rúca 2 , nf: arruga,
erruca,
ruga Definizione
genia de bobboi (upm), longhitu, chi naschit de sa cria chi ponet su calagasu: a bortas pilosu, papat mescamente unas cantu erbas (càule, arruca), si papat sa fògia
Sinonimi e contrari
berruca,
cucurra,
erruca,
farruga,
gremédhiche 1,
mamarúcola,
mamaruga,
orruca,
ruda 1,
rugaruga
Modi di dire
csn:
pische de sa ruca = istúgiu de calagasu (itl. crisàlide); famidu che ruga = famidu meda
Frasi
si sa ruga si ponet a rugare distruet totu! ◊ innantis sa mariposa fit ruca e andhabat trasinendhe chirchendhe erbuzu a manicare ◊ su seisei biancu ponet sa cria in su càule e faghet sa ruga ◊ sa ruga apustis diventat pupa ◊ sa foza noa de sos suerzos si l'at manigada sa ruga
Terminologia scientifica
crp
Etimo
ltn.
eruca
Traduzioni
Francese
chenille
Inglese
caterpillar
Spagnolo
oruga
Italiano
bruco
Tedesco
Raupe.
rúca 3 , nf Definizione genia de cannedhu de canna isperrau a manera de dhue pòdere pònnere unu chirrione mannu de lana o àteru a filare cun su fusu Sinonimi e contrari cannuga Frasi lassade ruca e trama! ◊ mi apo fatu una ruca a filare su linu Etimo itl. rocca.
rúca 4 rúa 1
rucàdis , avb: rucradis,
rucratis,
rugadis,
rugiadis,
rujadis,
rujaris,
ruxadis Definizione
nau sèmpere de sa manera de pònnere cosa, o de sa posidura, de r., a r. = de tressu, de rucradu, a istúturu (ctr. de longu)
Sinonimi e contrari
rucradinu,
rugale
Modi di dire
csn:
faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, chentza critériu; èssere preda de r. = a istrobbu
Frasi
a su mortu l'at acatau in sa caminera imbolau de rucradis ◊ s'est postu a rucadis e non be podiat colare nessunu ◊ sa malatia mea fit un'umbra chi si m'est posta de rucratis (B.Bandinu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transversalement
Inglese
crosswise
Spagnolo
transversalmente
Italiano
trasversalménte
Tedesco
quer.
rucàza , nf Definizione nau de mesuras (mesura, caltu, meaza), cussas fatas de linna (e a truncu de piràmide).
rúche , nf: cruche*,
gruxi,
ruge,
rughe,
rugi,
ruxe,
ruxi Definizione
orrugos de cosa (o fintzes solu síngias) postos unu a istúturu de s'àteru; singiale e símbulu de marturizu, de suferéntzia, de comente ant incravau a Cristos (e incravaiant cundennaos a morte); in is animales mannos a bàtoro peis, su tretu de s'ischina comente cumènciat su tzugu (a paris de is cambas de ananti); una de is duas afaciadas de sa moneda de metallu, ue sa moneda sarda portat agiummai sèmpere una grughe (s'àtera parte est crastos: is duos foedhos si narant ischitindho)/ min. rughítula, rugita
Modi di dire
csn:
fàgheresi sa r. = sinnàresi; sa ruch'e crocas = frustale o crogale; sa r. de sa cossa = su tretu inue sas cossas si aunint apare faghindhe un'arcu; sa ruxe de lummos = sos ossos de su lumbu, sas crocas; sa rughe de Salomone = itl. stélla di mare (asterias rubens); in d-unu fagher de rughe, in facher d'una ruche = in tempus de unu sinnu; èssere a rughe = a intzegu, a istrobbu; rughes de caminu, de carrela, de istradone = forchidhaduras de caminu, de carrela, ue duos caminos o duas carrelas s'abbojant apare; mih, sa rughe! = zuramentu chi si faghet ponindhe sos primos duos pódhighes de una manu a rughinu, o fintzas, ma a rughinu e a gantzu, ambos pódhighes de inditare; fàghere una cosa o corpare a rughes e a crastos = fai a brétiu, a coredhu, scudi aundi ferit ferit, a dónnia parti; sere a o cun sas ancas a rughe = a sa pastorina, in terra
Frasi
últimu sentimentu de su mundhu est su signale de sa santa Rughe (S.Casu)◊ a Cristos l'ant incravadu a sa rughe ◊ chi bois sighiri a mei, citu ti depis carriai sa ruxi cun is doloris ◊ si faint sa rugi e cumènciant a nai s'orassioni
2.
za li costat a peleare cussu malàidu, a rughe tota sa vida lu tenet! ◊ aite bi ses in cue, a rughe?! ◊ za si l'at abbratzada sa rughe, a si cojare cun cussa fainera mandronatza! ◊ e cantos rebeldes apo bidu fichindhe rughe in domo anzena!…
3.
a rughes e a crastos colpat forte pro che ispèrdere impresse su giudeu! (A.Dettori)◊ at finidu sa faina in d-unu fàghere de rughe
4.
ti ses befadu de a mie, ma l'as a prànghere: bih, sas deche ruches! ◊ mih sa rughe: no li dao mancu unu sodhu!
5.
ischitimus a bídere chie comintzat: ite ti leas, rughe o crastos?
