A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

iltimassiòne , nf: istimascione, istimassione, istimatzione, stimatzioni Definitzione sentidu de amore chi si tenet a unu o a una Sinònimos e contràrios amore, istima | ctr. menisprésiu, ódia Frases de istimatzione su coro mi as pienu dae candho ti apo bidu! ◊ in segretu mi nara s'istimascione chi mi as! ◊ sos chi cheres tue a cojuvare no ti tenent istimatzione ◊ nemos li negat s'istimatzione, a isse ◊ no zelo de preguntare, bella mea, si ses sana… s'istimassione nostra imbidiada nos l'ant! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu estime, affection Ingresu esteem, love Ispagnolu afecto (m), cariño (m), estimación Italianu stima, affètto, affezióne Tedescu Wertschätzung, Liebe, Zuneigung.

iltinchídhu , agt Definitzione nau de ccn., chi portat is cambas parent isprupadas, de su langiore, chi paret unu carasu, làngiu làngiu Frases tenia unu pitzinnu de sos primos de bidha: mi ndh'at segadu sinnu sa morte iltinchidha.

iltíu , nm: istiu, estiu Definitzione unu de is bàtoro tempos de s’annu, candho (in s’emisferu nord) faet dies prus mannas e sole prus forte cunforma a comente si ponet sa Terra cun su Sole / i. forte = de calura meda; ne calat s’istiu = intrat s’istiu, est benindhe su tempus de istiu Sinònimos e contràrios istade | ctr. iberru Frases est intradu s'istiu ◊ ocannu at fatu istiu forte ◊ no at fatu istiu ◊ semus in istiu ◊ no che colat istiu chentza carchi fogu! Ètimu spn. estío Tradutziones Frantzesu été Ingresu summer Ispagnolu verano Italianu estate Tedescu Sommer.

iltóigu , agt, nm: istódiu, istóicu, istóigu, istúdigu, istúigu, istúnigu, stúdigu Definitzione nau de un’animale o fintzes de fémina, chi no podet fàere fedu, chi no impróssimat, e fintzes sa parte de su bestiàmene chi no est giaendho frutu; nau de fémina e de ómine, chi funt chentza cojuaos o fintzes, nau solu de fémina, chi no est príngia; nau de gente bastat chi siat, chi no tenet impreu, no tenet cosas de fàere Sinònimos e contràrios éstigu, istóbbilu / ambularzu, bagadiu, lachinza / illibertu, irgaitzu, líchidu 1 | ctr. impitzadu / cojadu Frases sa muzere est una fémina istóiga, tres annos cojuada e fizos nudha 2. menzus istóigu, pro èssere male cojadu 3. como chi so istóigu za ti la poto dare una manu de azudu ◊ sos boes zughent su carru istóigu ◊ sa muzere fit ràida ma istaiat faghindhe che candho fit istóiga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu libre, célibataire Ingresu free, bachelor Ispagnolu estéril, soltero, libre Italianu vacante, lìbero, scàpolo, cèlibe Tedescu frei, unbesetzt, ledig.

iltória , nf: istória, stória Definitzione totugantu su chi at fatu, faet o est faendho s'umanidade, nau fintzes in su sensu de istúdiu mescamente po connòschere e cumprèndhere s'umanu passau / paràrendhe un’istória (de unu fatu)= fàgherendhe un’istória, unu contu, nendhe fintzas cosas a pessamentu Sinònimos e contràrios contu Frases bona zente, una cosa est a iscríere s'istória, àtera cosa est a fàghere istória: s'istória la faghet sa zente (F.Masala)◊ in is poesias chi Nanni Barra si lassat cantat s'istória de sa vida in su tempus passadu ◊ chi Deus donit saluri a ajaju Pinúciu, chi sigat a contai, ligi, arregistrai fatus de vira chi faint istória ◊ mai in s’istória de sa bidha si aiat intesu de unu puzone chi faedhat Tradutziones Frantzesu histoire Ingresu history Ispagnolu historia Italianu stòria Tedescu Geschichte.

