giòssa, giòsso, giòssu , avb, nm: zosso Definitzione
su logu in bàsciu / biajosso, avb. = in bàsciu, in zosso
Sinònimos e contràrios
agiossu,
bàsciu,
imbàsciu,
ingiosso
2.
a s'intrada de sa domo issoro bi fit su giosso
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)iosso, (De)iossos, (De)josso
Ètimu
ltn.
deorsum
Tradutziones
Frantzesu
bas,
en bas
Ingresu
down
Ispagnolu
abajo
Italianu
giù
Tedescu
belästigen,
unten (stato),
herunter (avvicinamento),
hinunter (allontanamento).
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu,
infartadu,
irfartadu,
isfaltadu,
isfartadu Definitzione
nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene
Sinònimos e contràrios
afaltadu,
faltosu,
ifastadu,
frajau
/
cdh. infaltatu
Frases
sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet
2.
sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fautif,
qui se sent en faute
Ingresu
to feel at fault or guilty about something
Ispagnolu
que se siente culpable
Italianu
che si sente in difètto,
in cólpa
Tedescu
wer sich schuldig fühlt.
imbàsciu , avb Definitzione
in bàsciu
Sinònimos e contràrios
bàsciu,
giosso
Frases
fit abbaidendhe a imbàsciu dendhe sa manu a sos chi deviant pigare
Tradutziones
Frantzesu
bas,
en bas
Ingresu
down
Ispagnolu
abajo
Italianu
giù
Tedescu
unten.
immesài, immesàre, immesàri , vrb: irmesae,
irmesare,
ismesare,
smesai Definitzione
bogare, torrare o fàere a metade sa cosa, ispartzire o segare in duas metades, a lados
Sinònimos e contràrios
ammesai 1,
ismesujare
| ctr.
addopiae
Frases
sa maladia cada annu l'irmesabat sas crapas ◊ s'ispagnola est sa pesta chi at irmesau medas famíllias
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
partager en deux
Ingresu
to halve
Ispagnolu
demediar
Italianu
dimezzare
Tedescu
halbieren.
impostadúra , nf Definitzione
su impostare; su pònnere cosa de una manera o in calecunu logu o tretu coment'e aprontandho o cumenciandho una faina, unu trebballu; su si pònnere o istare in sa posta, in calecunu logu coment'e ibertandho e iscocandho po pòdere essire e giare a pitzu a ccn. o a calecuna cosa de un'improntu, a s'ingrundha
Sinònimos e contràrios
impostamentu
3.
su zòvanu fit gai àbbile chi resessiat a tènnere sos murones a impostadura, a manos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
organisation,
mise en train,
guet
Ingresu
statement,
ambush
Ispagnolu
planteamiento,
acecho
Italianu
impostazióne,
appostaménto
Tedescu
Anlegen,
Hinterhalt.
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definitzione
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Sinònimos e contràrios
impegnai
Frases
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Ètimu
ctl.
emprendar
Tradutziones
Frantzesu
donner en gage
Ingresu
to pawn (stg.)
Ispagnolu
dejar en prenda
Italianu
dare in pégno,
ipotecare
Tedescu
etw. jdm. als Pfand geben.
impurdedhíu , pps, agt Definitzione
de impurdedhiri; chi est in calore, in more
Sinònimos e contràrios
assu 1,
insuau,
intzinnidu,
suadu,
suguzadu
/
focosu
Tradutziones
Frantzesu
qui est en rut
Ingresu
full of sexual excitement
Ispagnolu
en celo
Italianu
foióso
Tedescu
geil.
in , prep Definitzione
prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili
Maneras de nàrrere
csn:
avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm.
Frases
in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos
2.
candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro
3.
làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa!
Ètimu
ltn.
in
Tradutziones
Frantzesu
en,
dans,
à
Ingresu
in,
at,
to
Ispagnolu
en
Italianu
in
Tedescu
in.
incalchetàre , vrb: incaschetare Definitzione
incasciare o pònnere un’idea firma in conca, fintzes chentza de motivu
Sinònimos e contràrios
incasciae
Frases
si che l'at incaschetadu, como, ca depet fàghere gai, e no lu fúrrias prus dae s'idea sua!
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en tête
Ingresu
to be fixed
Ispagnolu
obstinarse
Italianu
fissarsi,
inculcare
Tedescu
eine fixe Idee haben.
incarreraméntu , nm Definitzione
su incarrerare o cumenciare fintzes una faina, una chistione
Sinònimos e contràrios
comintzu,
incamminamentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mise en train,
orientation
Ingresu
start
Ispagnolu
arranque,
guía
Italianu
avviaménto,
indirizzo
Tedescu
Anbahnung.
inchighiridhàre , vrb Definitzione
artzare sa boghe, arteriare foedhandho
Sinònimos e contràrios
achibberare,
achighiristai,
altivai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiristai
Frases
s'inchighiridhat chi paret unu pudhitu gherriscu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to get enraged
Ispagnolu
enfurecerse
Italianu
infuriarsi
Tedescu
wütend werden.
inchijinàre , vrb: inchisinare,
incinisae,
incinisai,
incinixai Definitzione
betare chinisu, imbrutare de chinisu; abbruxare totu, fàere a chinisu
Sinònimos e contràrios
abbrugiai,
afocazare,
achighinare,
infogai
| ctr.
