pigiólu , nm: pizolu Definitzione
su pigighedhu fine de cosas de papare, de sa pedhe, de àteru, ma fintzes su corgiolu grussu / su pizolu de s'ovu = siat sa corza, siat su pizighedhu de intro chi abbarrat atacadu a sa corza (candho s'ou est crú)
Sinònimos e contràrios
pidhoncu,
villuncu
/
còglia,
colzola,
scroxu
2.
scoinandu sa fà nci betada su papu a s'àliga e su pigiolu a su palini!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
membrane
Ingresu
membrane
Ispagnolu
membrana
Italianu
membrana,
strato sottile
Tedescu
Membrane.
pigionaciàre , vrb Definitzione nau de is matas, fàere pigionatzos, fàere cambos noos mescamente in su truncu, in s'arraighina, brionire Sinònimos e contràrios afroghedhare, brotai, piglionai, puzonire, rampudhire Frases su prus de is bortas is arraighinas de sa castagna torrant a pigionaciare (G.Locci) Ètimu srd.
pigionàre , vrb Definitzione pillonai, cassare pigiones a latzu o a pedraghe Ètimu srd.
pigionàtzu , nm, nf: pillonàciu,
pillonassu,
pillonatzu,
pilluatzu,
pixonatzu,
puxonatza Definitzione
fruedha noàdile, cambu nou chi bogant is linnas, mescamente in tretu ue su truncu o cambu grussu dh'ant immuciurrau (o fintzes de fundhu, de is arraighinas)
Sinònimos e contràrios
brione,
brossa,
cambigiolu,
froedha,
inseurru,
irbrossa,
isfraone,
rebudhu
/
cdh. pucioni
/
prantone
Frases
tocat a puliri is matas de is pillonatzus chi crescint in su truncu ◊ is manus si aténdiant a is pilluatzus de is matas chi as prantau ◊ su pillonàciu est po infèrriri
2.
sa morti est innòi a ingíriu, currit in is alas de su bentu, iscucullat apalas de is cresuras su pillonatzu de istruncai
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeon
Ingresu
bud
Ispagnolu
chupón
Italianu
pollóne
Tedescu
Schößling,
Sproß.
pigiòne , nm, nf: pigioni,
piglioni,
pilgioni,
pilloni,
pizone,
pixone,
pugione,
puxone,
puzona,
puzone Definitzione
genia de animale (fintzes upm)totu pilu a pinnias de diferente mannària, cun is alas e cun sa conca a bicu, chi faet su niu, criat e faet su fedu a oos chi frochit (su ladamíngiu chi faet: laina); foedhandho de abe, s'abe noa chi si no est acorrada a unu casidhu nou si che fuit de su casidhu chi est naschia (puzone primarju); in is pinzos de orrobba (gunnedha, camisa), pinniga longa chi si faet po bellesa, una o medas, fintzes in totu su giru de su pinzos; fintzes un'aina (grae, genia de truncu) po aparigiare terra o incodadu candho dhu faent nou / min. pigionedhu, puzonita
Sinònimos e contràrios
ae,
ampilla,
cedha 1
/
ischisciura
/
pícia 1,
pinnica
Maneras de nàrrere
csn:
puzonedhu culinudu = chentza impilidu; su puzone de abe podet èssere: p. de prima barba (su primu), de torraduras de manu, (su de duos), rucratu (su de tres); pei de pilloni = diferentes crezes de erba; agatai is pillonis bolaus, fuius = sa cosa leada, lòmpere apustis de candho tocat, a distempus; pilloni de pudha = pudhighinu; pilloni de òru = fiadu de malos pes, pessone mala; pugione de santa Lughia, pixone de santa Maria = arrúndili; puzone de santu Martinu o de santu Pedru = cacaribos (alcedo atthis); puzone de beranu = atrapadita, passailanti; puzone de turre, de palatu = purfurarzu; pilgioni de noti = alibedhe; puzone de pecatu = mariposa; puzonedhos de pasta = zenia de durche; pàrriri pilloni in punt'e pértia = che puzone in nae, sempre apunta a tucare, nadu fintzas de pessone chi no tenet frimmesa; drommiri a sonnu de pilloni = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida; arrivire a puzones volados = a festa finida, a faina agabbada, a cosa fata; issuliare, giagarare puzones = fai fuiri is pillonis (prus che àteru de logu aundi faint dannu: bíngia, lori); imbungiare su puzone = collire s'abe noa a su moju
Frases
bi faghent su nidu sas puzones ◊ apo intesu puzones fruscitendhe ◊ puzonita, bae e canta in aterue! ◊ minnannu no perdoneit mai a sas puzones e ne a sas pòveras de ispigare ◊ fintzas su puzone at su consolu chi andhat, bolat e torrat a su nidu ◊ su pilloni est papendisí s'àxina in bíngia ◊ pigioni chi no bicat at bicau ◊ in beranu totus is pigiones cantant ◊ seo che pigione in pértiga bolandho de cresura in cresura
2.
