A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ilmudejàre , vrb: irmurdegai, ismudexare Definitzione bogare su mudegu, illimpiare de su mudegu in logu chi dhue ndhe at meda Ètimu srd.

ilmudejínzu , nm Definitzione illimpióngiu de unu terrenu bogandhondhe su mudegu Ètimu srd.

ilmugnàre , vrb Definitzione distrúere Sinònimos e contràrios irmundhiare, irmundhulae Frases unu silbone che dh'at ilmugnadu totu su laore!

ilmulgàre , vrb: irmurgare, ismurgare Definitzione segare, ispuntare naes de is matas in sa linna grussa, coment’e lassandho mugros, segare no própriu a pudadura ma cambos bios Sinònimos e contràrios immutzurrare, iscambae, istrugare Frases ndhe segamos custa mata dae fundhu o ndhe ismurgamos medas po fàere su carru de sa linna? ◊ semus ismurga ismurga segandhe cambos artos a segure Ètimu srd.

ilmultídu , nm: immultidu, immurtidu, ismurtidu Definitzione pilloneràcula, genia de pigione (meurras, trudos) chi narant deosi ca papat meda sa murta, pigione postu o imbodhigau in fògia de murta Sinònimos e contràrios murtidu, trullu 1, trudu, trúdulu / cdh. smultitu Terminologia iscientìfica pzn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grive Ingresu boiled blackbird Ispagnolu pajaros (tordo, mirlo) cocidos Italianu griva Tedescu gekochte Drossel.

ilmurinàre , vrb: immurinare, immurrinare, irmurinare, irmurrinare Definitzione cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru Sinònimos e contràrios ammurriai 1, ammurratzare, incrinare, interighinare, interinare, irmurrighinare, irmurruinare, murinai Frases una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene! 2. che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to brown, to darken Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire Tedescu dunkel werden.

ilmurrutzàre , vrb Sinònimos e contràrios immutzurrare.

ilmuscàre , vrb Definitzione andhare a boleu, coment'e muscandho Frases daghi andhas a basare sa pisedha no ti tuches diai ilmusca ilmusca! Ètimu srd.

ilmutzàre , vrb: immutzare, irmutzare, ismutzare Definitzione fàere mutzu (nau in su sensu de sa longària), segare a paris Sinònimos e contràrios murtzinare, mutzare, secare, truncai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couper Ingresu to cut off Ispagnolu cortar Italianu mozzare Tedescu abschneiden.

ilói , avb Sinònimos e contràrios cudhane, icui Frases at móviu sa corcoriga a innòi, a iloi, a manu dereta e a sa manca.

ilruscàre , vrb Definitzione bogare sa rusca a is truncos, arrasigare Sinònimos e contràrios arroscai, iscorgiolare

iltànte , nm: istante Definitzione pagu pagu de tempus, un’iscutighedha, una furriada de ogos Sinònimos e contràrios amenzesu, iscàmpiu, iscuta, paterefíliu, ratu 2 Frases si arressat su tempus unu mamentu, si apasat un'istante onzi chimentu.

iltàre , vrb: istai, istare, stai Definitzione su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi) Sinònimos e contràrios abarrai, abertai, aisetare, arreare, èssere / càbere / aporrire / imprestare | ctr. andai, cambiai Maneras de nàrrere csn: "si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu Frases gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus 2. issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus 3. a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare 4. bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza! 5. no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat 6. a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como? 7. aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune 8. deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos! 9. istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores Sambenados e Provèrbios prb: àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare Ètimu ltn. stare Tradutziones Frantzesu être, rester, demeurer, aller bien Ingresu to be, to have room for, to live, to suit, to stay Ispagnolu estar, vivir, caber, sentar bien Italianu stare, dimorare, abitare, risièdere Tedescu bleiben, wohnen.

iltasíre , vrb: istajire, istasire, istasiri, stasiri Definitzione firmare, mantènnere firmos cun sa fortza (e fintzes leare sa cosa a unu, cun sa fortza); pèrdere (o fàere pèrdere) is fortzas po su fàdigu, po su istare male de nutrimentu, de s’immarritzone Sinònimos e contràrios aprensionai, escecutare, imbargai, issucutare, preare / arrebbentare, irbalèndhere, irbalesiare, isteniai, stragai Frases su tempus malu chi l'at istasidu 2. su podestade l'at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depit de chimbunu 3. su terrinu, prus benit ispozadu e prus s'istasit, prus si assutat e prus pagu bi proghet ◊ at istasiu sa mama e cheriat fadicare su fedus ◊ sa runza ti at sos canes iltasidu (A.M.Scanu)◊ bos sezis istasidos: benide a pasare! ◊ su trabballu a tropu s'iscít ca istasit e non est praxili Ètimu itl.t stasire Tradutziones Frantzesu exténuer, épuiser Ingresu to make look thin, to exaust Ispagnolu sujetar, agotar Italianu estenuare, defatigare, striminzire Tedescu entkräften, ermüden, einengen.

iltàtu , nm: istatu, istatzu 1, statzu 1 Definitzione frucarzu totu corros (is cambos segaos ma no a paris) chi is pastores ponent prantau, fichiu in terra, ananti de su barracu po dhue apicare sa bértula e àteros trastos, o fintzes fatu in paris, sèmpere in artu, po dhue arrimare cosa (es. casu, àteru), e fintzes unu móbbile po su pane Sinònimos e contràrios anta, antigoni, dule, fréstina, fústiga, istante 1 / casarita Frases sos pastores teniant sos istatos prenos de casu Terminologia iscientìfica pst.

