A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

belosía , nf: belusia Definitzione su sentidu de chie no si alligrat e antzis si dispraghet de su bene de is àteros, o fintzes sentidu contràriu a un’àteru pruschetotu po cosa o persona chi paret benindho mancu o chi si timet chi bèngiat mancu po neghe de s’àteru Sinònimos e contràrios fenga / gelosia*, imbídia, imbidiosia, ociania, tirriosia Frases candho ant bidu totu cussa zente fatu sou, cudhos ndhe sunt intrados in belusia ◊ nos acuntentamos de su chi tenimos chentza tènnere belusia de nisciunu ◊ no ti fides de chie ti giughet in belosia! Tradutziones Frantzesu envie Ingresu envy Ispagnolu envidia Italianu invìdia Tedescu Neid.

belósu , agt Definitzione chi tenet gelosia, chi no est cuntentu de su bene de s'àteru Sinònimos e contràrios fengiosu, odiosu, sangiosu / gellosu* Frases apo aciapadu una betza belosa, inimiga pro me e no isposa! ◊ nois, pro no fàghere partes belosas, amus postu campidanesu e logudoresu s’unu a costazu a s’àteru (S.Seu) 2. fit belosu de sa libbertade de sos amigos, ca isse fit prenu de contivizos e no si podiat mòere Tradutziones Frantzesu envieux Ingresu envious Ispagnolu envidioso Italianu invidióso Tedescu neidisch.

bèlte , nf: beste, vesta Definitzione su bestimentu chentza precisare cale, ma mescamente pantalones e giacheta de ómine (e fintzes costúmene de fémina) Sinònimos e contràrios beltimenta Maneras de nàrrere csn: sa b. de su cabidale = coscinera; no càbere o istare in sa b. de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda; bestes de allegria = bestimenta normale, de colore, chi si ponet pro cosas allegras; bestes de dolu = bestimenta pro lutu Frases li apo fatu fàghere una beste noa a maridu meu 2. no ndh'istat in sa beste de sa cuntentesa Ètimu ltn. veste(m) Tradutziones Frantzesu robe, vêtement Ingresu suit Ispagnolu traje Italianu vèste, vestito, àbito Tedescu Kleid, Kleidung.

beltiàmene, beltiàmine , nm: bestiàmene, bestiàmine, bestiàmini, bistiàmene, bistiàmini Definitzione animales, mescamente mannos e pesaos po totu su chi podent produire / b. grussu = pegos mannos (boes, bacas, cuadhos); b. minudu = pegos de carena minore; b. rude = chentza domadu; min. bestiamenedhu = b. pagu, minudu / pesare, tènnere, contivizare, fàere, pastorigare b.; iscussuai su bestiàmini = suguzare, bogare a pàschere Frases tra bestiàmine e terras tenet intradas bonas ◊ s'ortu cheret serradu no b'intret bestiàmine ◊ su bestiàmini in s'ierru istràgiat su logu ◊ a pasci óminis nci bolit prus passiénzia chi non a pasci bestiàmini ◊ a fàere bestiàmene dhue cheret triballu e ogos apertos ◊ su bestiaminedhu suo: pacas pudhas e una crapa Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bétail Ingresu cattle Ispagnolu ganado Italianu bestiame Tedescu Vieh.

béltiga , nf: béltighe, bértica, bértiche, bértiga, vértica Definitzione bastone o fuste longu meda e de paga grussària, fintzes postu a màniga de s'óbiga po piscare; fuste po apicare cosa / bertighitas de biscu = fustigus po cassai pillonis; mazare landhe, olia, nughe a bértiga = iscúdiri làndiri, olia, nuxi a pértia, a mazadorza Sinònimos e contràrios magiadorza / pértia Maneras de nàrrere csn: batire in bértiche = cumbínchere, batire a concruos; bènnere in bértiches = bènnere aprove, acanta de andai bèni a fai calicuna cosa 2. pro fàghere sa bérgula bi cheret batidu una paja de bértigas ◊ a cólumu sos órrios, anzones in sa féstina, béltigas de panedhas e saltitza 3. dali oje, dali cras, che l'as batiu in bértiche a maridu tuo! ◊ mi tia chèrrere atzapare a bíere sas maneras chi at a imbentare pro nos torrare in bértiche Ètimu ltn. pertica Tradutziones Frantzesu perche Ingresu perch Ispagnolu pértiga Italianu pèrtica Tedescu Stange.

