addízu , avb, nm: adizu,
aditzi,
adítziu,
aditzu,
aíciu,
aígiu,
aizu,
arítziu Definizione
pagu pagu, un'apenas, un'iscuta innanti / sa die at arvéschidu aizu aizu = at fatu die comogomo
Sinonimi e contrari
acalaizu,
apenas
/
abbizu 1,
agigu,
aizaredhu,
bistentu 1
/
agiummai,
pagu
Frasi
a innòi no nc'est torrau e aditzu aditzu mi salludat ◊ si fint aizu abbistos, si tiant abbizare chi ant fatu errore ◊ cun is angionis seus arribbaus adítziu a coranta duus ◊ aizu aizu assebertaia s'irmina in sa caminera ◊ cussu est aizu: pònendhe àteru! ◊ sas fortzas mias sunt aizu, no sa volontade!◊ in cussu momentu podiat ingurti arítziu arítziu sa salia
2.
carigno una foza de bide aizu isparta (G.Fiori)◊ ia adítziu tocau cun duus corpus e luegu iant abertu po mi fai intrai ◊ aizu murtu, su late s'isvagantat dai sa mughijola a su labiolu
3.
at bidu a primu aizu de lughe e poi l'at intzegadu coment'e unu lampu ◊ ses sentza mancu un'aizu de rispetu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à peine
Inglese
hardly
Spagnolo
poco,
apenas
Italiano
appéna
Tedesco
kaum.
addolorídu, addolorítu, addoloríu , agt, nm Definizione
chi sentit, est sentindho dolore, dispraxere mannu; su parente de unu mortu
Sinonimi e contrari
addoliadu,
addolidu,
addolimalzadu,
dolotiosu
/
cdh. adduluritu
Frasi
si ndh'est pesau addoloriu iscutulàndhesi su ludu ◊ sa pobidha est sufrindho addolorida s'atrite ◊ so passandhe sa vida addolorida ◊ sa famíllia fit pranghendhe su mortu e sa domo fit prena de zente addolorita ◊ sunt restadas addoloridas tantu de no àere ardúrios de ndhe asciare sa conca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
affligé,
peiné
Inglese
grieved
Spagnolo
afligido
Italiano
addolorato
Tedesco
betrübt.
annéulu , nm Definizione
su èssere o istare unu pagu tristos, oféndhios o àteru deasi
Sinonimi e contrari
anneu,
annicu,
triltura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
peine,
ennui,
tristesse
Inglese
sorrow,
sadness,
bother
Spagnolo
molestia,
tristeza
Italiano
péna,
fastìdio,
tristézza
Tedesco
Leid,
Sorge,
Traurigkeit.
apeléu , nm: peleu Definizione
totu su chi unu cricat de fàere, fintzes cun pelea, po arrennèscere in ccn. cosa pruschetotu difícile / pònnere a. = fai nàsciri crosidadi, disígiu de isciri, de biri
Sinonimi e contrari
afarru,
bataria,
impeleu,
matana,
pelea*,
pelei,
segamentu
Frasi
t'ispinghet a tantu s'apeleu de cherrer diventare unu portentu? ◊ a lu tenet s'apeleu cun cussa cosa, faghindhe e chentza bi poder resèssere!
2.
s'iscusórgiu poniat apeleu a su pastoredhu e po pedire cossígios est andhau a babbai ◊ sa gente ispetàt cun apeleu is festas e sa gara de is cantadores
Traduzioni
Francese
souci,
ennui,
peine
Inglese
trouble
Spagnolo
esfuerzo
Italiano
affanno,
briga
Tedesco
Sorge.
apènas , nm, avb, cng Definizione
unu tanti pitichedhu, pagu pagu; coment'e cng. inditat tempus, pagu pagu, luego apustis
Sinonimi e contrari
acalaizu,
addizu,
apenedha,
impensus,
pacu
/
imperis,
impesci
Frasi
daemindhe un'apenas de su chi zughes! ◊ mi mànigo apenas de pane ◊ ndhe li apo dadu apenas, za li bastat
2.
so apenas torradu ◊ su pane apenas cotu est budhidu ◊ fiat unu logu illuminau apenas de una candela a carburu ◊ babbai in iscola at apenas apenas imparau a lígere ◊ cussu no depiat nasci, o apenas nàsciu mortu!
