strumbuài , vrb: istrumulare*,
strumbulai,
strumbulari,
strumulai Definitzione
tocare de istrúmbulu, pigare a istichias de istrúmbulu, a cropos; tratare de mala manera a unu, atzitzare
Sinònimos e contràrios
apuntolzare,
ispuntogliare
Frases
strumbuladhu, su bòi!
2.
strumbuladhu a fillu tuu, si bollis chi trebballit!
Tradutziones
Frantzesu
aiguillonner
Ingresu
to goad
Ispagnolu
aguijar
Italianu
pungolare
Tedescu
stacheln.
stuài , vrb: istuai* Definitzione
calare de codhu, iscarrigare, o agiudare a iscarrigare una cosa, unu pesu, fintzes in su sensu de si ndhe bogare unu pentzamentu, unu pistighíngiu
Sinònimos e contràrios
irbarriare,
scarrigai
| ctr.
atuai
Maneras de nàrrere
csn:
stuai is cadinus = èssere apunt'a mòrrere, a si falare; stuaisí = irbarriare, pònnere su gàrrigu chi si zughet a codhu; stuaisí in ccn. logu = sètzeresi
Frases
su burricu passat arrasiga arrasiga crasura crasura po si ndi stuai su pesu ◊ stuat sa bertuledha e dhi donat sa metadi de su pani chi iat corbau ◊ mi ndi seu stuau su sacu ◊ as a agatai unu pipiu mesu mortu: ndi dhu bodhis e dhu stuas abbellu abbellu in is coscinus de sa carrotza e mi ndi dhu betis
2.
non si podiat stuai cun nemus de cussu disisperu (I.Lecca)◊ tenint bisóngiu de fuedhai, de si stuai sa cusciéntzia
Tradutziones
Frantzesu
décharger
Ingresu
to discharge
Ispagnolu
descargar
Italianu
scaricare
Tedescu
entladen.
studài , vrb: iltudare* Definitzione
fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta o chi si pentzat coment'e alluta, tenendho, funtzionandho (es. s'aràdio, su motore, àteru)
Sinònimos e contràrios
ammoltighinare,
ammortiare,
irmòrrere
| ctr.
allúere,
allumae,
atzèndhere
Frases
studaindi sa luxi! ◊ studa su fogu!
Tradutziones
Frantzesu
éteindre
Ingresu
to put out
Ispagnolu
apagar
Italianu
estìnguere,
spègnere
Tedescu
löschen,
ausschalten.
stuviolài , vrb Definitzione
fàere tuvudu, buidu; fintzes forrogare coment'e po imbuidare o istuvonare cosa
Sinònimos e contràrios
iscafudare,
istofare,
istuvucare
/
istampai,
istuvare,
istuvire,
pertusai,
stufonai
Frases
stuviolai su niu de is espis ◊ su picalinna stuviolat is truncus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
creuser
Ingresu
to dig
Ispagnolu
cavar,
ahuecar
Italianu
scavare
Tedescu
graben.
suài , vrb: sulai,
sulare,
surare Definitzione
surbare, bogare o fàere sulu, ària, bentu, fintzes in su sensu de su sonu chi faet s'ària chi essit o passat a fortza; torrare àlidu, bogare súlida, nàrrere calecuna cosa a murrúngiu o a iscúsiu, pònnere in s'origa, nàrrere, giare a ischire; prènnere de sulu, de ària
Sinònimos e contràrios
sulvare,
surbiai
/
fruscidare,
frusiai,
moidare,
sulietai,
zumiai
/
respirai,
musciai
Maneras de nàrrere
csn:
sulai che píbera = istare a súlidas de arrennegu, survilare; no sulat ne suba e ne suta = no fuedhat, no bollit fuedhai, no muscit (in cobertantza, innòi "suba" est sa buca e "suta" su pertusu)
Frases
suididhu ca gei iscapat pampa, cussu fogu! ◊ bati linna a su fogu, o cres chi nos sulamus sas ungras?! ◊ cussu frúschiu li pariat su surare de sa colovra
2.
su connau no sulàt prus: si fiat mortu! ◊ babbu tuu depit arriposai: chi nisciunus sulit a dhi segai su meigama! ◊ cussu no iscidiat nudha: chini si dh'at suau?
