iltzému , agt Definizione chi o chie pecat meda de inteligéntzia, pagu o nudha abbistu Sinonimi e contrari locu, scimprotu.
iltzudhàre , vrb: istudhare Definizione bogare o tirare is tzudhas; pèrdere o tirare is pilos Sinonimi e contrari ispilire Etimo srd.
iltzufiàre , vrb: istzufare, istzufiare Definizione coment’e isconciare o iscrabionare su tzufu o chirrione, is pilos, tirare is pilos o matzos de cosa lassandhodhos peri su logu Sinonimi e contrari ispilultiare, ispilusare, scrabionai Frasi cheria èssere su bentu chi t'iltzúfiat sos pilos ◊ a murru a murru, un'ebba e un'anniju iltzúfiant su fenu ◊ no bi at nisciunu ch'iltzúfiat pubusas de lana Etimo srd.
ilvacàre irbacàre
ilvadrigulàdu , agt Definizione
nau de cosa o de persona, chi est giogulagiógula, no istat firmu, a su move move, pagu seguru
Sinonimi e contrari
tzanchitzanchi
Frasi
sas cadreas fint totu a bículos, sas antinas de su móbbile totu ilvadriguladas dae sos punzos (S.Saba)
Traduzioni
Francese
instable
Inglese
changeable
Spagnolo
inestable
Italiano
instàbile
Tedesco
unbeständig.
ilvalaxàre , vrb: isvalagiare Definizione orrúere a terra, calare a terra de s’immarritzone o chentza fortzas Sinonimi e contrari allacare 1 Frasi piús che falare, ilvalaxeit subra de una fàscia de linna e resteit mesu atambainadu (M.Bua).
ilvaledràdu , agt: isvaledradu Sinonimi e contrari isvalendhadu, malacónciu Frasi ndh'est faladu cudhu muru totu isvaledradu de sa domo betza ◊ cudhos iscalponedhos ilvaledrados si abbambigheint catighendhe s'abba.
ilvaliàre , vrb Definizione istraviare, pentzare in àteru Sinonimi e contrari ilbiliare, istrabiare 1, isviliare Frasi pro bínchere o addulchire su dolore, candho fit a dolore de conca mamma si prendhiat unu mucarolu e sighiat a fàghere, pro si ilvaliare o no si rèndhere.
ilvanessíre , vrb: isvanessire,
isvanessiri Definizione
iscumpàrrere in su nudha, de no si agatare e ne bíere prus
Sinonimi e contrari
desvanèssiri*,
irvalorire,
isvanèssere
Frasi
ilvanessit pianu pianu, coment'e dogni fiore galanu casi pomposu in su ratu si morit (P.Sulis)
Traduzioni
Francese
disparaître
Inglese
to vanish
Spagnolo
desaparecer
Italiano
svanire
Tedesco
verschwinden.
ilvariàdu , pps, agt: irbariadu,
irvaliatu,
irvariadu,
irvariatu,
isvariadu,
isvariatu Definizione
de irbariare; chi at pérdiu su tinu, chi no est giustu de conca, chi est macu deunudotu; conca maca, chi faet o est faendho cosas a machine; chi ndhe andhat macu po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
ammachiau,
afoglietadu,
desessidu,
dischissiau,
disvariadu,
fariadu,
ilgiradu,
issentidu,
macu
| ctr.
atinadu
2.
irbariadu macu, a ue cheres andhare?! ◊ pariant fiotu de isvariados fuidos dae manicómiu ◊ cussos fiados sunt che irvariados rasighendhe sa terra a sa sicura! ◊ cudhos irvaliatos credent fintzas sas fàulas
3.
est ilvariadu fatu pro sa bòcia ◊ s'imbreacu zuchet sas ancas a tratzu, sa tremuledha, sos chervedhos irvaliatos
Terminologia scientifica
ntl
Traduzioni
Francese
fou,
passionné
Inglese
gone mad,
crazy,
keen,
out of one's mind
Spagnolo
loco,
alocado,
apasionado
Italiano
impazzito,
pazzo,
fòlle,
scalmanato,
appassionato
Tedesco
verrückt,
wahnsinnig,
begeistert.
ilvàriu , nm: irbàriu,
irvàliu,
irvàriu,
isvàriu Definizione
su essire de sa normalidade, su no èssere normale, fàere machines, su no ammentare, su cambiare a machine, àere istrobbu
Sinonimi e contrari
ammàchiu,
avarioni,
badalocu,
disvàriu,
ibbarione,
iscàsciu,
istentériu,
isvarionzu,
vadiore
/
irballu,
irbortu,
isdrobbu
| ctr.
sabiesa
Modi di dire
csn:
àere i., pònnere in i. = irbariare, ammachiaisí, fai ammachiai; i. de amore = pèrdiri sa conca, ammachiaisí po ccn. o calicuna; si no apo i. = si no arregordu mali, si no tengu istrobbu; fàchere caminu irvàriu = fai moris fadhitus (e fintzas su matessi caminu a su contràriu)
Frasi
ognunu in tantu isvàriu chircat e no agatat un'iscampu ◊ s'ispesa tropu manna lis at fatu a irbàriu ◊ cuss'irvàliu mannu chi est s'amore ◊ ello cust'irvàliu candho ti est bénniu a conca?
