strumbuài , vrb: istrumulare*,
strumbulai,
strumbulari,
strumulai Definizione
tocare de istrúmbulu, pigare a istichias de istrúmbulu, a cropos; tratare de mala manera a unu, atzitzare
Sinonimi e contrari
apuntolzare,
ispuntogliare
Frasi
strumbuladhu, su bòi!
2.
strumbuladhu a fillu tuu, si bollis chi trebballit!
Traduzioni
Francese
aiguillonner
Inglese
to goad
Spagnolo
aguijar
Italiano
pungolare
Tedesco
stacheln.
stuài , vrb: istuai* Definizione
calare de codhu, iscarrigare, o agiudare a iscarrigare una cosa, unu pesu, fintzes in su sensu de si ndhe bogare unu pentzamentu, unu pistighíngiu
Sinonimi e contrari
irbarriare,
scarrigai
| ctr.
atuai
Modi di dire
csn:
stuai is cadinus = èssere apunt'a mòrrere, a si falare; stuaisí = irbarriare, pònnere su gàrrigu chi si zughet a codhu; stuaisí in ccn. logu = sètzeresi
Frasi
su burricu passat arrasiga arrasiga crasura crasura po si ndi stuai su pesu ◊ stuat sa bertuledha e dhi donat sa metadi de su pani chi iat corbau ◊ mi ndi seu stuau su sacu ◊ as a agatai unu pipiu mesu mortu: ndi dhu bodhis e dhu stuas abbellu abbellu in is coscinus de sa carrotza e mi ndi dhu betis
2.
non si podiat stuai cun nemus de cussu disisperu (I.Lecca)◊ tenint bisóngiu de fuedhai, de si stuai sa cusciéntzia
Traduzioni
Francese
décharger
Inglese
to discharge
Spagnolo
descargar
Italiano
scaricare
Tedesco
entladen.
studài , vrb: iltudare* Definizione
fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta o chi si pentzat coment'e alluta, tenendho, funtzionandho (es. s'aràdio, su motore, àteru)
Sinonimi e contrari
ammoltighinare,
ammortiare,
irmòrrere
| ctr.
allúere,
allumae,
atzèndhere
Frasi
studaindi sa luxi! ◊ studa su fogu!
Traduzioni
Francese
éteindre
Inglese
to put out
Spagnolo
apagar
Italiano
estìnguere,
spègnere
Tedesco
löschen,
ausschalten.
stuviolài , vrb Definizione
fàere tuvudu, buidu; fintzes forrogare coment'e po imbuidare o istuvonare cosa
Sinonimi e contrari
iscafudare,
istofare,
istuvucare
/
istampai,
istuvare,
istuvire,
pertusai,
stufonai
Frasi
stuviolai su niu de is espis ◊ su picalinna stuviolat is truncus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
creuser
Inglese
to dig
Spagnolo
cavar,
ahuecar
Italiano
scavare
Tedesco
graben.
suài , vrb: sulai,
sulare,
surare Definizione
surbare, bogare o fàere sulu, ària, bentu, fintzes in su sensu de su sonu chi faet s'ària chi essit o passat a fortza; torrare àlidu, bogare súlida, nàrrere calecuna cosa a murrúngiu o a iscúsiu, pònnere in s'origa, nàrrere, giare a ischire; prènnere de sulu, de ària
Sinonimi e contrari
sulvare,
surbiai
/
fruscidare,
frusiai,
moidare,
sulietai,
zumiai
/
respirai,
musciai
Modi di dire
csn:
sulai che píbera = istare a súlidas de arrennegu, survilare; no sulat ne suba e ne suta = no fuedhat, no bollit fuedhai, no muscit (in cobertantza, innòi "suba" est sa buca e "suta" su pertusu)
Frasi
suididhu ca gei iscapat pampa, cussu fogu! ◊ bati linna a su fogu, o cres chi nos sulamus sas ungras?! ◊ cussu frúschiu li pariat su surare de sa colovra
2.
su connau no sulàt prus: si fiat mortu! ◊ babbu tuu depit arriposai: chi nisciunus sulit a dhi segai su meigama! ◊ cussu no iscidiat nudha: chini si dh'at suau?
