rúca 2 , nf: arruga,
erruca,
ruga Definitzione
genia de bobboi (upm), longhitu, chi naschit de sa cria chi ponet su calagasu: a bortas pilosu, papat mescamente unas cantu erbas (càule, arruca), si papat sa fògia
Sinònimos e contràrios
berruca,
cucurra,
erruca,
farruga,
gremédhiche 1,
mamarúcola,
mamaruga,
orruca,
ruda 1,
rugaruga
Maneras de nàrrere
csn:
pische de sa ruca = istúgiu de calagasu (itl. crisàlide); famidu che ruga = famidu meda
Frases
si sa ruga si ponet a rugare distruet totu! ◊ innantis sa mariposa fit ruca e andhabat trasinendhe chirchendhe erbuzu a manicare ◊ su seisei biancu ponet sa cria in su càule e faghet sa ruga ◊ sa ruga apustis diventat pupa ◊ sa foza noa de sos suerzos si l'at manigada sa ruga
Terminologia iscientìfica
crp
Ètimu
ltn.
eruca
Tradutziones
Frantzesu
chenille
Ingresu
caterpillar
Ispagnolu
oruga
Italianu
bruco
Tedescu
Raupe.
rúca 3 , nf Definitzione genia de cannedhu de canna isperrau a manera de dhue pòdere pònnere unu chirrione mannu de lana o àteru a filare cun su fusu Sinònimos e contràrios cannuga Frases lassade ruca e trama! ◊ mi apo fatu una ruca a filare su linu Ètimu itl. rocca.
rúca 4 rúa 1
rucàdis , avb: rucradis,
rucratis,
rugadis,
rugiadis,
rujadis,
rujaris,
ruxadis Definitzione
nau sèmpere de sa manera de pònnere cosa, o de sa posidura, de r., a r. = de tressu, de rucradu, a istúturu (ctr. de longu)
Sinònimos e contràrios
rucradinu,
rugale
Maneras de nàrrere
csn:
faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, chentza critériu; èssere preda de r. = a istrobbu
Frases
a su mortu l'at acatau in sa caminera imbolau de rucradis ◊ s'est postu a rucadis e non be podiat colare nessunu ◊ sa malatia mea fit un'umbra chi si m'est posta de rucratis (B.Bandinu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
transversalement
Ingresu
crosswise
Ispagnolu
transversalmente
Italianu
trasversalménte
Tedescu
quer.
rucàza , nf Definitzione nau de mesuras (mesura, caltu, meaza), cussas fatas de linna (e a truncu de piràmide).
rúche , nf: cruche*,
gruxi,
ruge,
rughe,
rugi,
ruxe,
ruxi Definitzione
orrugos de cosa (o fintzes solu síngias) postos unu a istúturu de s'àteru; singiale e símbulu de marturizu, de suferéntzia, de comente ant incravau a Cristos (e incravaiant cundennaos a morte); in is animales mannos a bàtoro peis, su tretu de s'ischina comente cumènciat su tzugu (a paris de is cambas de ananti); una de is duas afaciadas de sa moneda de metallu, ue sa moneda sarda portat agiummai sèmpere una grughe (s'àtera parte est crastos: is duos foedhos si narant ischitindho)/ min. rughítula, rugita
Maneras de nàrrere
csn:
fàgheresi sa r. = sinnàresi; sa ruch'e crocas = frustale o crogale; sa r. de sa cossa = su tretu inue sas cossas si aunint apare faghindhe un'arcu; sa ruxe de lummos = sos ossos de su lumbu, sas crocas; sa rughe de Salomone = itl. stélla di mare (asterias rubens); in d-unu fagher de rughe, in facher d'una ruche = in tempus de unu sinnu; èssere a rughe = a intzegu, a istrobbu; rughes de caminu, de carrela, de istradone = forchidhaduras de caminu, de carrela, ue duos caminos o duas carrelas s'abbojant apare; mih, sa rughe! = zuramentu chi si faghet ponindhe sos primos duos pódhighes de una manu a rughinu, o fintzas, ma a rughinu e a gantzu, ambos pódhighes de inditare; fàghere una cosa o corpare a rughes e a crastos = fai a brétiu, a coredhu, scudi aundi ferit ferit, a dónnia parti; sere a o cun sas ancas a rughe = a sa pastorina, in terra
Frases
últimu sentimentu de su mundhu est su signale de sa santa Rughe (S.Casu)◊ a Cristos l'ant incravadu a sa rughe ◊ chi bois sighiri a mei, citu ti depis carriai sa ruxi cun is doloris ◊ si faint sa rugi e cumènciant a nai s'orassioni
2.
za li costat a peleare cussu malàidu, a rughe tota sa vida lu tenet! ◊ aite bi ses in cue, a rughe?! ◊ za si l'at abbratzada sa rughe, a si cojare cun cussa fainera mandronatza! ◊ e cantos rebeldes apo bidu fichindhe rughe in domo anzena!…
3.
a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere impresse su giudeu! (A.Dettori)◊ at finidu sa faina in d-unu fàghere de rughe
4.
ti ses befadu de a mie, ma l'as a prànghere: bih, sas deche ruches! ◊ mih sa rughe: no li dao mancu unu sodhu!
5.
ischitimus a bídere chie comintzat: ite ti leas, rughe o crastos?