3.
apenas chi at bidu gai si ndh'est allegradu ◊ apenas dh'iant bia totus si ndi fuant ispantaus ◊ apenas arribbaus ant allutu su fogu in sa forredha
Etimo
spn.
apenas
Traduzioni
Francese
à peine,
un petit peu
Inglese
just
Spagnolo
apenas
Italiano
appéna
Tedesco
kaum.
atzànu , nm Sinonimi e contrari
cària,
matana,
múngia,
pista
Frasi
malu atzanu si ndh'est leanne!
Traduzioni
Francese
peine
Inglese
pain
Spagnolo
ansiedad,
pena
Italiano
affanno,
péna
Tedesco
Sorge.
caría, cària , nf Definizione
pelea manna, múngia, sa chi si podet pigare cariendhe (suighindho) ma fintzes in css. àteru manígiu
Sinonimi e contrari
cariada,
cariadura
/
antua,
atzanu,
bataria,
cadha,
cumbata,
demozu,
impodha,
inzotu,
istripa 1,
matana,
mugna,
pista,
pistapone,
podha,
rebbatu,
stragu 1
| ctr.
discànciu,
pasu
Frasi
za mi ndhe ant dadu de cària cussos animales, oe: no los podia agatare, mi ant fatu zirare totu su monte! ◊ pro fàghere una resolza bona bi cheret sa cària sua!
Cognomi e Proverbi
smb:
Caria
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
peine énorme
Inglese
intense strain
Spagnolo
esfuerzo
Italiano
fatica intènsa
Tedesco
schwere Mühe.
cóghinu , nm Definizione
dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand chagrin,
grosse peine
Inglese
inexplicable increasing sorrow of the soul
Spagnolo
pesar
Italiano
dispiacére inspiegàbile che va in crescendo
Tedesco
unerklärbarer wachsender Gram.
contrapàssu , nm Definizione
su currespòndhere giustu giustu de una pena a sa curpa
Traduzioni
Francese
peine du talion
Inglese
retaliation
Spagnolo
pena de talión
Italiano
contrappasso
Tedesco
Wiedervergeltung.
disigàre , vrb Definizione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Sinonimi e contrari
indisicare,
indisichire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se consumer de douleur,
avoir de la peine
Inglese
to grow sad,
to pine away
Spagnolo
debilitarse por el dolor
Italiano
intristire,
consumarsi per dolóre
Tedesco
sich verzeheren.
dispiàchiu , pps, agt: dispiàghidu,
dispiàghitu,
dispràsiu Definizione
de dispiàchere; chi est provandho dispraxere
Sinonimi e contrari
abbrudhatu,
amarguradu,
annicadu,
atassau,
discuntentu
| ctr.
piàchiu
/
contentu,
pregiau
Frasi
si fiaus postus a arrí, perou sa cosa si fut dispràxia etotu
2.
su sardu austesu puru at comintzau a mòrrede e seus totu dispràsios ◊ festus morendi de su sidi, andaus a circai àcua ma no nd'eus agatau e si ndi seus torraus dispràxius
Traduzioni
Francese
qui a beaucoup de peine
Inglese
disliked,
annoyed,
sorry
Spagnolo
disgustado
Italiano
dispiaciuto,
contrariato
Tedesco
betrübt,
traurig.
impésci , cng, avb: impessi,
impessu,
impissu Definizione
luego apustis, un'iscuta como
Sinonimi e contrari
apenas,
comogomo,
tandho tandho
Frasi
sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare!