iltèlla , nf: istedha, istella, stella Definitzione astru lughente, infogau, chi si podet bíere in s’aera iscurigada, sole chi de cantu ch’est atesu azigu si arrennescet a dhu bíere (cun totu chi dhue ndh’at prus mannos de su Sole, cunsiderau istella nana): si narat prus che àteru de is istedhos chi lughent meda / istella de mare = astropecten aurantiacus; i. tramudendhe = meteorite chi comente intrat in s’atomosfera s’inchendhet e paret un’istedhu fuindho Sinònimos e contràrios istedhu Frases un'istella at essidu in oriente pro motivu chi est nadu su Messia ◊ giughet piúere de istellas in sas alas tintas ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! ◊ bei at un'iltella e grígliat a dogni ala Ètimu itl. stella.

iltentína , nf: istentina, istintina, istintinas, stintinas Definitzione parte de sa carena de is animales, in bentre, una genia de cundhutu chi cumènciat a sa essia de s’istògomo e sighit fintzes a su pertusu, innanti fine (istrinta) e poi sèmpere prus larga, ue passat e acabbat de digirire su mastúgliu, su nutrimentu aprontau in sa buca e in s’istògomo, e de ue su sàmbene ndhe suspit sa sustàntzia chi che leat a totu sa carena: si narat meda su plurale, is/sas istentinas / genias de i.: grussa (mocas, budhas, budhales), fine (biraditos, minuzos, stintiritzu); sa buca de s’i. = itl. pilòro, s’istrintu ue cumènciat s’istentina, sa essia de s’istògomo / pònneresi su pè in s’istentina iss’etotu = fàgheresi male, arruinàresi de manu sua Sinònimos e contràrios beraditos, busellos, mannaditzus, stintinigu, stintiritzu Frases su pòburu boliat impicau cun s'istentina de s'arricu ◊ lassaiat ebbia su chi no aiat nuscu vonu, sa bentre e s'istintina ◊ su tribàgliu ponet in motu sas venas, fachet girare vene su sàmbene, no si ndhe gàrrigant sas istintinas de ledàmine… Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. stentina Tradutziones Frantzesu intestin Ingresu intestin Ispagnolu intestino Italianu intestino Tedescu Darm.

ilténtu , nm: istentu, stentu Definitzione su istentare, su istare o arreare unu tanti de ora o de tempus (meda), su istare a irmasionu, abbellu abbellu faendho sa cosa, tempus chi s’istat ibertandho; su si tratènnere a divertire, a passare ora, leandho calecunu gustu; nau in coglionu a is piciochedhos, genia de cosa chi… si podet solu istentare ibertandho Sinònimos e contràrios biltentu, tasinzu Frases so in pensamentu prite piús notíscias no mi as dadu: ma, nàrami, proite tantu istentu? 2. no fit sentza motivu, no debbadas s'istentu de si tínghere in rosa s'aurora 3. - Tia Maria, at nadu mamma a mi dare s'istentu! - Ahn! coro ’e mamma, beni, setzi inoghe za ti lu damus!… Sambenados e Provèrbios prb: chie sàmunat sa conca a s'àinu perdet sa líscia e s'istentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu retard, délai Ingresu delay, entertainment Ispagnolu demora, entretenimiento Italianu indùgio, intratteniménto Tedescu Zögern, Unterhaltung.

iltíga , nf: istiga Definitzione su singiale chi abbarrat (pruschetotu in terra) de comente at passau ccn. o ccn. cosa; totu su chi abbarrat de su chi at fatu sa gente in is tempos passaos Sinònimos e contràrios apeicu, ilmina, sémida Frases as lassadu sas istigas in su caminu ◊ sos carros ant lassadu istigas de paza ◊ at sighidu s'istiga de s'ebba ◊ as caminadu subra de s'abba ma su pè tuo no bi at lassadu istiga 2. sunt chirchendhe sas istigas de sos nuraghes ◊ tripiadu mi as pro chimbant'annos ponzendhe fatu a s'istiga de sos mannos! (M.Dore)◊ sighi s'istiga de s'arte! ◊ ue passas tue lassas istigas de amore ◊ inue est passadu, Pedru at lassadu istiga luminosa de sas préigas suas ◊ si no coitat, de a nois no ndhe agatat ne umbra e ne istiga! Ètimu crsn. vistiga Tradutziones Frantzesu trace, empreinte, vestiges Ingresu footmark, vestige Ispagnolu huella, vestigio Italianu tràccia, órma, vestígia Tedescu Spur.

iltimàre , vrb: istimai, istimare, stimai Definitzione tènnere istima, amore, arrespetu, ammiru po ccn., bòllere bene, giare importu; fàere contu de unu valore, de cantu balet una cosa Sinònimos e contràrios amai, calculai, cunciberare | ctr. odiai, tirriai Frases ti amat ca tue l'as difesu e l'istimas ◊ si istimais isceti a cussus chi si torrant istima, ita méritu teneis? (Ev)◊ t'istimaiant a sana, ma como chi ses morta raramente una borta ndhe faedhant sentza dolu e pena (A.Casula)◊ semprecandho mi est pretzisu, Columba, de t'istimare! ◊ dh'istimant comente a una fígia 2. in préigas, in versos e in prosas s'Ísula sua l'at sempre istimada sa piús cara de totu sas cosas ◊ de innòi depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai po is prus úmilis creaturas Ètimu ctl. estimar Tradutziones Frantzesu aimer Ingresu to love, to esteem Ispagnolu amar, estimar Italianu amare, stimare Tedescu lieben, schätzen.