molóju , nm Definitzione mola, tupa, nau fintzes de gente totu impare in pagu tretu Ètimu srd.
molóju 1 , nm Definitzione burdellu, moida, avolotu Sinònimos e contràrios isórdulu, sciumbullu, stragambullu, trambullu, tregollu Ètimu srd.
molóstia, molóstiu , nf, nm Definitzione cosa chi giaet ifadu Sinònimos e contràrios gena, ifadamentu, ifestu, impelegu, impéltinu, innaentu, inzerra, istéculu, lassamistai, nischitzu, pibinca Frases s'ira e su molóstiu li creschiant in sa carena a cada istampu chi fachiat in sos oros de su ziru (S.Spiggia) Ètimu srd.
moltàgiu maltàgiu
moltàle , agt, nm: mortale,
mortali Definitzione
chi faet mòrrere; chi o chie morit / sàrtiu m. = genia de brínchidu chi faent is giogantes de logu artu a cucurimelli a una o a tantas bortas in s'ària e orruendho prantaos; pecadu m. = ofesa grave a Deus
Frases
mi ant curadu una punta mortale ◊ maraditu su pecau mortali!◊ pecau mortali no fatzeus prus s'ingannu e s'abbusu po depi cessai!
2.
mortalis chi camminais, mirai si a sa pena mia una símili ndi agatais!
3.
faiat su sartu mortale chena pònnere manos in terra
Tradutziones
Frantzesu
mortel
Ingresu
mortal
Ispagnolu
mortal
Italianu
mortale
Tedescu
tödlich,
sterblich.
moltànscia, moltàscia , nf Definitzione morte, su fatu de mòrrere; su papare chi bighinos o amigos faent a is parentes de unu mortu apustis de s'interràrgiu Sinònimos e contràrios molte / imbórbida, ispajone Frases sa moltàscia de mannedha l'at proadu, ma si est azeretadu luego.
moltàza , nf: mortalla,
mortàrgia,
mortarza,
mortaxa,
mortaza Definitzione
morte de gente o de animales a meda po maladia mala; a logos dhu narant a su fedighedhu, funt is piciochedhos
Sinònimos e contràrios
morimenta,
mortalidade,
moltina
/
fedu,
pisedhina
Frases
sa mortalla de sa spaniolla fiat in su dexiotu ◊ no iscia de custa mortàrgia, mischinus: bollit nai ca ndi est morendu dónnia cida! ◊ in cuile bi fiat sa mortarza e sas berveghes fint morindho
Ètimu
ltn.
mortalia
Tradutziones
Frantzesu
mortalité
Ingresu
mortality
Ispagnolu
mortandad
Italianu
mortalità
Tedescu
Sterblichkeit.
mòlte , nf: morte,
morti Definitzione
s'acabbu de sa vida biológica, su si firmare de is funtziones de un'organísimu chi naschit e creschet o fintzes de àteru (es. atividade económica, unu sótziu); su bochíere unu cristianu (fàere una morte)
Sinònimos e contràrios
disispedida
| ctr.
nàschida,
vida
Maneras de nàrrere
csn:
m. lena = a cossumidura e chentza sufrimentu; m. mala = puntore, morte de cabruncu, fintzas morte pro istràssia, fata apostadamente; betare una m. a unu = dàreli sa neghe de àere mortu a ccn.; èssere o no èssere mortes de ómine = èssiri o no èssiri una chistioni gravi meda; fàghere una m. = bochire apostadamente a unu; chèrrere una cosa a m. segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; bíderesi sa m. in ogros = èsseresi agatadu in arriscos de mòrrere, èssere biu pro meràculu; a chi m. sua = a s'ora de sa morte sua; ghetaisinci a m. tzurpa = a burbas mortas, tzegos tzegos, chentza abbaidare su perígulu; portai sa m. in ogus = èssere cun d-unu pè in sa fossa; in puntu de m. = morindhe, ispirendhe, candho unu est apunt'a mòrrere; fai sa cosa in puntu de morti = irfuirfui, impresse impresse; genia de frastimu: a sa m. irméntiches! = anchi t'iscarèsciat sa morti! (imbecendi sempri e sentza de mòrriri mai); morte frusca = de un'improntu, de improvisu
Frases
morte no benzat chi iscusa no mancat ◊ sa morte de su cadhu de Crabas, chi ndhe li bogheint sa bríglia a picu! ◊ morti, candu bolis beni e pigamindi! ◊ sa morte si li est posta imbia ◊ biendusí passai sa morti asuta de is ogus, dhi pigat a tremi!…◊ sa morte dat anneu a malos e a bonos ◊ morte crudele, non mi la creia de benner totinduna a mi giamare! (Contene)
2.
no at a èssi una morti de ómini si ocannu puru abarraus sentza de campanas! ◊ a Nighele li ant betadu sa morte de unu ◊ a chie faghet una morte bi at trint'annos ◊ dhoi fiat festa manna in ceu ca s'est pentiu unu chi at fatu no isciu cantu mortis
3.