2.
no naro, no conto isvàriu: est beridade connota! ◊ a donzi passu fatat un'isvàriu e s'iscollet in cantos passos ponet!
3.
si no apo ilvàriu, cras depo partire
Etimo
itl.
disvario
Traduzioni
Francese
bêtise,
radotage
Inglese
frenzy,
crazyness,
being beside oneself
Spagnolo
desvarío
Italiano
delìrio,
insensatézza,
l'essere fuòri di sé,
sviaménto
Tedesco
Fieberwahn,
Unbesonnenheit,
Verirrung.
ilvarriàda ilbarriàda
ilvasàre , vrb Definizione andhare male, arresurtare fora de logu suo de si pàrrere meda chi no est ue bolet Frasi cudha aràdio l'allughiant a oràriu, pro no s'ilvasare, a bortas, o pèrdere carchi istatzione (S.Saba).
ilveliàre , vrb Definizione nau de cosas de papare, iscagiare Sinonimi e contrari sòlbere.
ilventàre , vrb: irventare,
isventare Definizione
bogare imbentos, aparícios, màchinas noas, cosas chi no si agataiant, pentzare calecuna cosa noa, bogare ispedientes
Sinonimi e contrari
imbentai,
ispedientare
Frasi
dai candho ant ilventadu sa moneda!…◊ mi ant bogadu fogu: sunt unu grupu chi si ant ilventadu totu! ◊ isse irventat fintzas carchi poesia ◊ bidha tua est che a mamma tua: no ti ndhe podes irventare un'àtera! (GB.Fressura)◊ bi apo pensadu e un'iscusa mi apo a irventare!
Traduzioni
Francese
inventer
Inglese
to invent
Spagnolo
inventar
Italiano
inventare
Tedesco
erfinden.
ilventiàre ibentiàre
ilvéntu , nm: irventu Definizione
cosa noa (mescamente aparíciu, màchina, aina) chi no si agataiat innanti, pentzada o fata sa prima borta, ma fintzes ispediente, unu fàere nou, diferente / inventare irventos = bogare ispedientes
Sinonimi e contrari
imbentu
Frasi
cale ilventu bogamus pro no fàghere cussu passu? ◊ est in debbadas onzi ilventu: tantu ista atentu ca so a ojos abbertos! ◊ màchinas noas, ilventos, atretzos, nàralos puru cun faedhu nou!
Traduzioni
Francese
invention,
trouvaille
Inglese
invention,
idea
Spagnolo
invento
Italiano
invenzióne,
trovata
Tedesco
Erfindung,
Einfall.
ilviàre , vrb: irbiare,
irviare,
isviare,
iviare Definizione
pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus
Sinonimi e contrari
isdrobbare
/
cassiare,
disviare
/
tasire
Frasi
no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia
2.
pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu!
3.
innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas
Traduzioni
Francese
perdre ou faire perdre son temps
Inglese
to waste one's time
Spagnolo
perder el tiempo
Italiano
pèrdere o far pèrdere tèmpo
Tedesco
Zeit verlieren.
ilvilgonzàre , vrb: irbirgonzare,
irvirgonzare,
isbirgonzare,
isvirgonzare Definizione
bogare in bregúngia, brigare, fàere una bregúngia a unu
Sinonimi e contrari
abbefiare,
abbilgonzare,
abbirgonzire,
afachilare,
ibregungire
2.
pischi mi ponza in vestaglina de terità e fatendhe a bídere bratzos e ancas, ilvilgonzadas?!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte
Inglese
to shame
Spagnolo
avergonzar
Italiano
svergognare
Tedesco
beschämen.
ilvilíre , vrb: irvilire,
isvilire,
ivilire Definizione
fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu
Sinonimi e contrari
abbolotai,
aconare,
afastiai,
agrungiai,
ascamare,
colloviare,
dirgustare,
isbolotiare,
iserare,
istomacare,
spreai,
tolocare
/
ifadare,
istufare
Frasi
daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu!
2.
ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu
3.
custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat!
Cognomi e Proverbi
prb:
màndhigu continu, màndhigu isvilidu
Etimo
itl.
svilire
Traduzioni
Francese
dégoûter,
fatiguer,
se lasser
Inglese
to make sick,
to bore,
to be bored
Spagnolo
repugnar,
aburrirse
Italiano
nauseare,
stuccare,
annoiarsi
Tedesco
anekeln,
sich langweilen,
belästigen.