa, inimiga pro me e no isposa! ◊ nois, pro no fàghere partes belosas, amus postu campidanesu e logudoresu s’unu a costazu a s’àteru (S.Seu)
2.
fit belosu de sa libbertade de sos amigos, ca isse fit prenu de contivizos e no si podiat mòere
Traduzioni
Francese
envieux
Inglese
envious
Spagnolo
envidioso
Italiano
invidióso
Tedesco
neidisch.
bèlte , nf: beste,
vesta Definizione
su bestimentu chentza precisare cale, ma mescamente pantalones e giacheta de ómine (e fintzes costúmene de fémina)
Sinonimi e contrari
beltimenta
Modi di dire
csn:
sa b. de su cabidale = coscinera; no càbere o istare in sa b. de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda; bestes de allegria = bestimenta normale, de colore, chi si ponet pro cosas allegras; bestes de dolu = bestimenta pro lutu
Frasi
li apo fatu fàghere una beste noa a maridu meu
2.
no ndh'istat in sa beste de sa cuntentesa
Etimo
ltn.
veste(m)
Traduzioni
Francese
robe,
vêtement
Inglese
suit
Spagnolo
traje
Italiano
vèste,
vestito,
àbito
Tedesco
Kleid,
Kleidung.
beltiàmene, beltiàmine , nm: bestiàmene,
bestiàmine,
bestiàmini,
bistiàmene,
bistiàmini Definizione
animales, mescamente mannos e pesaos po totu su chi podent produire / b. grussu = pegos mannos (boes, bacas, cuadhos); b. minudu = pegos de carena minore; b. rude = chentza domadu; min. bestiamenedhu = b. pagu, minudu / pesare, tènnere, contivizare, fàere, pastorigare b.; iscussuai su bestiàmini = suguzare, bogare a pàschere
Frasi
tra bestiàmine e terras tenet intradas bonas ◊ s'ortu cheret serradu no b'intret bestiàmine ◊ su bestiàmini in s'ierru istràgiat su logu ◊ a pasci óminis nci bolit prus passiénzia chi non a pasci bestiàmini ◊ a fàere bestiàmene dhue cheret triballu e ogos apertos ◊ su bestiaminedhu suo: pacas pudhas e una crapa
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bétail
Inglese
cattle
Spagnolo
ganado
Italiano
bestiame
Tedesco
Vieh.
béltiga , nf: béltighe,
bértica,
bértiche,
bértiga,
vértica Definizione
bastone o fuste longu meda e de paga grussària, fintzes postu a màniga de s'óbiga po piscare; fuste po apicare cosa / bertighitas de biscu = fustigus po cassai pillonis; mazare landhe, olia, nughe a bértiga = iscúdiri làndiri, olia, nuxi a pértia, a mazadorza
Sinonimi e contrari
magiadorza
/
pértia
Modi di dire
csn:
batire in bértiche = cumbínchere, batire a concruos; bènnere in bértiches = bènnere aprove, acanta de andai bèni a fai calicuna cosa
2.
pro fàghere sa bérgula bi cheret batidu una paja de bértigas ◊ a cólumu sos órrios, anzones in sa féstina, béltigas de panedhas e saltitza
3.
dali oje, dali cras, che l'as batiu in bértiche a maridu tuo! ◊ mi tia chèrrere atzapare a bíere sas maneras chi at a imbentare pro nos torrare in bértiche
Etimo
ltn.
pertica
Traduzioni
Francese
perche
Inglese
perch
Spagnolo
pértiga
Italiano
pèrtica
Tedesco
Stange.
beltigàdu , agt Definizione
si narat de s'animale chi portat ispertiadas de pilu de diferente colore
Sinonimi e contrari
balzu,
pertiatu,
pibarassu,
trinadu
Terminologia scientifica
clr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
stié,
bariolé,
bigarré
Inglese
streaked
Spagnolo
rayado
Italiano
striato,
variegato
Tedesco
gestreift.
beltigàle , nm: bertigale Sinonimi e contrari betecale, betedhe, beterone | ctr. minoredhu, minudu Frasi mi ant bussadu su poltale, abbelzo e mi bido custu bete beltigale!…(S.Saba)◊ fit unu bete bertigale de orcu (A.Zoroddu).