est feu e lanzu che sa molte ◊ chi torrau a nasci, si creit ca est berus ca mi nci ghetau a morti tzurpa a su primu ómini chi m'incapitàt?! ◊ cheret a Caderina a morte segada ◊ su pensamentu de sa morte e de su chi ant a nàrrere a chi morte sua li míminat s'oriolu ◊ in puntu de morte at cufessadu su chi aiat fatu
Sambenados e Provèrbios
prb:
fémmina arrebbugia, ómini corriatzu e genti pretocada no cicant mai morti ◊ morte iscontzat cumone
Terminologia iscientìfica
vda
Ètimu
ltn.
morte(m)
Tradutziones
Frantzesu
mort,
décés,
assassinat,
meurtre,
crime (fig.),
homicide
Ingresu
death,
killing
Ispagnolu
muerte,
muerte,
homicidio
Italianu
mòrte,
decèsso,
assassìnio,
omicìdio
Tedescu
Tod,
Töten,
Mord.
moltemàla , nf Definitzione
morte de infetu istérriu in totu sa carena
Tradutziones
Frantzesu
septicémie
Ingresu
septicemia
Ispagnolu
septicemia
Italianu
setticemìa
Tedescu
Blutvergiftung,
Sepsis.
moltína , nf: mortina,
murtina Definitzione
maladia mortale chi leat a gente o animales a meda
Sinònimos e contràrios
mortalidade,
mortalla
Frases
in parte bi semus rimediendhe a sa moltina de su bestiàmine ◊ contipitzabat unu grústiu de crapedhas, ma sa murtina cad'annu lias ispistidhabat ◊ comporaes unu grústiu de porcos e una chedha de berbeches, assumancu si si ghetat sa murtina a unu parile bos sarbaes chin s'àteru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épidémie (de peste etc.)
Ingresu
plague
Ispagnolu
pestilencia,
mortandad
Italianu
pestilènza
Tedescu
Pest,
Pestilenz.
moltiníca manteníca
moltiplicadòre , agt Definitzione chi moltíplicat, chi serbit a, o faet, moltiplicare.
moltiplicàre , vrb: multiplicai,
multiplicare Definitzione
contare una cosa, una cantidade, a tantas bortas, coment'e faendho una suma etotu ma de su matessi númeru o tanti
Tradutziones
Frantzesu
multiplier
Ingresu
to multiply
Ispagnolu
multiplicar
Italianu
moltiplicare
Tedescu
moltiplizieren (per = mit+Dat.),
vermeheren.
moltiplicatziòne , nf Definitzione operatzione matemàtica chi si faet contandho unu tanti de bortas sa matessi cosa o sa matessi cantidade Sinònimos e contràrios multíprica.
moltólzu , nm: mortógiu,
mortógliu,
mortórgiu,
mortóriu,
mortorju,
mortorzu,
mortoxu,
motroxu,
multóriu,
murtógiu Definitzione
pegus mortu, pérdiu, abbandhonau, mescamente su chi abbarrat de ossos e de pedhe; bochimentu de animales e gente; logu chi dhue at pegus o persona morta, inue est totugantu mortu o no dhue at singiale de vida, de movimentu, fintzes sa funtzione po che portare su mortu a campusantu / is mortórius = totu su tempus chi, in chida santa, no si sonant sas campanas (de s'incravamentu a sas allegrias)
Sinònimos e contràrios
cóntzica,
ispéigu
/
bochimentu
Maneras de nàrrere
csn:
ghetàresi a mortorju = betàresi a burbas mortas, ghetaisí a s'abbramia che animali a su spéigu, a morti tzurpa; zanna, domo, logu serradu a mortóriu = coment'e chi siant mortus totus, chi no dhoi siat prus nemus; dòlere a mortóriu = meda, de pàrrere morindhe; èssere unu mortóriu, nadu de unu logu = chi no dhoi at genti, movimentu, ispàssiu; genia de frastimu: Su mortóriu sa bidha li paghet! = essiri pòberu a s'úrtimu puntu; sudoratu a mortógliu = sueradu totu ifustu, a una murca de suore
Frases
sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu ◊ parent canes iscudèndhesi a moltolzu ◊ bi godit solu si biet mortórgiu, annanno de fogile in fogile (A.Zedde)
2.
ant arrestau a unu po su motroxu de Bissenti
3.
sa bichina fit relizonosa e si prestaiat a cada mortóriu ◊ ant àpidu sa zanna serrada a mortóriu ◊ custa bidha est unu mortóriu! ◊ cussu logu ti at a pàrriri unu mortóriu ◊ at pagadu su mortóriu a su preíderu
4.
pro su dinare s'ómine si ghetat a mortorju
Sambenados e Provèrbios
prb:
a su mortorzu current sos corvos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
charogne,
abattage,
enterrement
Ingresu
murder,
carrion,
funeral
Ispagnolu
carroña,
matanza,
entierro
Italianu
carógna,
béstia mòrta,
uccisióne,
mortòrio
Tedescu
Aas,
Kadaver (animale),
Leiche (cristianu),
Tötung,
ausgestorbener Ort.
