càbere , vrb: càpere,
capi,
càpiri Definizione
su istare de sa cosa aintru de un'istrégiu cunsiderandho sa cantidade, nau fintzes de sa gente in su logu, in su tretu / pps. càbidu, càpidu, càpiu / indic. imp. 1ˆ p. pl. capaiaus; càbere de cusséntzia = èssere in dovere de…
Sinonimi e contrari
cabire,
iltare
Frasi
in su coru miu ci capis tui isceti ◊ abbàtiga sa lana ca bi ndhe cabet àtera in s’isterzu! ◊ no s’ischit comente podiat càpere cussu tazu de zente in su postale! ◊ dhis at prenu sa bértula de totu s'òru chi dhui capiat ◊ in s'isterzu prenu no bi cabet àteru ◊ fiat unu càuli aici mannu chi asuta dhoi capiat unu regimentu! ◊ dhoi fiat unu lacu mannu chi dhoi capera un’ómini crocau ◊ su logu fiat istrintu e a cracu de pari prus de tres no dhoi capaiaus
2.
ti cabet de cusséntzia a li dare su mantenimentu, e si no ndhe li daes ti faghes leare in buca
Etimo
ltn.
capere
Traduzioni
Francese
contenir
Inglese
to contain
Spagnolo
caber
Italiano
contenére,
aver pósto
Tedesco
enthalten,
fassen.
cabulàre , vrb: acabulare* 1 Definizione
sighire, camminandho, e passare prus ainnanti de un'àteru, de unu tretu, fintzes passare camminandho e bastat, passare su tempus; èssere o arresurtare prus de unu tanti; a logos, arrecuire, furriare, torrare a domo, fintzes mòrrere
Sinonimi e contrari
barigare,
colare,
passae,
probassai
/
iscabulare
/
recòrdere,
contoniai
Frasi
su fizu creschindhe at cabuladu a su babbu ◊ a como che amus cabuladu chimbe contoneras ◊ pro chi apat su tempus cabuladu, los sento sempre bios cudhos bellos consizos ◊ apenas issos ndhe cabuleint in sa boltada de s'istradone, cudhu imbucheit a cadhu fuendhe ◊ su tempus càbulat lestru ◊ su cànnau mi che càbulat dae manos e su màsciu leat fua!
2.
su chi iscries no depet cabulare sas duas pàzines
3.
su sero semus cabulados a bidha ◊ su frade si ammalaideit e intro de unu mese che fit cabuladu!
Traduzioni
Francese
franchir,
dépasser,
excéder
Inglese
to cross
Spagnolo
superar
Italiano
varcare,
valicare,
eccèdere
Tedesco
passieren,
übersteigen.
cabussonàre , vrb Sinonimi e contrari
cadramissare
Traduzioni
Francese
se cabrer
Inglese
to hunch,
to rear
Spagnolo
encabritarse
Italiano
aggroppare,
impennarsi
Tedesco
sich aufbäumen.
cacàre , vrb: cagai,
cagare Definizione
andhare de su corpus, fàere de bisóngiu, imbuidare is istentinas de totu su chi no ant suspiu de s'alimentu digiriu / andhare a unu logu che a cagare = a manos iscutas, a manu límpia, sentza de portai is ainas chi serbint
Sinonimi e contrari
brutare,
cascasinare,
istercorare,
permessare
Frasi
sa zustíssia…, su mandrone no papat po no cagare!
Etimo
ltn.
cacare
Traduzioni
Francese
déféquer
Inglese
to defecate
Spagnolo
defecar
Italiano
defecare
Tedesco
defäkieren.
cacariàre , vrb: cracariare,
crocoriare Definizione
su cantare chi faent is pudhas, fàere cacàrios
Sinonimi e contrari
calcarare,
cocolae,
iscacarare
Frasi
pariat una pudha cacariandhe ◊ una corronca est fuida crocoriendhe
Traduzioni
Francese
caqueter,
coasser
Inglese
to make a din,
to croak
Spagnolo
cacarear,
croar
Italiano
schiamazzare,
crocchiare,
gracidare
Tedesco
schnattern,
quaken.
caciàe, caciài , vrb: caciare 1,
catzare 1 Definizione
torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; èssere a conos; orròschere a unu
Sinonimi e contrari
arrevesciai,
bombare,
bòmbere,
bombitai,
butare,
gòmbere,
istercorare
/
bocare
Modi di dire
csn:
catzàrendhe sos ogros = fai a gana lègia meda; catzare sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini
Frasi
fichirinci is didus in buca e circa de ndi caciai totu! ◊ candho zughet sa frebba no rezet nudha: totu su chi mànigat ndhe catzat ◊ lampu a efetu malu chi mi at fatu cussu fragu: pro ndhe catzare sos ogros!…
2.
catzat sàmbene, su póveru, e suore e su ricu nachi est sou su lugore! ◊ sos ojos ti si unfrent e che funtanas catzent fogu e nie!