béltighe béltiga
beltighitàre , vrb Definizione iscúdere a pertighita Frasi sa pedhitza contzada si beltighitat a fine a fine fintzas a ndhe iscutinare su piúere de su ghixu Etimo srd.
beltimènta , nf, nm: bestimenta,
bestimentu,
bistimenta,
bistimentu,
estimentu,
vestimenta Definizione
orrobba sestada e cosia adata, a misura, a pònnere in dossu, bestires, totu su chi serbit a bestire a unu
Sinonimi e contrari
bestiàriu,
bestignu,
pignos
Modi di dire
csn:
b. de muda = beste noa, bona, fine; bistimentu de dónnia dí = b. de pònnere a fitianu; b. de suta (o de fundhu), de subra, de fémina, de ómine; sa b. si podet sestare, ifretzire, proare, cosire, prantzare, samunare, iscosire, tapulare
Frasi
bistimentas e butinus si ndi agatat a fuliarura ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza! ◊ ponidí su bestimentu prus bellu chi tenis, de sa camisa a is crapitas! ◊ custa bistimenta ti fait sa personi lègia: no ti dexit ◊ su bistimentu de is erricos s'ischerat ca tenent prus càmbios
Etimo
ltn.
vestimenta
Traduzioni
Francese
habillement,
vêtement
Inglese
clothes,
garment
Spagnolo
vestuario,
ropa
Italiano
vestiàrio,
induménto,
abbigliaménto
Tedesco
Kleidung,
Kleidungsstücke (Pl.).
beltíre , vrb, nm: bestire,
bestiri,
bistire,
bistiri,
vestire Definizione
pònnere bestimentu in dossu; su bestimentu etotu, ma prus che àteru de fémina o de pipios
Sinonimi e contrari
ghestire
/
alentai,
intrare,
pònnere
| ctr.
ischígnere,
ispogiare
Modi di dire
csn:
bestire ànimu a unu = pònnere corazu, animare, alentai; bestire sidi, apititu = pònnere o batire sidi, apititu; bestire apare duas cosas = intràrelas apare; bestíresi a… (fémina, ómine, preíderu e gai) = bestíresi comente a…, de pàrrere unu…; bistiri abertu = chi l'ant fatu de pòdere abbèrrere o serrare a butones, limetas e gai; su bestire podet èssere nou, betzu, largu, astrintu, curtzu, longu, zustu, addatu, serradu, abbertu
Frasi
los ant bistios e cartaos a nobu ◊ a filla mia dha bestu comenti bollu dèu ◊ Billoi bestiat a pantalonis biancus, cartzas niedhas a istafa, sa giacheta de orbaci niedhu e sa berrita ◊ a carrasegare isse si est bestidu a fémina, sa muzere a ómine ◊ una dí su príntzipi si est bestiu a piscadori
2.
a sa pitzinna li ant fatu bestires bellos ◊ li cherent samunados sos bestiredhos, a su pitzinnu
3.
e chie la podet bistire s'abba e chie ndhe la podet bocare sa malàida? ◊ a sa dommo noba che aiant bestiu petzi sas cadiras ◊ cherio cosa bona pro mi bestire apetitu ◊ pro li bestire ànimu lu bantabat ◊ su sudore li bestit prus sapore a su pane ◊ Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare cussu negóssiu
Cognomi e Proverbi
prb:
chie de s'anzenu si bestit restat ispozadu
Etimo
ltn.
vestire
Traduzioni
Francese
habiller,
vêtir,
vêtement
Inglese
to dress,
suit
Spagnolo
llevar,
ropa
Italiano
vestire,
indossare,
vestito
Tedesco
anziehen Kleidung.