iltradéri , nm Definitzione sordau armau chi andhaiat a punta de ananti de un’esércitu; ómine forte meda, coragiosu Frases mai subra su re podes andhare, mancari chi ti contes iltraderi (A.M.Scanu).

iltradizòna , nf: istradizona Definitzione segure pitica Sinònimos e contràrios istrazone, seguredha, segurisca Terminologia iscientìfica ans.

iltrému , agt, nm: istremu, estremu, stremu Definitzione chi est istrintu, reduiu meda, a s'úrtimu puntu; chi est própriu s’úrtimu, su prus grave, nau prus che àteru de sa manera de istare, de comente unu si agatat; puntu de morte e fintzes su sacramentu o ogiusantu chi si giaet a is malàidos; ingestu feu fatu prus che àteru cun sa buca po dolore a sa carena, po ofèndhere o fàere arrennegare a unu Sinònimos e contràrios astrintu / últimu 2. semus a s'úrtimu istremu de su bisonzu! 3. as a morri fendu ingestus e istremus ◊ mancai chistionit a istremus pigat surra! Ètimu srd.

iltría , nf: istria, istriga, stria Definitzione pigione chi essit a denote, no tanti bene bistu ca nanca candho e ue cantat dhue capitat dannu Sinònimos e contràrios cucufiu, lúgula, nannicucu Frases istanote cantadu mi at s'istria ◊ s'istria est essida a s'afainu e sas mamas s'insoro creatura cun timore s'istringhent a su sinu (P.Sulis)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ fritas atitadoras lampant a su chelu tichírrios de istrias (F.Sechi)◊ e ite li times a s'istriga?! Terminologia iscientìfica pzn, tyto alba ernesti Ètimu ltn. striga Tradutziones Frantzesu effraie Ingresu barn owl Ispagnolu lechuza común Italianu barbagianni Tedescu Schleiereule.

iltrinàre , vrb: istrinai, istrinare, strinai, ustrinare Definitzione fàere o giare istrinas; pònnere, apèrrere, manigiare o impreare sa primu borta, nau de bestimentu, de domo, de fràigu Sinònimos e contràrios arregalai, donai / incignare Frases s'istiga chi ant lassadu sos artistas mannos depet èssere istrinada finas a chie no los at bidos ◊ su chi no podes comporare lu podes tènnere istrinadu ◊ is nonnos de su pipiu istrinant fintzes sa mammai e àteros pipios de sa famíllia Ètimu ctl., spn. estrenar.

iltrízile , agt: istrígile, istrígili, istrígiulu, istrízile, istrízulu, strígili Definitzione nau de sa carena de su cristianu, chi est finòngia, cannàile, unu pagu coment’e làngia Sinònimos e contràrios brintzilitu, dílicu, drízile, finigosu, ispídine, istincu, levecu, minchitu, schirriolu, singru 1, stinghiritzu / cdh. trígili | ctr. russatzu, trunconàciu Frases portabat sas manos istríziles dae su patire ◊ est istrízile che canna, che colovra ◊ fit piciocone istrízile ◊ est fémina istrízile e iscarrida ◊ fut istrígiula e fini che unu fusu ◊ fit grasciosa, de bona petza e istrízile ◊ nos cuntentamos de màndhigos lanzos e abbarramos istrízulos Terminologia iscientìfica zcrn Ètimu itl. strigile Tradutziones Frantzesu mince Ingresu slim Ispagnolu delgado, esbelto Italianu snèllo Tedescu schlank.

iltrudhàdu , agt: istrudhadu, isturudhadu Definitzione chi est fatu a sa grussera, pagu fine, pagu delicau de maneras de fàere, chi est pagu de imprastu, bonu a nudha, chentza cabu Sinònimos e contràrios ildeoltu, ilgrabbuladu, intrudhadu, istoladu, istraoltu, istrònscia, mabigrabbau Frases no t'ifilas mancu s'agu de cantu ses istrudhada! Ètimu srd.