moltòre , agt, nm: mortore Definitzione
chi o chie at fatu una morte
Sinònimos e contràrios
bochidore,
bochijolu,
mortorgiali
Frases
bi ndhe at prontos a fàghere su mortore pro unu punzu de prúere ◊ cale vindita o errore podet ispínghere a tanta maledade de armare sa manu a sos mortores? ◊ cundennandhe a morte, ista sicuru, resurtamus mortores nois puru! (L.Marteddu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
meurtrier,
homicide,
assassin
Ingresu
murderer,
murderous
Ispagnolu
homicida,
asesino
Italianu
omicida,
assassino
Tedescu
Mörder...,
mörderisch,
Mörder.
móltu , pps, agt, nm: mortu Definitzione
de mòrrere; chi o chie at ispaciau de bívere: postu impare cun àteru agt. afórtigat custu a manera de dhi fàere nàrrere sa calidade de su gradu prus artu (sèmpere in sa forma mortu e…); nau de una parte de su corpus (o fintzes de cosa), chi no faet prus efetu perunu, chi no tenet prus fortza, no serbit, o segundhu cale fintzes solu cédia, dormia / min. mortaredhu
Sinònimos e contràrios
beadu,
finau,
spaciau
/
bociu
| ctr.
bibu
/
allutu
Maneras de nàrrere
csn:
bogai a unu a m. = nàrrere chi est mortu; cumpònnere su m. = cuncordai, bestiri, pònniri su mortu in sa mesa prontu po dhu pònniri in su baulu; andhare a su m. = andai po agatai su mortu, a domu de su mortu, po portai su mortu a gimitóriu; bogare su m. = leàreche su mortu, pigaindedhu po dhu portai a gimitóriu; èssere o agatàresi in partones de m. = morindhe, male meda, a puntu malu; m. male = mortu a balla, a istocadas, a bistrale, a lepa, impicadu, e gai (si narat fintzes a menisprésiu, cun arrennegu, "cussu mortu male"= cussu animalatzu, disgratziau, farabbutu); a m. = candho unu est mortu, pustis mortu; èssere a m. = èssere unu mortóriu, logu o zente, bidha, a tretu malu meda, isperdindhesiche; Sos Mortos = su duus de donniasantu, sa dí de is ànimas; arregordai is mortus in sa mesa = nàrrere cosa candho prus pagu andhat bene; chircare sos mortos de chent'annos = arregordai sa mort'e ajaju, chircare a zisa de impudu, de murrunzu, de dispiaghere cosas coladas de tempus meda; m. e beutu = prus mortu chi no biu, manera de istare male a su peus puntu; m. e apenadu = prus mortu chi no biu de su dispiaghere; èssere m. e assutu = a bula assuta de su tropu faedhare o de àteru; m. e istracu = istracu de no ndhe pòdere prus; m. de gana, de fàmine = famidu meda; m. de sidi = cassidu de su sidi, sididu meda; nadu de sa natura de su mascru, morta = in pasu, coment'e tzédida, chi no est prus chíbbera; pedra morta = pedra modhi; linna morta = linna prudigada, sa chi est sica de tempus meda e no faghet bràsia; luxi morta = lughe débbile; soli mortu = annapau, coment'e cuguzadu; su m. niedhu = maladia de su trigu chi faghet essire su ranu mugheradu e niedhu; tancare un'isterzu a m. = bene sizidu de no b'intrare aera; immentrigàresi che mortu = irmentigare deunudotu de una cosa; betàresi a pupas mortas = fàghere finta de no ischire nudha; betàresi (a una cosa) a burbas mortas = atacare o leare a s'airada chentza fàghere contu de perígulu, de dannu o birgonza
Frases
cussu bandhidu l'at mortu sa prummonite, no sos carabbineris!
2.
no ti lasso mai mancu a mortu ◊ pro s'asciuconu chi ndhe leint, sas guàrdias resteint che mortas ◊ fit peta de unu fiadu mortu male ◊ s'ómine est mortu si mancat su binu…◊ at fatu benni s’ambulantza po ci portai a mamma cun is pipius a s'ispidali poita unu fut nàsciu mortu ◊ menzus in bidha mi cheria mortu chi no inoghe a chent’annos de vida!(B.Serra)
3.
semus andhendhe a su mortu, ca como che lu leant ◊ dh'ant bogau a mortu e fut biu!
4.
cudh'ómini fut istrupiau, scerau, portàt una camba morta
5.
issos no perdonant mancu a mortu ◊ mancu a mortu bi sunt andhados a cussa domo
Tradutziones
Frantzesu
mort,
inerte,
éteint,
dépouille mortelle,
cadavre,
corps
Ingresu
dead,
corpse
Ispagnolu
muerto,
inerte,
apagado,
restos mortales,
despojos
Italianu
mòrto,
inèrte,
spènto,
salma
Tedescu
gestorben,
tot,
kraftlos,
Tote.
mólu , nm Definitzione parte de su molinu, coment'e un'imbudu mannu, ue si che betat sa cosa a mòlere Sinònimos e contràrios gerada, magiolu 1, molinzone.
moluméntu moliméntu