béltula , nf: abértula*,
bérsula,
bértula,
bétua,
bétula,
vértura Definizione
genia de istrégiu téssiu (mescamente de lana), a duos fodhes (o cambas o fintzes capos), genia de busciacas mannas po pònnere in su molente, in su cuadhu (betada in sa sedha de arresurtare unu fodhe a cada parte), o fintzes a pigare cosa a codhu: su telu chi andhat de unu fodhe a s'àteru si narat sirba o mesale
Modi di dire
csn:
perra de b. (nadu de unu a menisprésiu) = malu, isterzari, furoni; èssere a sa b. = èssere in su bisonzu, campare de limúsina, pedindhe; andhare che b. isorta = bagamundai, andhare perilloi perillai; èssere a b. isorta = a faghiu, aundi si bollit andai, a su chi si bollit fai; pèndhere sa b. a unu ladus (nau de su fàiri de unu)= fai fillus e fillastus, fàghere partzialidades; parisare fodhes de b. = in cobertantza, pagaisí de unu dannu, circai sa vangàntzia, torrai pani de presta
Frasi
sa bértula zughet duos fodhes: su bículu chi los aunit si narat "su mesanu" ◊ una camba de bétua ananti e s'àtara iscuta a pabas, s'incarrebat a bidha ◊ cussa cosa capit in d-unu cambu de bértula ◊ camba de segus e camba de nanti de sa bértula
2.
cussu pisedhu no apàsigat mai: andhat che bértula isorta! (G.Ruju) ◊ a dies de oe sa pisedhidade est tota a bértula isorta ◊ est cumpriu che fodhi de bétua isciundada!
3.
chin su coro che porchedhu in bértula, chircat de nàrrere carchi cosa chi li servat de illíviu ◊ Deus est zustu o li pendhet sa bértula a unu ladus a issu puru?
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ltn.
avertula
Traduzioni
Francese
besace
Inglese
pack-saddle
Spagnolo
talega,
alforja
Italiano
bisàccia
Tedesco
Doppelsack.
beltulàju , nm Definizione chie faet o bendhet bértulas Etimo srd.
bélu , nm Definizione fritu meda de astrare sa cosa Sinonimi e contrari arragore, astra, astragore, àstragu, bedhia, celexia, gelu*, marcóriu Terminologia scientifica tpm.
bélu 1 , nm: velu Definizione
orrobbighedha fine meda, téssia, ma nau fintzes de cosa bianca chi paret de portare ananti de is ogos
2.
fossis fint nues chi zughia imbia o unu belu in ogros si m'est postu
Terminologia scientifica
ts
Etimo
ltn.
velum
Traduzioni
Francese
voile
Inglese
veil
Spagnolo
velo
Italiano
vélo
Tedesco
Schleier.
beluemúru , nm Definizione sa napa chi faent is arangiolos Sinonimi e contrari cheluemuru, lanarràngiu, lapa, leperangiolu, naparangiolu, napemuru, tadharanu, telaemuru, telaragna, tirinnia, veleleu Etimo srd.
belusía belosía
bélvos , nm: abbrébius, berbus, bervu, brebus, verbos Definizione foedhos, pruschetotu is chi narant po fàere meighina, bruscerias, genia de pregadorias meraculosas; unu nàrrere chi est sa sabidoria de sa gente Sinonimi e contrari faedhu, paràgula / provérbiu Modi di dire csn: iscúdere a berbos = fai bruscerias; brebus lateris = po fàere essire su late a is mamas allatandho; brebus ortaxus = po is cosas prantadas, de is cosas de ortu Frasi no li at essidu brebu 2. fàiri che is brebus de puntaciou: de doxi torrant a úndixi, de úndixi torrant a dexi, de dexi torrant a noi, de noi torrant a… fintzas a isparessi su dolori 3. su brebu sardu nat de aici Etimo ltn. verbum.
bémida , nf Definizione
respiru peleosu de chie at curtu meda o tenet neghe a prumones
Sinonimi e contrari
abbémidu,
acalamamentu,
afandha,
afodogu,
assubentu,
assúpidu,
ghémida*,
sàgada,
sufrata,
supedhu
Frasi
est a bémidas dae su curre curre ◊ custa pigada manna mi faghet a bémida: sos prummones mios no ndhe balent prus!
Traduzioni
Francese
halètement,
essoufflement
Inglese
panting
Spagnolo
resnello,
jadeo
Italiano
ànsima,
fiatóne
Tedesco
Atembeschwerde,
Keuchen.