iltrúgu ildrúgu

iltrunéllu , nm: istrunedhu, istrunellu Definitzione genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s’annu Sinònimos e contràrios istrúlliu 1, strudhu Frases s'iltrunellu a mandhigare punnat a gialdinu! Terminologia iscientìfica pzn, sturnus unicolor Ètimu itl. stornello.

iltrutinàda , nf: istrutinada, istultinada Sinònimos e contràrios ghighinada, imbudada, istrempiada, ispinta, sachedhada Frases lis at dadu pagas iltrutinadas ◊ l'at leada peri su bratzu e li dat un'istultinada, a sa muzere! Ètimu srd.

iltrutinàre , vrb: istortinare, istrutinare Definitzione pigare o mòvere a ispintas, a iscutuladas Sinònimos e contràrios assachitai, irghinitare, iscotzinare, sachedhare, saidare Frases frito sa cara a terra e m'istrútino suta su dolore ◊ s'istrútinant sas àrbures, ma fintzas su coro!

iltudàre , vrb: istudai, istudare, istutare, studai Definitzione fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta (es. s’aràdiu, su motore); iscarragiare ccn. cosa tudada o carragiada Sinònimos e contràrios ammoltighinare, ammortiare, irmòrrere / iscarragiare | ctr. allúere, allumae, atzèndhere / tudai Frases s'istudat che fatija a fogu lenu ◊ soe acurtzu a unu focu chi no poto istutare ◊ no istutazas cussu focu! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe, in bonora l'aviant allummau: candho boche pariat istutau fut intro de sos montes brusiandhe! ◊ is disígius antigus fuant fuliaus in terra che alluminus istudaus (B.Lobina)◊ sunt sétzios in sos banghitos acanta de su foghile istudau 2. ndhe at istutau sa braja dae suta de sa chisina pro fàchere su focu Ètimu ltn. *extutare Tradutziones Frantzesu éteindre Ingresu to estinguish, to turn off Ispagnolu apagar Italianu spègnere Tedescu löschen.

iltúpa , nf: istupa, stupa Definitzione su linu de filare, ma mescamente is filos prus curtzos de su linu, sa parte prus metzana / pònnere su fogu afaca a s’istupa = in cobertantza, pònnere acurtzu cosas perigulosas, cosa chi leat fogu deretu, pessone chi aprofitat de calicunu o de carchi cosa Sinònimos e contràrios raigatzu Frases bàtimi s'istupa e sa ruca, chi mi ponzo a filare! ◊ nendhe nendhe filàt sa betzighedha pubadas mannas de istupa ◊ sunt passanne su linu in puas po ndhe bogare s'istupa 2. a fidare a fizu meu solu cun fiza tua est a pònnere su fogu afaca a s'istupa! Ètimu ltn. stuppa Tradutziones Frantzesu étoupe Ingresu tow Ispagnolu estopa Italianu stóppa Tedescu Werg.

iltúzu , nm: istozu, istúgiu, istuzu 1, stúgiu Definitzione prus che àteru, istrégiu pitichedhu po chistire cosas piticas, ma a logos dhu narant fintzes de istrégiu mannu, carcida, umpuale, e de logu po chistire cosa, armadiedhu Sinònimos e contràrios búsciulu 1 Frases unas cantas dies apustis Ànghelu nche aiat pérdidu s'istuzu de sos colores Ètimu ctl. estoig Tradutziones Frantzesu étui Ingresu case Ispagnolu estuche Italianu astùccio, custòdia Tedescu Futteral.

iltzelembràdu , agt Definitzione chi tenet dolore a tzelembros, chi est a dolore de conca Sinònimos e contràrios inchilciadu Ètimu srd.