3.
sos de s'Altu ant detzisu chi pro rezer sa nassione totu devimus sulare buscichedhas de sabone ◊ paret suladu de cantu est rassu, cussu cristianu! ◊ si li alterat dogni pilu e si ponet che píbera a sulare ◊ su malloru, sulendi che píbera, si nci dh'iscudit asuba a conca bàscia isciamiendu is corrus acutzus
Etimo
ltn.
*subilare
Traduzioni
Francese
souffler,
respirer
Inglese
to blow,
to breathe,
to speak
Spagnolo
soplar,
resollar
Italiano
soffiare,
fiatare
Tedesco
blasen,
etwas verlauten lassen.
suàre , vrb: assuae,
subare,
suvare Definizione
nau prus che àteru de is animales, èssere o bènnere in more / fémina suada = in suatzone, in chirca de ómine
Sinonimi e contrari
ingrilliri,
seguzare
Etimo
ltn.
subare
Traduzioni
Francese
entrer en chaleur
Inglese
to be on heat
Spagnolo
estar en celo
Italiano
andare in caldo
Tedesco
brunsten.
subbacàre , vrb: subbecare Definizione
arrennèscere a bínchere o a padire, baliare, ccn. cosa
Sinonimi e contrari
abbabiai,
bíncere,
sumèrghere
Frasi
ohi fizu istimadu, mortu in terra anzena: no subbaco sa pena! ◊ in pagos no podimus subbacare custu fogu fuidu ◊ de candho est morta sorre mia, a mamma no la podimus subbacare ◊ mancari forte, no subbacat tanta pena ◊ su corazu issoro no bastat a subbacare sa fortza de totu cudhos ◊ su santu no at subbecau custas peràulas de risu e at fatu sa fémina a pedra (Frau-Puddu)◊ sas annadas malas dhas amos sèmpere subbecadas
Traduzioni
Francese
sortir de,
surmonter
Inglese
to tolerated
Spagnolo
aguantar,
sobrellevar
Italiano
sopportare,
superare
Tedesco
ertragen,
überwinden.
subbacuài , vrb Definizione
piscare asuta de s'abba
Traduzioni
Francese
pêche sous-marine
Inglese
to go in for underwater fishing
Spagnolo
hacer pesca submarina
Italiano
fare pésca subàcquea
Tedesco
Unterwasserjagd treiben.
subercài , vrb Definizione
èssere o essire abbundhante, prus de su chi serbit
Sinonimi e contrari
bundhare,
soberare
| ctr.
mancai 1
Etimo
ltn.
*superc(u)lare
Traduzioni
Francese
surabonder
Inglese
to overabund
Spagnolo
rebosar
Italiano
sovrabbondare
Tedesco
im Überfluss vorhanden sein.
suberiàre , vrb Definizione
giare ocasione, fàere arrennegare male e peus a chie est giai tzacau, istrobbare
Sinonimi e contrari
agghegiare,
atiare,
inasprèssiri,
incidai,
inciulai,
insissiligai,
insutzuligai,
issuperiare,
mincidiare,
tinghitare
Frasi
no mi subéries, bastat chi so arrennegadu pro àteru! ◊ si subériat su cadhu e istinchidhat fogu ◊ in custu trunchedhu che at una tana de muscone: no lu suberiedas ca bos punghet! ◊ est unu raspinzu chi faghet efetu malu ca subériat sa palte chi est ratada
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to annoy
Spagnolo
irritar
Italiano
irritare
Tedesco
reizen.
subèschere , vrb: subíschere Definizione
pigare cun passiéntzia, padire, agguantare un'ifadu, unu male, un'ofesa o àteras cosas chi no praghent o chi faent male
Sinonimi e contrari
babiai,
bagiulai,
dighire
Frasi
sa disamistade tra bidhas fit manna e su de una no podiat subèschere su de s'àtera ◊ cussa est cosa chi no si podet subèschere! ◊ non poto subíschere totu su chi mi ses nendhe ◊ si ammentant de su chi ant subéschidu ◊ de èssere cumandhada a foltza no lu podiat subíschere
Traduzioni
Francese
tolérer
Inglese
to bear
Spagnolo
aguantar
Italiano
tollerare,
sopportare
Tedesco
dulden,
ertragen.