3.
su trenu est coladu catzendhe fogu e fumu ◊ sos comunistas za sunt rujos, ma no catzant fogu ◊ rica funtana, sighis a catzare?
Etimo
itl.
cacciare
Traduzioni
Francese
vomir
Inglese
to vomit
Spagnolo
vómitar
Italiano
vomitare,
riméttere,
rigurgitare
Tedesco
erbrechen.
caciàre , vrb: cassae,
catzare Definizione
bogare, fàere istesiare, fuire, andhare atesu; leare o bogare calecuna cosa chi no serbit; prnl., lograre una cosa disigiada (nau fintzes de bisóngiu, óbbrigu)
Sinonimi e contrari
irbersulare,
irghelare,
iscabbúllere,
iscastedhare,
ispitzigare,
leai,
mòere,
pristare,
sputzai
| ctr.
auntzare,
inciulai,
batire,
chèrrere,
cramare,
pònnere
Modi di dire
csn:
catzàresi su capoto = bogaresiche su capoto; catzàresi su sonnu = iscidaisindi; catzàresi unu disizu, sa preítia, su bisonzu, sa muga, unu dépidu, un'óbbrigu, su sidi, su machine; catzàresi o ischíresi catzare sa musca = èssiri bellu a si difèndiri; catzàresi s'impinnu, sa promissa = fai sa cosa impromítia, fai su chi est de doveri; catzare sos canes = fàgherelos asseliare chi no diant a subra a ccn.; catzare fogu = èssiri arrabiaus, fogosus in su fai
Frasi
càtzache dai domo cussa zente e tue etotu achipi a su trabàgliu! (A.P.Appeddu)◊ sos malafatores che cherent catzados ◊ catzadichela cuss'erba chi ti est atacada a sa camisa! ◊ catza su cane, no mi móssighet!◊ at iscutu sos cartzones po dhis cassae su pruine
2.
apo fatu custu pro mi caciare su disígiu ◊ sunt pagos sos chi si podent catzare dogni gustu ◊ ch'est pigadu a s'àrbure: za si l'at catzadu su disizu de sa figu!…◊ si no cherides intèndhere peràulas malas, catzàdebbos s'óbbrigu e bos lassant in pasu ◊ andho a santu Bainzu de Portu a mi catzare s'impinnu ◊ cun custu dinari nos catzamus sos dépidos ◊ a fizu meu candho teniat deghessete annos mi l'apo catzadu e mandhadu a imparare un'arte ◊ sont essitos deretos catzanne focu
Etimo
itl.
cacciare
Traduzioni
Francese
chasser,
enlever
Inglese
to drive out,
to take out
Spagnolo
alejar,
echar
Italiano
scacciare,
espèllere,
tògliere,
eliminare
Tedesco
vertreiben,
ausschließen.
cacigài , vrb: acacigai,
caltzigai,
carcigai,
carcigare,
caticare,
catigare,
catziare 1,
catzigae,
catzigare Definizione
pistare, istrecare sa cosa passandhochedhi apitzu, cracare cun is peis, pònnere is peis apitzu; fàere male, isfrutare a unu
Sinonimi e contrari
abbaticare,
acarcangiai,
addongare,
apatigai,
apetillai,
apeutare,
incalcare,
iscarcanzare,
ischitzare,
istraitzare
Modi di dire
csn:
a cantu podet caticare ocru = a cantu podet afíere ogru, bídere atesu, meda; tènnere su chelu a bíere e sa terra a catigare = póveru chentza nudha, a s'úrtimu etzessu
Frasi
is giorronadas suas fiant a binnennare, catziare àniga, mirare cupones, prentzare binatza (R.Sardella)◊ tantu ca abba e ludu gei ndhe càtzigas cantu ndhe at catzigadu babbu meu!…
2.