2.
candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas
Traduzioni
Francese
à peine
Inglese
only just,
as soon as
Spagnolo
apenas
Italiano
appéna
Tedesco
kaum.
incurài , vrb rfl: incurare 1 Definizione
giacurare, su si pigare incuru de una cosa o chistione, su si dha pònnere a coro, faendhondhe contu, pentzandhodhoe cun contivígiu
Sinonimi e contrari
apensamentai,
apinnicare,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frasi
iat impromítiu ca si nd'iat a èssi incurau cussu po is campanas ◊ eris parias pro me e oe no ti ndhe incuras! ◊ ghetadí in bratzus mius, no t'incuris de nudha! ◊ immoi no si nd'incuraus prus de totus custus daoris ◊ bene chi deo pacu mi ndhe incuro ◊ de custu dolore no mi ndhe incuro: l'agguanto, za no est forte!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner la peine
Inglese
to mind
Spagnolo
cuidarse
Italiano
curarsi,
darsi pensièro
Tedesco
sich kümmern.
làstima , nf, nm: làstimu Definizione
su lastimare, genia de sentidu chi si provat po s'àteru tenendhondhe cumpassione, agiummai coment'e provandho sa matessi pena de s'àteru
Sinonimi e contrari
cumpascione,
dolu,
piaidade
/
lamentu
Modi di dire
csn:
fàghere làstima = fàghere proare dolu; làstima de… (+ nm.) = genti o cosa bona meda ma andada mali, pérdia; làstima a… (+ vrb.) = (nau in suspu) mellus aici; ghetare làstimas = fai làstima, chesciaisí, tzerriai po dolori
Frasi
isperu chi s'atítidu agatit làstimu assumancus in su celu! ◊ mi faiat una làstima, cussu, sempri tristu che sa noti! ◊ sas dólimas l'ant reduidu a nudha: faghet finas làstima a su cane ◊ si ischiaizis sa pista, faghet làstima a bois e a mie ◊ l'acumpanzamus a s'interru cun làstimas e dolu ◊ Gesús ndi at tentu làstima biendidhu prenu de sàngia e de guronis ◊ de làstima su coro mi at segadu su lu bídere gai in tristura ◊ sos funnos comente est colatu su focu si fint fortzicatos ghetanne làstimas chi pariant de criatura ◊ che apo pérdiu su tacone de custos botinos, ma mi paret làstimu de dhos arrimare! ◊ làstima ndhe apat Deus me in su chelu!
2.
me is comunus intraus a làstima, nosu, a su timi timi, parit ca is àterus funt is meris
3.
e andhe làstima de zòvanu andhadu male! ◊ ita làstima de capedhu, chi dh'emu tentu dèu! ◊ làstima de pira fuliada, cue! ◊ làstima de olia, frundhida in campu pro no tènnere chie ndhe la collire! ◊ ih, ita làstima de picioca sena de bratzus! ◊ ite làstima de pilos chi bos ndhe sezis seghendhe!…(G.Raga)
4.
làstima a los pèrdere cussos cumpanzos chi ti che trazant a fàghere male!…
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
pitié,
compassion,
douleur,
peine
Inglese
pity,
grief
Spagnolo
lástima
Italiano
pietà,
compassióne,
compianto
Tedesco
Mitleid.
pelèa , nf: pellea Definizione
s'immarritzone, sa múngia, s'ifadu chi si pigat faendho cosa, trebballandho
Sinonimi e contrari
apeleu,
bataria,
fadia,
impeleu,
istrachidúdine,
stragu 1
/
cdh. pilea
| ctr.
discànciu,
pasu
Frasi
su pischedhaju pacu cosa istratzat: si calicuna ndhe ispatzat est a fortza de gherra e de pelea ◊ a bogare preda bi at pelea manna ◊ una de sas peleas prus mannas, poninne e torranne a pònnere custu contu, est istada sa manera de iscríere
2.
so semper in pelea, tziricandhe sos ammentos galanos chi una die mi ant allutu su coro (F.Satta)◊ su mundhu est cólumu de peleas ◊ prima de atzapare un'àteru travàgliu ne deves colare de peleas!