sucài , vrb Definizione
tzucare, essire a logu, cumenciare, fàere mòvere o naschire unu sentidu, unu dolore, cumenciare a dòlere torra, tocare su coro; trubbare, fàere andhare, pònnere presse a un'animale camminandho
Sinonimi e contrari
alliare,
incidai
/
trubare
Frasi
s’àcua frira m’at sucau su dolor’e denti ◊ est suchendimí sa conca: bai e cica poita mi benit custu dolori! ◊ non bollu unu contu chi mi suchit su prantu! (V.Pisanu)◊ faci a sa una e mesu de noti mi sucat custu dolori… mi ndi at iscirau! ◊ pensendudhoi, nosi sucat s'errisigedhu!◊ ancu si suchit unu bentu chi nd'isciuscit fentanas e ferradas!
2.
suca su molenti! ◊ su carretoneri sucat su cuadhu e tzacat su fuetu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
susciter
Inglese
to provoke,
to spur
Spagnolo
suscitar,
estimular
Italiano
suscitare,
stimolare
Tedesco
hervorrufen,
anregen.
sucèdere , vrb: sucèdiri,
suceri,
sunsèdere,
suntzedi,
sussedi,
sussèdiri,
sutzèdere,
sutzedi,
sutzèdiri Definizione
su capitare de is cosas e fatos chentza dhu bòllere ccn.: vrb. intransitivu, ma si su sugetu no est precisu, in is tempos cumpostos podet pigare su ausilàriu àere
Sinonimi e contrari
acadessi,
acontèssere,
capitai,
cumbinare,
incapitae
Frasi
ma ita totu est sussedendu? ◊ su chi no sucedit in chentu annos sucedit in d-un'ora ◊ ite bi at sutzessu in sa cussorza?◊ po si èssi azardau de fai is tres missas at sucédiu in issa tres cosas de ispantu (R.Pani Murgia)◊ ite ist sunsedendho inongi?!◊ fiza mia, ite t'at sutzessu? ◊ una dí iat sutzédiu una cosa unu paghedhu istrama (M.Porru)◊ si fiat abarrara in domu, totu custu no fiat sucériu!◊ eite at sussédiu?
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se passer,
arriver
Inglese
to happen
Spagnolo
pasar,
ocurrir
Italiano
succèdere
Tedesco
geschehen.
suchenàre , vrb Definizione
papare a mengianu, fàere immúrgiu
Sinonimi e contrari
irmurzare
Frasi
sa bama fit isparta, pàsida, in sa tanca ínnida suchenendhe
Etimo
ltn.
subcenare
Traduzioni
Francese
prendre son petit-déjeuner
Inglese
to have breakfast
Spagnolo
desayunar
Italiano
far colazióne
Tedesco
frühstücken.
suciài , vrb: sutzare Definizione
suspire, imbucare sa cosa tirandhochedha cun s'ària, coment'e a surbidura a buca
Sinonimi e contrari
isciuciai
/
súere
/
aciupae,
assuspiri
Frasi
cussos sunt animales chi creschent a fortza de sutzare sàmbene ◊ su criu si nche dormiat sutzandhe sa crapichera
2.
cudhos ndhe ant de su póveru sutzadu su sàmbene caldu de sas venas suas (S.Paulesu)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
sucer
Inglese
to suck
Spagnolo
chupar
Italiano
succhiare
Tedesco
saugen.
sucunzàre , vrb Definizione
serrare un'apertura ma no deunudotu, lassandhodha pagu pagu aperta, acostia
Sinonimi e contrari
aggalenare,
assibbiare,
imbasare,
irganzare,
iscadangiai,
iscanzire,
suzire,
tambai
2.
lassaiat sa zanna sucunzada ◊ sa porta no fit tancada, fit solu sucunzada
Etimo
ltn.