fintzas sa frommígula, si la càtigant, si girat
3.
fit diventada manna a cantu podiat caticare ocru
Etimo
ltn.
coactare
Traduzioni
Francese
fouler,
piétiner
Inglese
to trample on
Spagnolo
pisar
Italiano
calpestare
Tedesco
zertreten.
cadagulàre , vrb Definizione
giare craches
Sinonimi e contrari
calchidare,
carcinai
Traduzioni
Francese
ruer
Inglese
to kick (out)
Spagnolo
patalear (persona),
patear,
cocear (animale)
Italiano
scalciare
Tedesco
ausschlagen.
cadeliàre , vrb: cadoliare Definizione
àere sa cosa a fortza de sacrifíciu; arrespramiare sa cosa (ma fintzes cuvrenare sa persona, pausare); istare a míndhigu, cun tropu pagu cosa, in su bisóngiu
Sinonimi e contrari
acolomizare,
arresparmiai,
avitare,
istraviare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Modi di dire
csn:
pane cadeliadu = fatu a fortza de triballu; cadeliàresi de su fàmine = mòrriri de su fàmini po sa mandronia, po su pagu trabballai
Frasi
apo cadeliadu e marasadu chena profetu, che mísera zente
2.
si ses iltraca, cadéliadi! ◊ cussa fémina si ndhe iltat totaganta cadeliada, chena essire mai
Traduzioni
Francese
gagner de quoi vivre à la sueur de son front
Inglese
to gain with sacrifice
Spagnolo
gañar con sacrificio
Italiano
guadagnare con sacrifìcio
Tedesco
mühsam verdienen.
cadhicàre , vrb: cadhigare,
cuadhigai Definizione
cicire e andhare a cuadhu; coment'e cicire a cuadhu in su sensu de intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina; fàchere sas malas artes / abbarrare a pedra de cadhigare = a pedra de setzi a cuadhu, durare meda, tempos e tempórios
Sinonimi e contrari
cabadhare 1
/
codhai,
futire,
saltiare,
zúchere
Frasi
a sas duas de sero ant cadhigadu cun sas campanas sonendhe si podiant intopare sos Frantzesos
4.
cadhicatinche a sa màchina!
Etimo
ltn.
caballicare
Traduzioni
Francese
féconder,
forniquer
Inglese
to fornicate
Spagnolo
montar,
cabalgar,
montar,
cubrir,
acaballar
Italiano
montare,
gallare,
fornicare,
coire
Tedesco
decken,
befruchten,
Unzucht treiben.
cadhinàre , vrb Definizione
andhare, mòvere che unu cadhinu o cricu, orrumbulare
Sinonimi e contrari
arrembulai,
arrodulare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
loturare,
lumburare,
torrulare,
trodhulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
hinunterrollen.
cadimàre , vrb Definizione
abbrandhare proendho, cessare de pròere
Sinonimi e contrari
istansciare
Traduzioni
Francese
cesser de pleuvoir
Inglese
to stop raining
Spagnolo
gotear
Italiano
spiòvere
Tedesco
aufhören zu regnen.
cadrabudhài , vrb: cadrampoai,
cadrebudhai,
cadrapudhare,
cardabbudhare,
cradampulare Definizione
cúrrere, andhare a brínchidos, brinchidare a giogu, po alligria
Sinonimi e contrari
brinchillai,
cadraminciare,
ischeltiare,
subesciare
/
cadredhai
Traduzioni
Francese
sautiller,
s'ébattre
Inglese
to hop
Spagnolo
brincar
Italiano
saltellare,
ruzzare
Tedesco
hüpfen,
herumtollen.
cadraminciàre , vrb Definizione
andhare brinchidandho, nau de is cuadhos, o de unu chi est alligru
Sinonimi e contrari
brinchillai,
brinchitare,
cadrabudhai,
cradamissare,
ischeltiare,
subesciare
Frasi
parent in silvas líbberas crabolas cadramincendhe coment'e pudhedras (B.Fiori)
Traduzioni
Francese
sautiller
Inglese
to skip
Spagnolo
brincar
Italiano
saltellare
Tedesco
hüpfen.