Traduzioni
Francese
croix
Inglese
cross
Spagnolo
cruz
Italiano
cróce
Tedesco
Kreuz.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definizione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinonimi e contrari
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Modi di dire
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frasi
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no est rutu podet rúere
Etimo
ltn.
ruere
Traduzioni
Francese
tomber,
s'écrouler
Inglese
to fall
Spagnolo
caer,
precipitar
Italiano
cadére,
precipitare,
crollare
Tedesco
fallen,
stürzen,
einfallen.
ruchíta , nf: arruchita, rughita Definizione genia de erba a frore grogo (o, àtera calidade, sambíngiu), bona po insalada Sinonimi e contrari ruca Terminologia scientifica rbz, Diplotaxis muralis, viminea Etimo itl. ruchetta.
ruchíta 1 , nf: rughita 1 Definizione arrucas pudéscias, una genia de erba: faet unu sèmene chi giaet sabore malu a sa farra Sinonimi e contrari arrucas / ttrs.grozita Terminologia scientifica rba, Eruca vesicaria.
ruciadúra , nf: orrogadura,
rucradura,
rugadura,
ruxadura,
urrugadura Definizione
su rucrare
Sinonimi e contrari
orrugamentu,
rucrata,
truncadura
Modi di dire
csn:
andhare a r. = andai a istruncadura, a orrugadura, leare un'incurtziadorzu, fendi unu tretu prus curtzu (e passendi fintzas fora de su mòri); essíreche a r. in su chistionu = che iscassuletadu
Frasi
arratza de rugadura chi li as fatu a custa linna!…
2.
su fogu fuidu curret a ruxadura ◊ at comintzadu a faedhare pàsidu e de bona manera, ma poi ch'est essidu a rugadura!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cassure,
brisure,
cassement,
traversée
Inglese
breaking,
passage
Spagnolo
rotura,
cruce
Italiano
spezzatura,
spezzaménto,
attraversaménto
Tedesco
Brechen.
ruciàre , vrb: orrucrare,
rucrare,
rugare,
rugiare,
rugrare,
ruxare Definizione
segare, fàere a orrugos; passare in mesu de unu logu, agiummai coment'e ispartzindhodhu in duos orrugos; imbistire a màchina a unu o ccn. cosa / rugare s'arresionu, s'argumentu = segare in curtzu su chistionu, lassare su chistionu a mes'incumentu, a rugos, chentza agabbadu
Sinonimi e contrari
arrogai,
atraessare,
istruncai,
secare
/
ingruxai
/
imbestire 1
| ctr.
annànghere
Frasi
s'istrada noa at rugadu su cumonale in duos ◊ custa linna cheret rugada ca est longa ◊ sa sorte ti at rujadu sos passos de sa vida ◊ no mi tratenzo e rugo s'argumentu
2.
sas camineras rúciant zassos ruvosos ◊ no che rughes in mesu de su semenadu: cola a un'oru! ◊ chin custu viazu rucramus su mare ◊ che raxu at ruxadu rios, tancas, bidhas, serras ◊ in su caminu mi apunto pensamentosu candho mi ruxas ainnanti, pitzinna
3.
sa cane l'at ruxada una màchina ◊ frànghedi a un'ala no ti rughent sas màchinas!
Etimo
ltn.
cruc(u)lare
Traduzioni
Francese
rompre,
casser,
traverser,
heurter
Inglese
to break,
to cross,
to run into
Spagnolo
partir,
cruzar,
atropellar
Italiano
spezzare,
attraversare,
investire
Tedesco
brechen,
durchqueren,
überfahren.
rucighílla , nf Definizione su collete artu in su bentone (camisa) de su costúmene Sinonimi e contrari torcighíglia Etimo spn. lechuguilla.
rúciu , agt Definizione foedhandho de logu e manera de dhue passare, agiummai coment'e segau, nau in su sensu de atraessau, in andhare a sartu rúciu = andhare passandho no in su camminu ma segandho in curtzu, a rugadura Frasi s'àinu at iscassiadu caminu andhendhe fatu de sos campos a sartu rúciu (S.Cosseddu).
rucràda , nf: orrucrada,
rucrata,
rugada,
ruxada Definizione
su rucrare o fàere a orrugos; orrugu, una parte de ccn. cosa e pruschetotu de gente, de bestiàmene; su passare de unu logu, de un'oru, a un'àteru (fintzes po incurtzare su camminu); fintzes tretu inue duas orrugas si atóbiant a grughe
Sinonimi e contrari
secada
/
arrogu
/
camarada,
fiotu,
grústiu,
rucru,
tropedhu,
trumada
/
cassiadorju,
gruxeri,
incultzatóriu,
ruciadura
Modi di dire
csn:
rujadas de dies = partes de sa die; in rucrata = a rugadura, colendhe fora de su caminu pro incurtziare
2.
totu istrintzadu, istaio ruxadas de manzana ifatu de carchi grígliu ◊ una rugada ’e zente navighendhe fit ifatu ’e sa lughe soberana
3.
nche colaimus in rucrata, in mesu de gurutinos e astrintòglios ◊ a pede colaiat in sas rucratas pro incurtziare su tretu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cassure,
partie,
traversée
Inglese
breaking,
crop,
crossing
Spagnolo
rotura,
trozo,
cruce
Italiano
spezzatura,
spezzóne,
attraversata
Tedesco
Brechen,
Stück.
rucràdiles , avb Definizione a r. = de rugadis, de tressu, a istúturu Etimo srd.
rucradínu , avb: rucratinu Definizione a r., a rucradina = de rugadis, a rugadura, andhare chentza passare in su camminu prus bonu ma prus longu Frasi sas crapitas acamadas zuchent unu cantu de truntzu a rucradinu ◊ sos carabbineris si mi sunt postos in dainnantis a rucradina chin sa màchina pro mi firmare ◊ est asséndhitu a bidha colandhe in sos montes a rucratinu Etimo srd.
rucràdis rucàdis
rucradúra ruciadúra
rucràre ruciàre
rucràta rucràda