sub + cuneare
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close
Spagnolo
entornar
Italiano
socchiùdere
Tedesco
halb schliessen.
sucúrrere , vrb: assuncurri,
suncúrrere,
suncurri,
suncúrriri Definizione
su passare o mòvere una cosa in s'àtera a illascinadura: prus che àteru si narat de unu lobu unu pagu lascu in sa fune o àteras cosas deasi / pps. sucurtu 1, suncurtu 1
Sinonimi e contrari
alliscinai
Frasi
custa funi no suncurrit ◊ dhu portat acapiau a crobu de suncurri ◊ dh'iant fatu passai unu nuu de suncúrriri in su tzugu
2.
si ghetat una tassa de vinu e che la sucurret totu a una tirada
Traduzioni
Francese
glisser
Inglese
to glide,
to shuffle
Spagnolo
deslizarse,
arrastrar
Italiano
scórrere,
strisciare
Tedesco
gleiten,
kriechen.
sucutàre , vrb: sugutare Definizione
lassare o fàere apostadamente orrúere s'abba (o àteru deasi) chi portat sa cosa, pruschetotu a istidhigadura, candho est paga; si narat fintzes in su sensu de su pèrdere o calare a istídhigos chi faet un'istrégiu istampau, chi sumit / andhare sucuta sucuta = istidhiendi, cun ccn. cosa ch'istídhiat
Sinonimi e contrari
aggutai,
botiare,
ilgutare,
ilgutire,
isciucutare,
sucutire,
sumire
Frasi
sos càlighes covacados fint sucutendhe in su lavandinu ◊ fit acabbandhe de si sucutare sas úrtimas istidhas de su sudore ◊ totu frades si nche aiant sucutau peri cussu fiascu (G.Piga)◊ s’abba est sucutendhe dae sa cobertura ca fit proindhe ◊ sa supressa at sessadu de sucutare ◊ su boe masellau est in sa gantziera apicau a sugutare
2.
sa cupa at sucutau (G.F.Sedda)
Etimo
itl.
soggotare
Traduzioni
Francese
dégouliner,
suinter
Inglese
to drip
Spagnolo
gotear
Italiano
sgocciolare,
percolare
Tedesco
tropfen,
perkolieren.
suderàre , vrb: sudorare,
suerare,
suorare Definizione
bogare suore, nau de sa carena (fintzes de un'animale); fintzes trebballare, fàere cosa a trebballu / suerare pilu pilu, che órgiu, a murza = fàgheresi a una murca de suore, suorau totu isciustu
Sinonimi e contrari
impodhorare,
inciorai
Frasi
bi leo paga matana, istasero, prite mi papo su chi no suero ◊ t'istracas sa carena e ti suoras ◊ sa pobidha si sapiat candho issu comenciaiat a suorare e sorrogare
2.
tribàgliant a denote pro èssere friscu epuru si sudorant che órgiu!
3.
is atitadoras si pausànt, orrúbias che braxas de fogu e suoradas che messadoras in su mese de tréulas (I.Patta)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transpirer
Inglese
to sweat
Spagnolo
sudar
Italiano
sudare
Tedesco
schwitzen.
sudhàre , vrb Definizione
pònnere sudhu, ancu, pentzare in su malu, pentzare chi…, abbaidare a totue timendho calecuna cosa / si ndh'io sudhau!… = si bi aio pessadu, si mi dh'ia pentzada chi…
Sinonimi e contrari
assumbrire,
busudhare,
malissare
Frasi
sa giustíscia aiat sudhadu calchi cosa e l'istaiat ifatu che cane a polcrabu ◊ mi dh'apo sudhada chi fuit gasi ◊ mi l'apo sudhada chi no bastaiat cust'istentina pro totu cussa peta a sartitza! ◊ su chi mi sudhai risulteit dae sa vísita de su dutore ◊ duos ómines acugudhaos, orietandhe e sudhandhe, afarrancant su cunedhu de su dinari e fuint
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
subodorer
Inglese
to get wind of
Spagnolo
adivinar,
olfatear
Italiano
subodorare
Tedesco
ahnen.