cadramissàre , vrb: cradamissare,
cratamissare Definizione
nau de un'animale (su cuadhu), pesare istrantàgiu in is peis de asegus, inartandho is de ananti; andhare a brínchidos
Sinonimi e contrari
impinnai
/
cadrabudhai,
cadraminciare
Frasi
cadramissat fatendhe in terra tres palmos de intacu
Traduzioni
Francese
se cabrer
Inglese
to rear (up)
Spagnolo
encabritarse,
empinarse
Italiano
impennarsi (del cavallo)
Tedesco
sich bäumen.
cadredhài , vrb: cadredhare,
cardedhai,
cardidhari,
cradedhare Definizione
fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida
Sinonimi e contrari
catrichidhare,
ispeinchinare,
istrumpidare,
matanare,
scadronai
/
iscradedhiare
Frasi
si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!…
2.
candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina
Traduzioni
Francese
se démener
Inglese
to fidget
Spagnolo
agitar
Italiano
agitarsi,
dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
sich hin und her bewegen.
cadriàre , vrb Definizione
andhare, mòvere in pitzu de unu logu lisu chentza ndhe pesare is peis
Sinonimi e contrari
allescinai,
fugire,
illascinare,
illiscigare,
iscadriare,
iscalusciare,
istrissinare,
lascinare,
lassingiare,
lissiniri
Traduzioni
Francese
glisser
Inglese
to slide
Spagnolo
deslizar
Italiano
scivolare,
sdrucciolare
Tedesco
rutschen.
caentàe, caentài, caentàre, caentàri , vrb: cagentare,
cagentari,
cajentare Definizione
giare o fàere caentu in ccn. logu o a calecuna cosa / caentare sas nàdigas a ccn. = pigaidhu a nadiadas
Sinonimi e contrari
acalorire,
caglientai,
calgentai,
cheghentare,
iscaentare,
iscaldire
| ctr.
ifridare,
sfridai
Frasi
su focu cajentat sa carena isfritia ◊ pica mantas pro nos cucuzare e caentare! ◊ caento s'abba pro sapunare sa criatura ◊ tenent sa linna pro si caentare in s'ierru ◊ corpa ca ti corpo cun cudha bacheta a sa pranta de sa manu… za mi l'at caentada! ◊ s'abba est in su fogu caentendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chauffer
Inglese
to warm
Spagnolo
calentar
Italiano
scaldare
Tedesco
wärmen.
cagiàre , vrb: cagliai 1,
callai,
caxae,
cazare Definizione
si narat de cosa brodosa, de late, ógiu, e àteru, chi perdendho abba o perdendho calore (o po àteru) si faet prus tostada; nau foedhandho de unu, si narat in su sensu de si currègere, essire sàbiu, lòmpere a calecunu arresurtau bonu
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
acragare,
aggromare,
alleae,
ammallorai,
apedrare,
apiatare,
belare,
giagare,
impagnire,
pazare
/
medrare,
medrire
| ctr.
iscagiae,
sòlbere
Modi di dire
csn:
callai a ciorbedhu = essire zudissiosu, sàbiu, cabosu, achistiadu che unu mannu; su cagiau = su callau, preta; cagiare s'ógiu in buca = abbarrare trassidos; cazare una cosa de… = cuguzàrela de…, betàreli carchi cosa a meda, fai callagalla de…
Frasi
in zerru, comente faghet fritu s'ozu ermanu si cazat ◊ cosa lassada a budhire meda si che cazat tropu ◊ custu binu callat in s'unga ◊ su lati si est callau ◊ sa minestra ca fut ghetada de diora si est callada
2.
l'at bidu chi a fàghere male no cumbenit, ma no bi cazat etotu ◊ l'ischis chi andhat male a fàghere gai, ma no bi cazas, no! ◊ tue no bi as cazadu: naras isambrúlios, iscabulada! ◊ s'ómini callat a ciorbedhu a corant'annus ◊ totinduna chi est callendi a ciorbedhu… s'ómini torrat a pipiu ◊ cussa cantzone est serbia a fàere cazare sos sentimentos de sa zente ◊ addaghi at intesu sa senténtzia dhi est cagiadu s'ógiu in buca!
Cognomi e Proverbi
smb:
Callai
Etimo
itl.
cagliare
Traduzioni
Francese
épaissir,
coaguler,
se cailler
Inglese
to thicken
Spagnolo
espesar,
condensar
Italiano
addensare,
fare dènso,
coagulare,
rappigliarsi
Tedesco
sich verdichten,
gerinnen.