Etimo
spn.
pelea
Traduzioni
Francese
fatigue,
peine
Inglese
breathlessness,
trouble,
labour
Spagnolo
tute,
zurra
Italiano
fatica,
briga,
affanno
Tedesco
Mühe.
peléu , nm: apeleu Definizione
totu su chi unu cricat de fàere, fintzes cun múngia, po arrennèscere in ccn. cosa / a p. = a pelea, a trabballu
Sinonimi e contrari
bataria,
impeleu,
matana,
pelea*,
secamentu
Frasi
nessi in bijone beni pro allebiare dogni peleu! ◊ sa giustíscia tua est in peleu, però no podes coglionare a Deu! ◊ vivo in apretu e in peleu ◊ in piús peleu de sa chi fist ti ses posta como ◊ tue in tribbunale chircas de ti ch'essire dae peleu ◊ pelea e peleu est totu su matessi! ◊ sias prontu a calisiollat peleu po su bèni de s'isposa e de sa famíglia tua!
Traduzioni
Francese
peine,
souci
Inglese
bother
Spagnolo
molestia,
engorro
Italiano
briga,
affanno
Tedesco
Mühe.
pèna , nf Definizione
css. sufrimentu chi no siat pigau a bonugoro, po male chi ndhe benit chentza dhu bòllere, fintzes pentzamentu, dispraxere; su pl., is dolores de s'illieróngiu e fintzes dolores a bentre po maladia; su chi si betat a pagare o iscontare a cundenna po dannu o male chi unu at fatu
Sinonimi e contrari
dolorias,
pispinidura
/
cundenna
| ctr.
conciolu,
cuntentesa,
gosa,
prégiu
Modi di dire
csn:
bènnere sas penas = comintzare sos dolores de s'illieronzu; èssiri in penas de fogu = sufrindhe meda, de no ndhe pòdere istare; pònnere sa p. = betare su de pagare, a cundenna; pagare, smarigai sa p. = iscontare sa cundenna, dare su chi ant betadu a pagare pro su dannu fatu; addulchire sas penas = allebiai su sunfrimentu, su disprexeri
Frasi
no ti lees pena pensendhe a mie! ◊ candho ti lasso, su coro intendho in pena ◊ bois chi bidides sos males nostros, abbrandhade sa pena! ◊ dia chèrrere su consolu chi apàsigat sa pena ◊ mi picant a dischíssiu sas penas de s'amore ◊ fui in penas de fogu: mairu miu s'intendiat mali e guidendi circhendi su dotori!
3.
cun pena de sa vida, custu lu depes fàghere! ◊ pensa a sos innotzentes chi sufrint penas! ◊ santa Nostasia a manu sua s'at giau sa pena ◊ li at postu pena de sa vida si no ndhe batiat sa prus bella
Etimo
ltn.
poena
Traduzioni
Francese
peine,
chagrin
Inglese
pain,
punishment
Spagnolo
pena
Italiano
péna
Tedesco
Leid,
Sorge,
Strafe.
pesàri , nm: pesàriu Sinonimi e contrari
abbatimentu,
acoradura,
afrigimentu,
pena,
scoramentu,
triltura
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
peine
Inglese
sorrow
Spagnolo
pesar
Italiano
péna
Tedesco
Leid.
sechérru , agt, nm: sicherru,
sigherru Definizione
chi est (o tanti chi est) apenas giustu, o fintzes própriu giustu giustu, su tantighedhu chi bastat, su tanti giustu chi serbit a unu bisóngiu / a sigherru = secherre, zustu zustu
Sinonimi e contrari
necessàriu
Frasi
si nche fit andhau chin sos úrtimos secherros sodhos de sa paca ◊ as a campare sèmpere in predarjos e in sartos de tzimentu penàndhelu secherru, su bucone (G.Piga)◊ est arrejonanne in vitzichesu secherru
2.
a bidha ghirabant a sas ocasiones de notu e abbarrabant su secherru, chin su contipizu de torrarent a su manizu ◊ su secherru in dommo bi est sèmpere istau
3.
su tzapadore tirat e campat a sigherru, che cundennadu
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
juste,
à peine suffisant
Inglese
enough
Spagnolo
lo suficiente
Italiano
quanto basta
Tedesco
gerade ausreichend.