in cussa nae bi at unu puzone de abes ◊ sos puzones chi no benint regoglidos si ndhe andhant dae sa piantalza
3.
si at fatu una bella munnedha totu a puzones
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pilloni, Puggioni, Pugioni
Ètimu
ltn.
*pullione(m)
Tradutziones
Frantzesu
oiseau
Ingresu
bird
Ispagnolu
pájaro
Italianu
uccèllo
Tedescu
Vogel.
pigionédhu , nm Definitzione min. de pigione, pigione piticu de pagas dies Frases in beranu is pitzochedhos andhaiant a cricare pigionedhos de niu peri is montes.
pigiòni pigiòne
pigionía , nf: puzonina Definitzione is pigiones, totu is arratzas de pigiones Sinònimos e contràrios ae, pillonantza, pilloneri Frases cuss'annu fit bénnidu su turnu de sa puzonina: su pupujone pintu ndhe fit piscadu! ◊ sa puzonina si apílliat fintzas a su mere, azummai, no de si apilliare a sa ua! ◊ sa pigionia in cabudanni benit totu a bíngia Ètimu srd.
pígiu , nm, nf: pígliu,
piju,
pílgiu,
pilla,
pillai,
pillu,
pitzu 1,
pixe,
pixu 1,
piza,
pizu Definitzione
css. cosa lada o istérria meda e fine (assumancu po s'istérria chi tenet), sa parte prus in pitzu, de fora, de sa cosa, ma si narat fintzes de bestimentu postu in dossu in cantu distintu de un’àteru e de ammontu po letu; foedhandho de logu, su matedu cracu chi dhu'est créschiu; in cobertantza, fintzes manera de fàere a ingannu, a trassa; a logos, is pillus funt una calidade de macarrones; foedhandho de domos, de fràigu, pitzu est fintzes pianu (su pitzu = su primu pianu; su pitzu de mesu = su pianu in mesu de àteros duos)/ min. pizaredhu, pizighedhu (a/c.: candho si narat cantos funt is pígios de una matessi cosa, su foedhu si fúrriat a piza, pilla, a bortas fintzes cun sa /s/ de su pl.: una pilla, dua piza, tre piza, cuatru pillas, bàtoro piza); is píglius = a logos, pistocu, pane carasau; avb. (èssere de una cosa) pígiu pigiu = itl. affiorante, superficiale
Sinònimos e contràrios
pidhoncu,
pillada,
subrafaci
/
bestimenta,
cuguzura
/
còglia
/
filedhos,
pinnica,
trassa
/
cdh. píciu
Maneras de nàrrere
csn:
pillu de lati = mantega; avb. a pillu a pillu, pizu pizu (pizubizu)= subra subra, chentza falare a fundhu; a pillus a pillus = a pilladas, a pizos, a pillais (èssiri, pònniri a unu, a dus pillais); bogare, bogai a p. carchi cosa = imbentare, ispedientare, bogai a claru; essire a pizu = essire fora de si poder bídere, intèndhere; perda a pillus = chi essit a iscatas, a cantos lados, a tellas; pillu de pasta = pasta tesa a fine (es. pane carasau); fai pillu = pònnere su pizu (nadu de late, binu e gai); a pizas de denote = intro de note, a note russa
Frases
apu fatu su lentzoru a cuatru pillas ◊ bogadiche carchi pizu ca est calura! ◊ in su letu bi amus postu un'àteru pizu ca est fritu ◊ a su pamentu li ant postu una piza de tzimentu ◊ frochendhe in pag'ora at postu pizu russu ◊ s'abbolotu chircat de pònnere pizu peri in sas abbas netas ◊ su late at fatu su pizu ◊ su pitzinnu at bogau una piza de pane ◊ su pani carasau essit a píglius ◊ cosatzas de leare a piju in apretos de nie a las brujare ◊ est frius e no fait a drommí a pillu de lentzolu ◊ cussa butíglia portat pillu de binu ◊ poltat su brutore a tre piza ◊ nc'est su pruini a pilla ◊ po fai cruguxonis sa pasta tocat a dha tendi a pillus ◊ cun sa màchina faiaus is pixos de is culurgiones
2.