Tradutziones
Frantzesu
croix
Ingresu
cross
Ispagnolu
cruz
Italianu
cróce
Tedescu
Kreuz.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definitzione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinònimos e contràrios
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frases
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no est rutu podet rúere
Ètimu
ltn.
ruere
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
s'écrouler
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer,
precipitar
Italianu
cadére,
precipitare,
crollare
Tedescu
fallen,
stürzen,
einfallen.
ruchíta , nf: arruchita, rughita Definitzione genia de erba a frore grogo (o, àtera calidade, sambíngiu), bona po insalada Sinònimos e contràrios ruca Terminologia iscientìfica rbz, Diplotaxis muralis, viminea Ètimu itl. ruchetta.
ruchíta 1 , nf: rughita 1 Definitzione arrucas pudéscias, una genia de erba: faet unu sèmene chi giaet sabore malu a sa farra Sinònimos e contràrios arrucas / ttrs.grozita Terminologia iscientìfica rba, Eruca vesicaria.
ruciadúra , nf: orrogadura,
rucradura,
rugadura,
ruxadura,
urrugadura Definitzione
su rucrare
Sinònimos e contràrios
orrugamentu,
rucrata,
truncadura
Maneras de nàrrere
csn:
andhare a r. = andai a istruncadura, a orrugadura, leare un'incurtziadorzu, fendi unu tretu prus curtzu (e passendi fintzas fora de su mòri); essíreche a r. in su chistionu = che iscassuletadu
Frases
arratza de rugadura chi li as fatu a custa linna!…
2.
su fogu fuidu curret a ruxadura ◊ at comintzadu a faedhare pàsidu e de bona manera, ma poi ch'est essidu a rugadura!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cassure,
brisure,
cassement,
traversée
Ingresu
breaking,
passage
Ispagnolu
rotura,
cruce
Italianu
spezzatura,
spezzaménto,
attraversaménto
Tedescu
Brechen.
ruciàre , vrb: orrucrare,
rucrare,
rugare,
rugiare,
rugrare,
ruxare Definitzione
segare, fàere a orrugos; passare in mesu de unu logu, agiummai coment'e ispartzindhodhu in duos orrugos; imbistire a màchina a unu o ccn. cosa / rugare s'arresionu, s'argumentu = segare in curtzu su chistionu, lassare su chistionu a mes'incumentu, a rugos, chentza agabbadu
Sinònimos e contràrios
arrogai,
atraessare,
istruncai,
secare
/
ingruxai
/
imbestire 1
| ctr.
annànghere
Frases
s'istrada noa at rugadu su cumonale in duos ◊ custa linna cheret rugada ca est longa ◊ sa sorte ti at rujadu sos passos de sa vida ◊ no mi tratenzo e rugo s'argumentu
2.
sas camineras rúciant zassos ruvosos ◊ no che rughes in mesu de su semenadu: cola a un'oru! ◊ chin custu viazu rucramus su mare ◊ che raxu at ruxadu rios, tancas, bidhas, serras ◊ in su caminu mi apunto pensamentosu candho mi ruxas ainnanti, pitzinna
3.
sa cane l'at ruxada una màchina ◊ frànghedi a un'ala no ti rughent sas màchinas!
Ètimu
ltn.
cruc(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
rompre,
casser,
traverser,
heurter
Ingresu
to break,
to cross,
to run into
Ispagnolu
partir,
cruzar,
atropellar
Italianu
spezzare,
attraversare,
investire
Tedescu
brechen,
durchqueren,
überfahren.
rucighílla , nf Definitzione su collete artu in su bentone (camisa) de su costúmene Sinònimos e contràrios torcighíglia Ètimu spn. lechuguilla.
rúciu , agt Definitzione foedhandho de logu e manera de dhue passare, agiummai coment'e segau, nau in su sensu de atraessau, in andhare a sartu rúciu = andhare passandho no in su camminu ma segandho in curtzu, a rugadura Frases s'àinu at iscassiadu caminu andhendhe fatu de sos campos a sartu rúciu (S.Cosseddu).
rucràda , nf: orrucrada,
rucrata,
rugada,
ruxada Definitzione
su rucrare o fàere a orrugos; orrugu, una parte de ccn. cosa e pruschetotu de gente, de bestiàmene; su passare de unu logu, de un'oru, a un'àteru (fintzes po incurtzare su camminu); fintzes tretu inue duas orrugas si atóbiant a grughe
Sinònimos e contràrios
secada
/
arrogu
/
camarada,
fiotu,
grústiu,
rucru,
tropedhu,
trumada
/
cassiadorju,
gruxeri,
incultzatóriu,
ruciadura
Maneras de nàrrere
csn:
rujadas de dies = partes de sa die; in rucrata = a rugadura, colendhe fora de su caminu pro incurtziare
2.
totu istrintzadu, istaio ruxadas de manzana ifatu de carchi grígliu ◊ una rugada ’e zente navighendhe fit ifatu ’e sa lughe soberana
3.
nche colaimus in rucrata, in mesu de gurutinos e astrintòglios ◊ a pede colaiat in sas rucratas pro incurtziare su tretu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cassure,
partie,
traversée
Ingresu
breaking,
crop,
crossing
Ispagnolu
rotura,
trozo,
cruce
Italianu
spezzatura,
spezzóne,
attraversata
Tedescu
Brechen,
Stück.
rucràdiles , avb Definitzione a r. = de rugadis, de tressu, a istúturu Ètimu srd.
rucradínu , avb: rucratinu Definitzione a r., a rucradina = de rugadis, a rugadura, andhare chentza passare in su camminu prus bonu ma prus longu Frases sas crapitas acamadas zuchent unu cantu de truntzu a rucradinu ◊ sos carabbineris si mi sunt postos in dainnantis a rucradina chin sa màchina pro mi firmare ◊ est asséndhitu a bidha colandhe in sos montes a rucratinu Ètimu srd.
rucràdis rucàdis
rucradúra ruciadúra
rucràre ruciàre
rucràta rucràda