Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

fonología , nf Definizione s'istúdiu de is sonos de una limba po su manígiu chi si ndhe faet.

fontàna fentàna

fònte , nm, nf: afonti, fonti Definizione logu de ue naschit ccn. cosa, ma nau pruschetotu po su lacu inue in crésia si ponet s'abba benedita po batiare is pipios (in custu sensu, fintzes nf.) 2. su sàbudu santu si benedixit sa fonti batisimali ◊ ti ant batiau in sa fonti Terminologia scientifica slg, prdc Traduzioni Francese source Inglese source Spagnolo fuente Italiano fónte Tedesco Quelle, Taufbecken, Taufstein.

fonteràre , vrb: afonterare Definizione poderare, aferrare e agguantare firmu Sinonimi e contrari agguantai, ammantènnere.

fònti fònte

fontomàdu fentomàdu

fontomàre fentomàre

fontómu fentómu

fòra , avb, prep: foras Definizione logu, tretu o parte chi si bidet de una cosa (nau fintzes in su sensu de nudu), sa parte atesu o chi s'istésiat de mesu de una cosa o de unu logu, s'àtera bandha de calecuna cosa o logu cunsideraos coment'e centru o prus importantes; coment'e prep. arrechedit un'àtera prep. puru e s'impreat fintzes po fàere a cumprèndhere unu límite, chi no si ammitit calecuna cosa Sinonimi e contrari ifora / oru / peci | ctr. intro, mesu Modi di dire csn: fora de fogu = atesu de su fogu; èssere fora de tinu, fora de seru = ammachiau; fora de (+ nm.) = chentza…; èssere o essire fora de pare = chi no funt, no bivint prus impari (nau de is cojaus), istacau s'unu de s'àteru (nau de partis de una cosa chi postas impari formant unu trastu, una màchina, un'aina); sos de fora = is chi no funt de sa própiu domu, de sa própiu bidha, de su própiu logu; bidha de fora = àteruna bidha de sa chi s'istat; portai totu in foras = (nadu de pessone) èssere ischintos; èssere a bentre fora, a piturras in foras = a brenti ispollinca, cun is piturras ispollincas; foras male! = mancu mali!; avb.: pigai a unu a foras a foras = intràreli de atesu, totu pellargu, chistionèndhelu pro assuprire menzus a li fàghere contare totu; misurai de foras in foras = a manera de che dare in mesu totu, fintzas sos oros de sa cosa; istare fora fora (in sa bidha)= tènnere sa domo a oros de fora (ctr. introidha); colare, passare totu fora, fora fora = a parte de fora de unu logu, de unu terrinu Frasi si l'at cramadu a fora a li nàrrere sa cosa ca intro bi aiat zente ◊ su coju dai fora paret ozu e mele ◊ passant a sos arrestos e ndhe ant impresonadu prus de trinta: assora medas si sunt dados a fora ◊ arguai a bosatrus ca puleis a foras lassendi sa brutesa in sa pingiada! ◊ no abbarres fora ca bi at fritu! ◊ oi is piciochedhas funt totus a bídhiu foras 2. oe che fimus fora bidha ◊ fora de fogu no faghet a si caentare, in domo ◊ semus essidos a bidha de fora 3. maridu e muzere nachi sunt fora de pare ◊ cussu est fora de pari de sa mulleri 4. foras istrobbu, benimus cras ◊ foras molte, neunu nos podet separare ◊ nàrami calesisiat cosa, foras cussu ◊ foras a tocai cosa allena! ◊ faghe comente cheres, ma foras gai! ◊ fuedhadí cun totus, ma foras abbitai! ◊ est zente abbituada a cascare, ma foras tribagliare! 5. est unu trenu chi camminat for'e fumu ◊ gei femu duas gióbias for'e ti biri!…◊ li fit piàghidu a èssere fora de contivizos isse puru, ma fit presu chena fune (A.Canalis)◊ is fuedhus de su vicepàrrocu dh’iant lassau fora de súlidu Etimo ltn. foras Traduzioni Francese dehors Inglese out (side) Spagnolo fuera, excepto Italiano fuòri, eccètto Tedesco Adv.: draußen, hinaus, heraus, außen, Präp.: außerhalb+Gen., aus+Dat., außer + Dat.