ghite ses faghendhe in custu pizu totu ispinas? ◊ in cussos pizos no si bi podet colare de sa malesa ◊ pastores e catzadores connoschent bassuras e pizos ◊ sas berbeghes che sunt in cussu pizu, ca bi agatant cosa frisca
3.
aspeta chi cussa cosa chi as ghetau a s'àcua ndi àmpuit a pillu
4.
totus intregaus a is tiaus funt, sa genti, a bogai a pillu fintzas màchina de fuedhai! ◊ e ite amus a bogare a pizu, nois, chi semus betzos?!…◊ pro no pèrdere gutzu su sartitzu orrostindhe li afranzat pane a pitzu a pitzu ◊ dhoi fut sa cosa de papai a pillas a pillas ◊ boghit a pillu su dinai! ◊ cussas pesant a pizas de denote po fàchere su pane (A.M.Carta)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pillai
Ètimu
ltn.
pilleus
Tradutziones
Frantzesu
couche,
feuille,
surface
Ingresu
foil,
layer,
surface
Ispagnolu
capa,
hoja,
superficie
Italianu
strato,
sfòglia,
superfìcie
Tedescu
Schicht,
Folie,
Oberfläche.
píglia pígia 1
pigliète , agt, nm: pilete Definitzione
maladia su pigliete! = arràbiu arratza de!...
Sinònimos e contràrios
bagiariotu,
mauchedhu,
serpellucu
Ètimu
ctl., spn.
pillet, pillete
Tradutziones
Frantzesu
petit polisson
Ingresu
urchin
Ispagnolu
galopín,
travieso
Italianu
monèllo,
birichino,
furfante
Tedescu
Schelm,
Spitzbube,
Gauner.
pigliòna , nf: pillona,
puzona,
puzone Definitzione
sa natura de s'ómine
Sinònimos e contràrios
cozona,
dòrrola,
minca,
pisseta,
pitzota
Terminologia iscientìfica
crn, ssl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pénis
Ingresu
penis
Ispagnolu
pene
Italianu
pène
Tedescu
Penis.
piglionài , vrb: pillonai,
apillonai,
pixonai,
puzonare Definitzione
fàere àteru pigione; bogare sa tzeurra, àteros tudhos o pigionatzos, àteros cambos, nau de s'erba, de su laore, de is matas; aciapare, cassare pigiones; in cobertantza, cricare pillona, cricare ómine / pudha pillonada = chi zughet sos pudhighinedhos, is pigionedhos aifatu
Sinònimos e contràrios
schissurai
/
acambare,
afroghedhare,
apuzonare,
brionire,
brotai,
brundhire,
pigionaciare,
puzonire,
rampudhire,
tidhire
/
turdare
Frases
cussos mògios bi ant pagu a puzonare ◊ candho si acúrtziat sa die de puzonare, sa reina faghet unu cíulu fine fine e sas àteras abes si ponent in movimentu pro si tucare
2.
s'erva est puzonendhe ◊ su trigu at puzonadu in sete e oto cambas ◊ segundu s'erba chi est, mancai ndi dha tiris torrat a pillonai ◊ sa craba distruit sa mata apena pillonendi ◊ a sos frutales sa temporada los danníficat candho sas àrvures sunt fioridas o puzonadas ◊ totus is sèminis pillonant
3.
custa est una pudha piglionada
4.