beltigàdu , agt Definitzione si narat de s'animale chi portat ispertiadas de pilu de diferente colore Sinònimos e contràrios balzu, pertiatu, pibarassu, trinadu Terminologia iscientìfica clr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu stié, bariolé, bigarré Ingresu streaked Ispagnolu rayado Italianu striato, variegato Tedescu gestreift.

beltigàle , nm: bertigale Sinònimos e contràrios betecale, betedhe, beterone | ctr. minoredhu, minudu Frases mi ant bussadu su poltale, abbelzo e mi bido custu bete beltigale!…(S.Saba)◊ fit unu bete bertigale de orcu (A.Zoroddu).

béltighe béltiga

beltighitàre , vrb Definitzione iscúdere a pertighita Frases sa pedhitza contzada si beltighitat a fine a fine fintzas a ndhe iscutinare su piúere de su ghixu Ètimu srd.

beltimènta , nf, nm: bestimenta, bestimentu, bistimenta, bistimentu, estimentu, vestimenta Definitzione orrobba sestada e cosia adata, a misura, a pònnere in dossu, bestires, totu su chi serbit a bestire a unu Sinònimos e contràrios bestiàriu, bestignu, pignos Maneras de nàrrere csn: b. de muda = beste noa, bona, fine; bistimentu de dónnia dí = b. de pònnere a fitianu; b. de suta (o de fundhu), de subra, de fémina, de ómine; sa b. si podet sestare, ifretzire, proare, cosire, prantzare, samunare, iscosire, tapulare Frases bistimentas e butinus si ndi agatat a fuliarura ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza! ◊ ponidí su bestimentu prus bellu chi tenis, de sa camisa a is crapitas! ◊ custa bistimenta ti fait sa personi lègia: no ti dexit ◊ su bistimentu de is erricos s'ischerat ca tenent prus càmbios Ètimu ltn. vestimenta Tradutziones Frantzesu habillement, vêtement Ingresu clothes, garment Ispagnolu vestuario, ropa Italianu vestiàrio, induménto, abbigliaménto Tedescu Kleidung, Kleidungsstücke (Pl.).

beltíre , vrb, nm: bestire, bestiri, bistire, bistiri, vestire Definitzione pònnere bestimentu in dossu; su bestimentu etotu, ma prus che àteru de fémina o de pipios Sinònimos e contràrios ghestire / alentai, intrare, pònnere | ctr. ischígnere, ispogiare Maneras de nàrrere csn: bestire ànimu a unu = pònnere corazu, animare, alentai; bestire sidi, apititu = pònnere o batire sidi, apititu; bestire apare duas cosas = intràrelas apare; bestíresi a… (fémina, ómine, preíderu e gai) = bestíresi comente a…, de pàrrere unu…; bistiri abertu = chi l'ant fatu de pòdere abbèrrere o serrare a butones, limetas e gai; su bestire podet èssere nou, betzu, largu, astrintu, curtzu, longu, zustu, addatu, serradu, abbertu Frases los ant bistios e cartaos a nobu ◊ a filla mia dha bestu comenti bollu dèu ◊ Billoi bestiat a pantalonis biancus, cartzas niedhas a istafa, sa giacheta de orbaci niedhu e sa berrita ◊ a carrasegare isse si est bestidu a fémina, sa muzere a ómine ◊ una dí su príntzipi si est bestiu a piscadori 2. a sa pitzinna li ant fatu bestires bellos ◊ li cherent samunados sos bestiredhos, a su pitzinnu 3. e chie la podet bistire s'abba e chie ndhe la podet bocare sa malàida? ◊ a sa dommo noba che aiant bestiu petzi sas cadiras ◊ cherio cosa bona pro mi bestire apetitu ◊ pro li bestire ànimu lu bantabat ◊ su sudore li bestit prus sapore a su pane ◊ Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare cussu negóssiu Sambenados e Provèrbios prb: chie de s'anzenu si bestit restat ispozadu Ètimu ltn. vestire Tradutziones Frantzesu habiller, vêtir, vêtement Ingresu to dress, suit Ispagnolu llevar, ropa Italianu vestire, indossare, vestito Tedescu anziehen Kleidung.