foràda , nf Definizione css. fossu, minore o mannu, tretu mannu o logu chi faet a fossu, chi dhue apaulat s'abba, madrina, fintzes tretu chentza matas in padente / min. foradedha = gari, zenia de fossighedhu pro zogare a ballinas; in sa manu serrada a punzu, si narat forada su tretu intremesu de sos ossos de búngiu (primu annugradorzu de sos pódhighes); f. de monti = cea, badhe Sinonimi e contrari fósciu, fossada, iscarafossu, tofa / badhe / cdh. catafossu Frasi at iscorrovonau, ci at ghetau is cuatru munedas e at torrau a tudai sa forada ◊ sa cracina e su làdiri unu tempus dhus fadiant me in d-una forada ◊ iat própiu e sa bia fut totu una forada ◊ pigant s'argidha de una forada de terra bianca ◊ su nudha est una forada isciundada 2. su bentu muinat intro de sas foradas ◊ su bentu no úrulat prus in sa forada ◊ sa nébida est artziendu de sa forada ◊ sa Terra est una forada de làmbrigas! 3. is piciochedhus ant fatu una forada aundi tirant sa perdixedha, gioghendi Terminologia scientifica slg Traduzioni Francese fosse Inglese ditch, pit Spagnolo hoyo, fosa Italiano buca, fòssa, avvallaménto Tedesco Loch, Graben.

foradèdha , nf Definizione min. de forada Sinonimi e contrari gari.

foradenòsu , nm: forasdenoso, forasdenosu Definizione cussu chi est foras de noso, nau de su dimóniu in cobertantza o fintzes coment'e augúriu (foras de nosu siat!, candho si fontomat) Sinonimi e contrari anemigu, antzipirri, arremínciu, béstiu, corroi, dinghellu, furasole, mentzitissu, pascivera, pudidinosu Frasi custa fiat una picioca ammigada cun su forasdenosu ◊ custu forasdenosu si presentada cument'e unu bellu giòvunu e aspetàt cancun'ànima po ndi dh'arragolli Etimo srd.

foràdigu , nm Definizione trebballante postu a carrare sa tunnina, piscandho Terminologia scientifica prf Etimo itl.s faràticu.

foraídha, foraldídha , nf, avb Definizione fora de sa bidha, campu, sartu, css. logu bastat chi no siat sa bidha inue sa gente istat, e mescamente bidha angena (no tenet pl.) Sinonimi e contrari foravia | ctr. introidha Frasi sas foraldidha fuint totu grogas ◊ sos pastores tandho drommiant in foraidha ◊ in foraidha bi at grutas chi in s'antighidade fint abbitadas ◊ a tiu Bachis li piaghet sa foraidha e bi essit donzi die 2. oe che fimus foraidha e no ischimus ite che at capitadu in bidha ◊ foraidha che istat de candho s'est cojadu ◊ est essidu a foraidha pro comporare: in bidha est totu prus caru Etimo srd.

foraldómine , agt, nm: forasdómine Definizione chi giughet dimónios; su dimóniu etotu; fintzes unu chi faet a tímere, chi giaet ifadu, chi si ponet sèmpere in mesu in totu Sinonimi e contrari abbundhoradu, incóglidu, indemoniadu, spiridau / antzipirri, bundhone, codiedhu, corroi, demóniu, dinghellu, foradenosu, mentzitissu, pascivera, pudidinosu 3. fit gai feu chi pariat unu forasdómine Etimo srd. Traduzioni Francese endiablé, diable Inglese possessed, devil Spagnolo endemoniado, demonio Italiano indemoniato, demònio Tedesco besessen, verteufelt, Teufel.

forànu , agt, avb Definizione chi est de fora, chi est de o istat in is bandhas o oros de fora, a parte de fora de unu logu; chi est de atesu Sinonimi e contrari forasteri, foràstiu, foresu, istragnu / atesu | ctr. intranàbbile Frasi ndhe ant fatu de curreras a cadhu, de catziadas e rebbotas de tusorzos e festas foranas!…◊ in unore de Patronas e Patronos, intro sas bidhas e chéjias foranas, at giradu sas terras isolanas pro dare isfogu de sa mente a sos donos (Sozu) 2. custas dies de festa sa bidha acoglit sa zente forana 3. cussa famíllia che istat foranu, a sa essida de sa bidha 4. a inoghe che benit zente de zona de curtzu e forana Etimo itl. foraneo Traduzioni Francese périphérique, étranger Inglese suburban, foreign Spagnolo externo, forastero Italiano perifèrico, estèrno, forestièro Tedesco Rand..., extern, fremd.

fòras fòra

foraschí , prep Sinonimi e contrari atzetuau, forassiat

forasdenòso, forasdenòsu foradenòsu

forasdísse , avb Definizione desessidu, fora de se.