ischinisare
Frases
cóntigas sunt chirchendhe a semenare lua e fogu e inchisinare onzi fera, onzi pianta, onzi pessone (G.A.Salis)◊ sunt allumendhe e inchisinendhe su logu ◊ innòi est su logu aundi arróliat e bacanat su crou e su fogu incinixat!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réduire en cendres
Ingresu
to reduce to ashes
Ispagnolu
encenizar
Italianu
incenerare,
incenerire
Tedescu
mit Asche bedecken,
einäschern.
inchinisàdu , pps, agt: inchisinau,
inchixinatu Definitzione
de inchinisare; totu brutu de chinisu, fatu a chinisu
Sinònimos e contràrios
cinisosu
2.
lampant fogos in calchi rutu muru de sa citade totu inchinisada (S.Lay Deidda)
Tradutziones
Frantzesu
qui est réduit en cendres
Ingresu
reduced to ashes
Ispagnolu
quemado,
encenizado
Italianu
incenerito
Tedescu
mit Asche bedeckt,
eingeäschert.
incolvàre , vrb Definitzione
ingurtire che crobos, papare a s'airada, a tropu
Sinònimos e contràrios
imbuculare,
istruntzonare,
tzèrghere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
manger à en crever
Ingresu
to swallow,
to eat to bursting point
Ispagnolu
tragar,
engullir,
atracarse
Italianu
inghiottire,
mangiare a crepapèlle
Tedescu
hinunterschlucken.
incuàdas , avb Definitzione
si narat sèmpere coment'e avb. in su sensu de logu e de tempus passau: andai, torrai i. = torrare a culissegus, torrare insegus (in su logu e in su tempus)
Sinònimos e contràrios
culinsecus,
palipissegus
/
acoacò,
addaesegus,
aissegus,
daesecus,
insegus
| ctr.
addaenanti
Frases
su bentu ndi torrat su sonu incuadas ◊ mi parit chi seus torraus incuadas de trint'annus ◊ fortzis ti at fatu mali su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu! ◊ cussa est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ eis isbagliau caminu: torrai incuadas e pigai cuss'atru morixedhu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en arrière
Ingresu
back
Ispagnolu
atrás
Italianu
indiètro
Tedescu
zurück.
infelài , vrb Definitzione
pigare o giare fele, arrennegu meda, tzacu
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
acroconai,
afelonare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
imbirdinare,
inchietae,
infelonae,
infelonire,
inferronai,
renignai
| ctr.
allegrare,
prexai
Frases
seis narendindi, de tontesas, po mi acabbai de infelai, oi!…◊ a chini no faint infelai, pigadas a mandronia!… ◊ infelendi po is fillus seu, ca funt dimónius!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to get angry
Ispagnolu
irritarse,
enfadarse
Italianu
adirarsi
Tedescu
sich ärgern.
infuteràre , vrb Definitzione
pigare afuta, tzacu, arrennegare meda
Sinònimos e contràrios
acroconai,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to flare up
Ispagnolu
enfurecerse
Italianu
infuriarsi
Tedescu
wütend werden.
ingiabbulàre , vrb Definitzione
fichire o pònnere aintru, in galera
Sinònimos e contràrios
imprasonai,
ingalerare,
ingribbiai
| ctr.
bocare
Frases
ingiabbulare a unu in presone
Tradutziones
Frantzesu
fourrer qqn. en prison
Ingresu
to send to prison
Ispagnolu
apresar
Italianu
ficcare in galèra
Tedescu
ins Gefängnis werfen.
inségus , avb, prep: issecus,
issegus Definitzione
parte, logu apalas de comente si càstiat chentza si furriare; nau de tempus, innanti (passau) e fintzes ainnanti (benidore)
Sinònimos e contràrios
acoacò,
addaesegus,
aissegus,
daesecus,
incuadas
| ctr.
ananti
Maneras de nàrrere
csn:
sa die insegus = sa die ifatu, sa chi depit bènniri; dae como issegus = de immoi a innantis; torrare in issegus = torrai acò
Frases
dai s'asciuconu at iscutu unu brincu a issegus ◊ no balet chi pentida ti boltes a insegus! ◊ pro cantu eo cun tegus aimus fin'a como arrejonadu, mi so già meledadu: torramindhe sas líteras insegus! (Grolle)
2.
in iscola nos poniant fichidos a insegus de sa lavagna
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en arrière
Ingresu
back
Ispagnolu
atrás
Italianu
indiètro
Tedescu
zurück.
intère , nm, prep: interi,
ínteri,
interis,
íntiri,
intiris,
iteris Definitzione
s'ora, su tempus tra duos momentos, tra duos oràrios diferentes: tra, in mesu de… / inter'e mesu de… = in mesu de…, intremesu
Sinònimos e contràrios
assunteris,
impeltantu,
interinti,
intertantu,
paristantu,
pestantu,
sughestantu,
tramente,
trassintru,
trastempus
/
inter,
tra
Frases
lu devias nàrrere in s'intere ◊ in s'interis seus andaus a biri calincun'àtera cosa, po no abarrai abetendi ◊ in s'interis, su fàmini dhi pigàt a iscrafíngiu, poita fiant giai passadas binti cuatru oras sentza tastai nudha ◊ in s'interi chi fit andhendhe a crésia
2.
interis is tessíngius e is arricamus tessiat is sonnus puru
3.
apo apubadu un'iscritura antiga e àteros signales inter'e mesu de molas e cubas
Ètimu
ltn.
interim
Tradutziones
Frantzesu
en attendant,
pendant que
Ingresu
while,
interim
Ispagnolu
mientras tanto
Italianu
frattèmpo,
méntre,
interim
Tedescu
inzwischen,
Interim.