3.
sos de s'Altu ant detzisu chi pro rezer sa nassione totu devimus sulare buscichedhas de sabone ◊ paret suladu de cantu est rassu, cussu cristianu! ◊ si li alterat dogni pilu e si ponet che píbera a sulare ◊ su malloru, sulendi che píbera, si nci dh'iscudit asuba a conca bàscia isciamiendu is corrus acutzus
Ètimu
ltn.
*subilare
Tradutziones
Frantzesu
souffler,
respirer
Ingresu
to blow,
to breathe,
to speak
Ispagnolu
soplar,
resollar
Italianu
soffiare,
fiatare
Tedescu
blasen,
etwas verlauten lassen.
suàre , vrb: assuae,
subare,
suvare Definitzione
nau prus che àteru de is animales, èssere o bènnere in more / fémina suada = in suatzone, in chirca de ómine
Sinònimos e contràrios
ingrilliri,
seguzare
Ètimu
ltn.
subare
Tradutziones
Frantzesu
entrer en chaleur
Ingresu
to be on heat
Ispagnolu
estar en celo
Italianu
andare in caldo
Tedescu
brunsten.
subbacàre , vrb: subbecare Definitzione
arrennèscere a bínchere o a padire, baliare, ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
abbabiai,
bíncere,
sumèrghere
Frases
ohi fizu istimadu, mortu in terra anzena: no subbaco sa pena! ◊ in pagos no podimus subbacare custu fogu fuidu ◊ de candho est morta sorre mia, a mamma no la podimus subbacare ◊ mancari forte, no subbacat tanta pena ◊ su corazu issoro no bastat a subbacare sa fortza de totu cudhos ◊ su santu no at subbecau custas peràulas de risu e at fatu sa fémina a pedra (Frau-Puddu)◊ sas annadas malas dhas amos sèmpere subbecadas
Tradutziones
Frantzesu
sortir de,
surmonter
Ingresu
to tolerated
Ispagnolu
aguantar,
sobrellevar
Italianu
sopportare,
superare
Tedescu
ertragen,
überwinden.
subbacuài , vrb Definitzione
piscare asuta de s'abba
Tradutziones
Frantzesu
pêche sous-marine
Ingresu
to go in for underwater fishing
Ispagnolu
hacer pesca submarina
Italianu
fare pésca subàcquea
Tedescu
Unterwasserjagd treiben.
subercài , vrb Definitzione
èssere o essire abbundhante, prus de su chi serbit
Sinònimos e contràrios
bundhare,
soberare
| ctr.
mancai 1
Ètimu
ltn.
*superc(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
surabonder
Ingresu
to overabund
Ispagnolu
rebosar
Italianu
sovrabbondare
Tedescu
im Überfluss vorhanden sein.
suberiàre , vrb Definitzione
giare ocasione, fàere arrennegare male e peus a chie est giai tzacau, istrobbare
Sinònimos e contràrios
agghegiare,
atiare,
inasprèssiri,
incidai,
inciulai,
insissiligai,
insutzuligai,
issuperiare,
mincidiare,
tinghitare
Frases
no mi subéries, bastat chi so arrennegadu pro àteru! ◊ si subériat su cadhu e istinchidhat fogu ◊ in custu trunchedhu che at una tana de muscone: no lu suberiedas ca bos punghet! ◊ est unu raspinzu chi faghet efetu malu ca subériat sa palte chi est ratada
Tradutziones
Frantzesu
agacer
Ingresu
to annoy
Ispagnolu
irritar
Italianu
irritare
Tedescu
reizen.
subèschere , vrb: subíschere Definitzione
pigare cun passiéntzia, padire, agguantare un'ifadu, unu male, un'ofesa o àteras cosas chi no praghent o chi faent male
Sinònimos e contràrios
babiai,
bagiulai,
dighire
Frases
sa disamistade tra bidhas fit manna e su de una no podiat subèschere su de s'àtera ◊ cussa est cosa chi no si podet subèschere! ◊ non poto subíschere totu su chi mi ses nendhe ◊ si ammentant de su chi ant subéschidu ◊ de èssere cumandhada a foltza no lu podiat subíschere
Tradutziones
Frantzesu
tolérer
Ingresu
to bear
Ispagnolu
aguantar
Italianu
tollerare,
sopportare
Tedescu
dulden,
ertragen.