béltula , nf: abértula*, bérsula, bértula, bétua, bétula, vértura Definitzione genia de istrégiu téssiu (mescamente de lana), a duos fodhes (o cambas o fintzes capos), genia de busciacas mannas po pònnere in su molente, in su cuadhu (betada in sa sedha de arresurtare unu fodhe a cada parte), o fintzes a pigare cosa a codhu: su telu chi andhat de unu fodhe a s'àteru si narat sirba o mesale Maneras de nàrrere csn: perra de b. (nadu de unu a menisprésiu) = malu, isterzari, furoni; èssere a sa b. = èssere in su bisonzu, campare de limúsina, pedindhe; andhare che b. isorta = bagamundai, andhare perilloi perillai; èssere a b. isorta = a faghiu, aundi si bollit andai, a su chi si bollit fai; pèndhere sa b. a unu ladus (nau de su fàiri de unu)= fai fillus e fillastus, fàghere partzialidades; parisare fodhes de b. = in cobertantza, pagaisí de unu dannu, circai sa vangàntzia, torrai pani de presta Frases sa bértula zughet duos fodhes: su bículu chi los aunit si narat "su mesanu" ◊ una camba de bétua ananti e s'àtara iscuta a pabas, s'incarrebat a bidha ◊ cussa cosa capit in d-unu cambu de bértula ◊ camba de segus e camba de nanti de sa bértula 2. cussu pisedhu no apàsigat mai: andhat che bértula isorta! (G.Ruju) ◊ a dies de oe sa pisedhidade est tota a bértula isorta ◊ est cumpriu che fodhi de bétua isciundada! 3. chin su coro che porchedhu in bértula, chircat de nàrrere carchi cosa chi li servat de illíviu ◊ Deus est zustu o li pendhet sa bértula a unu ladus a issu puru? Terminologia iscientìfica stz Ètimu ltn. avertula Tradutziones Frantzesu besace Ingresu pack-saddle Ispagnolu talega, alforja Italianu bisàccia Tedescu Doppelsack.

beltulàju , nm Definitzione chie faet o bendhet bértulas Ètimu srd.

bélu , nm Definitzione fritu meda de astrare sa cosa Sinònimos e contràrios arragore, astra, astragore, àstragu, bedhia, celexia, gelu*, marcóriu Terminologia iscientìfica tpm.

bélu 1 , nm: velu Definitzione orrobbighedha fine meda, téssia, ma nau fintzes de cosa bianca chi paret de portare ananti de is ogos 2. fossis fint nues chi zughia imbia o unu belu in ogros si m'est postu Terminologia iscientìfica ts Ètimu ltn. velum Tradutziones Frantzesu voile Ingresu veil Ispagnolu velo Italianu vélo Tedescu Schleier.

beluemúru , nm Definitzione sa napa chi faent is arangiolos Sinònimos e contràrios cheluemuru, lanarràngiu, lapa, leperangiolu, naparangiolu, napemuru, tadharanu, telaemuru, telaragna, tirinnia, veleleu Ètimu srd.

belusía belosía

bélvos , nm: abbrébius, berbus, bervu, brebus, verbos Definitzione foedhos, pruschetotu is chi narant po fàere meighina, bruscerias, genia de pregadorias meraculosas; unu nàrrere chi est sa sabidoria de sa gente Sinònimos e contràrios faedhu, paràgula / provérbiu Maneras de nàrrere csn: iscúdere a berbos = fai bruscerias; brebus lateris = po fàere essire su late a is mamas allatandho; brebus ortaxus = po is cosas prantadas, de is cosas de ortu Frases no li at essidu brebu 2. fàiri che is brebus de puntaciou: de doxi torrant a úndixi, de úndixi torrant a dexi, de dexi torrant a noi, de noi torrant a… fintzas a isparessi su dolori 3. su brebu sardu nat de aici Ètimu ltn. verbum.

bémida , nf Definitzione respiru peleosu de chie at curtu meda o tenet neghe a prumones Sinònimos e contràrios abbémidu, acalamamentu, afandha, afodogu, assubentu, assúpidu, ghémida*, sàgada, sufrata, supedhu Frases est a bémidas dae su curre curre ◊ custa pigada manna mi faghet a bémida: sos prummones mios no ndhe balent prus! Tradutziones Frantzesu halètement, essoufflement Ingresu panting Ispagnolu resnello, jadeo Italianu ànsima, fiatóne Tedescu Atembeschwerde, Keuchen.

bemíre , vrb Sinònimos e contràrios agemenai, nitzulare, tunchiare Frases pro drommire su pitzinnu abbarrai oras intreas tunchiandhe chi fintzas su cane si poniat a bemire cun megus (Z.A.Cappai)◊ "Ite bellu pitzinnedhu!" - at nadu cudha tzia bemindhe che una craba Ètimu srd.