sucài , vrb Definitzione
tzucare, essire a logu, cumenciare, fàere mòvere o naschire unu sentidu, unu dolore, cumenciare a dòlere torra, tocare su coro; trubbare, fàere andhare, pònnere presse a un'animale camminandho
Sinònimos e contràrios
alliare,
incidai
/
trubare
Frases
s’àcua frira m’at sucau su dolor’e denti ◊ est suchendimí sa conca: bai e cica poita mi benit custu dolori! ◊ non bollu unu contu chi mi suchit su prantu! (V.Pisanu)◊ faci a sa una e mesu de noti mi sucat custu dolori… mi ndi at iscirau! ◊ pensendudhoi, nosi sucat s'errisigedhu!◊ ancu si suchit unu bentu chi nd'isciuscit fentanas e ferradas!
2.
suca su molenti! ◊ su carretoneri sucat su cuadhu e tzacat su fuetu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
susciter
Ingresu
to provoke,
to spur
Ispagnolu
suscitar,
estimular
Italianu
suscitare,
stimolare
Tedescu
hervorrufen,
anregen.
sucèdere , vrb: sucèdiri,
suceri,
sunsèdere,
suntzedi,
sussedi,
sussèdiri,
sutzèdere,
sutzedi,
sutzèdiri Definitzione
su capitare de is cosas e fatos chentza dhu bòllere ccn.: vrb. intransitivu, ma si su sugetu no est precisu, in is tempos cumpostos podet pigare su ausilàriu àere
Sinònimos e contràrios
acadessi,
acontèssere,
capitai,
cumbinare,
incapitae
Frases
ma ita totu est sussedendu? ◊ su chi no sucedit in chentu annos sucedit in d-un'ora ◊ ite bi at sutzessu in sa cussorza?◊ po si èssi azardau de fai is tres missas at sucédiu in issa tres cosas de ispantu (R.Pani Murgia)◊ ite ist sunsedendho inongi?!◊ fiza mia, ite t'at sutzessu? ◊ una dí iat sutzédiu una cosa unu paghedhu istrama (M.Porru)◊ si fiat abarrara in domu, totu custu no fiat sucériu!◊ eite at sussédiu?
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
se passer,
arriver
Ingresu
to happen
Ispagnolu
pasar,
ocurrir
Italianu
succèdere
Tedescu
geschehen.
suchenàre , vrb Definitzione
papare a mengianu, fàere immúrgiu
Sinònimos e contràrios
irmurzare
Frases
sa bama fit isparta, pàsida, in sa tanca ínnida suchenendhe
Ètimu
ltn.
subcenare
Tradutziones
Frantzesu
prendre son petit-déjeuner
Ingresu
to have breakfast
Ispagnolu
desayunar
Italianu
far colazióne
Tedescu
frühstücken.
suciài , vrb: sutzare Definitzione
suspire, imbucare sa cosa tirandhochedha cun s'ària, coment'e a surbidura a buca
Sinònimos e contràrios
isciuciai
/
súere
/
aciupae,
assuspiri
Frases
cussos sunt animales chi creschent a fortza de sutzare sàmbene ◊ su criu si nche dormiat sutzandhe sa crapichera
2.
cudhos ndhe ant de su póveru sutzadu su sàmbene caldu de sas venas suas (S.Paulesu)
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
sucer
Ingresu
to suck
Ispagnolu
chupar
Italianu
succhiare
Tedescu
saugen.
sucunzàre , vrb Definitzione
serrare un'apertura ma no deunudotu, lassandhodha pagu pagu aperta, acostia
Sinònimos e contràrios
aggalenare,
assibbiare,
imbasare,
irganzare,
iscadangiai,
iscanzire,
suzire,
tambai
2.
lassaiat sa zanna sucunzada ◊ sa porta no fit tancada, fit solu sucunzada
Ètimu
ltn.
sub + cuneare
Tradutziones
Frantzesu
entrouvrir
Ingresu
to half-close
Ispagnolu
entornar
Italianu
socchiùdere
Tedescu
halb schliessen.
sucúrrere , vrb: assuncurri,
suncúrrere,
suncurri,
suncúrriri Definitzione
su passare o mòvere una cosa in s'àtera a illascinadura: prus che àteru si narat de unu lobu unu pagu lascu in sa fune o àteras cosas deasi / pps. sucurtu 1, suncurtu 1
Sinònimos e contràrios
alliscinai
Frases
custa funi no suncurrit ◊ dhu portat acapiau a crobu de suncurri ◊ dh'iant fatu passai unu nuu de suncúrriri in su tzugu
2.
si ghetat una tassa de vinu e che la sucurret totu a una tirada
Tradutziones
Frantzesu
glisser
Ingresu
to glide,
to shuffle
Ispagnolu
deslizarse,
arrastrar
Italianu
scórrere,
strisciare
Tedescu
gleiten,
kriechen.
sucutàre , vrb: sugutare Definitzione
lassare o fàere apostadamente orrúere s'abba (o àteru deasi) chi portat sa cosa, pruschetotu a istidhigadura, candho est paga; si narat fintzes in su sensu de su pèrdere o calare a istídhigos chi faet un'istrégiu istampau, chi sumit / andhare sucuta sucuta = istidhiendi, cun ccn. cosa ch'istídhiat
Sinònimos e contràrios
aggutai,
botiare,
ilgutare,
ilgutire,
isciucutare,
sucutire,
sumire
Frases
sos càlighes covacados fint sucutendhe in su lavandinu ◊ fit acabbandhe de si sucutare sas úrtimas istidhas de su sudore ◊ totu frades si nche aiant sucutau peri cussu fiascu (G.Piga)◊ s’abba est sucutendhe dae sa cobertura ca fit proindhe ◊ sa supressa at sessadu de sucutare ◊ su boe masellau est in sa gantziera apicau a sugutare
2.
sa cupa at sucutau (G.F.Sedda)
Ètimu
itl.
soggotare
Tradutziones
Frantzesu
dégouliner,
suinter
Ingresu
to drip
Ispagnolu
gotear
Italianu
sgocciolare,
percolare
Tedescu
tropfen,
perkolieren.
suderàre , vrb: sudorare,
suerare,
suorare Definitzione
bogare suore, nau de sa carena (fintzes de un'animale); fintzes trebballare, fàere cosa a trebballu / suerare pilu pilu, che órgiu, a murza = fàgheresi a una murca de suore, suorau totu isciustu
Sinònimos e contràrios
impodhorare,
inciorai
Frases
bi leo paga matana, istasero, prite mi papo su chi no suero ◊ t'istracas sa carena e ti suoras ◊ sa pobidha si sapiat candho issu comenciaiat a suorare e sorrogare
2.
tribàgliant a denote pro èssere friscu epuru si sudorant che órgiu!
3.
is atitadoras si pausànt, orrúbias che braxas de fogu e suoradas che messadoras in su mese de tréulas (I.Patta)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
transpirer
Ingresu
to sweat
Ispagnolu
sudar
Italianu
sudare
Tedescu
schwitzen.
sudhàre , vrb Definitzione
pònnere sudhu, ancu, pentzare in su malu, pentzare chi…, abbaidare a totue timendho calecuna cosa / si ndh'io sudhau!… = si bi aio pessadu, si mi dh'ia pentzada chi…
Sinònimos e contràrios
assumbrire,
busudhare,
malissare
Frases
sa giustíscia aiat sudhadu calchi cosa e l'istaiat ifatu che cane a polcrabu ◊ mi dh'apo sudhada chi fuit gasi ◊ mi l'apo sudhada chi no bastaiat cust'istentina pro totu cussa peta a sartitza! ◊ su chi mi sudhai risulteit dae sa vísita de su dutore ◊ duos ómines acugudhaos, orietandhe e sudhandhe, afarrancant su cunedhu de su dinari e fuint
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
subodorer
Ingresu
to get wind of
Ispagnolu
adivinar,
olfatear
Italianu
subodorare
Tedescu
ahnen.