chi cuss'amori torrit a pillonai!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bourgeonner
Ingresu
to sprout
Ispagnolu
germinar,
brotar
Italianu
germogliare
Tedescu
sprießen,
sprossen,
treiben.
pigliòni pigiòne
pigliotína , nf Definitzione is piciochedhos Sinònimos e contràrios fegliotina*, pitzinnàglia Frases eh, sempre in giru so, pro connòschere tota sa pigliotina de sa bidha!…
pígliu pígiu
pignàda , nf: pingià,
pingiada,
pingiara,
pinzada,
pinzata Definitzione
genia de istrégiu mannitu a duas asas, a costas artas, a buca larga, de materiale adatu a pònnere in su fogu po còere cosa pruschetotu cun abba; coment'e materiale de fràigu, genia de matone mannu lébiu, totu istampau e largu, po pònnere inter is travetos a fàere bòvedas / min. pingiadedha, pingiadedhedha, pingiadedhu, pingiallotedhu
Sinònimos e contràrios
coculia,
padedha
Maneras de nàrrere
csn:
sa pingiada sbrúfulat, fúliat a foras, budhit a cróculus; sgumai, murigai sa pingiada; brenti a pingiaredha = prena, de fémina ràida; cosa de pingiada = mànigu cotu
Frases
che li ant furadu una pinzada, unu tianu e una supera ◊ a sa pinzada li at ghetau su sale ◊ in medas logus, su primu domínigu de carésima si segant is pingiadas
2.
unu tempus si permitiant de fastigiai sa picioca sceti de sa fentana: oi est mellus, mancai si biant tropu brentis a pingiaredha!…
3.
seu disigendi unu tzichedhu de cosa de pingiada, papendi sèmpiri cosa asciuta! ◊ cosa de pingiada no mi ndi pòngiat a fai!
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
ltn.
*pineata
Tradutziones
Frantzesu
marmite
Ingresu
pan
Ispagnolu
olla,
rasilla
Italianu
pignatta,
péntola
Tedescu
Topf,
Deckenziegel.
pignéllu , nm: pingellu,
pintzellu,
pinzellu Definitzione
aina fata cun tzudhas a matzu, a forma de tantas genias (tundhu, ladu o ciatu, grussu, fine) e mannària, cun d-una manighedha curtza o longhita de dhu pòdere pigare a frigare tinta (o sabone cussos de barba), pitichedhos e fines a bisura de pinna po pinturas e mannos po tínghere muros, mesanos po linna / pàrrere fatu a pinzellu (nadu de gente) = bellu meda, fatu bene, galanu
Frases
pigat unu pinzellu e cumentzat a ispruinai ◊ sos ojos imbrutare si solent a pinzellitu de niedhu e biaitu e de granatu sas laras ◊ cussa picioca portat sa buca parit fata a pinzellu! ◊ piga su pinzellu e cumentza a dh’insabonai sa faci! ◊ piga pingellu e cracina e bai a imbrachinai!
Tradutziones
Frantzesu
pinceau
Ingresu
brush
Ispagnolu
pincel
Italianu
pennèllo
Tedescu
Pinsel.
pignenànti panneanànti
pignòni , nm: pinnioni,
pinnone 1 Definitzione
genia de bandhera (fintzes po singiale); mammutzones po fàere a tímere pigiones, margianes; puntedhu artu (mescamente cussu untu a ogiuseu chi ponent cun cosa apicada in punta a chie arrennescet a si ndhe dha calare artzandho a incosciadura)
Sinònimos e contràrios
ghioni
Maneras de nàrrere
csn:
coa a pinnone = ritza, artziada; pinnone de fummu = nue de fumu chi àrtziat a in artu; fàere su pinnone = fàghere s'àrbure ritza; unu pinnone de ómine = istrantaxada de ómini, debberone ómine
2.
mai bos giagaraia ne bos ponia pinnones (G.A.Cossu)◊ pro sos matzones bi poniat calchi pinnone in sa chesura de su passiale
3.
at a prantai sa bandhera in su pinnioni prus artu ◊ in cussu monte si bident sas cristas a pinnone ◊ poniant de istiarvu unu pinnone chi sa cucagna la solent giamare ◊ su pignoni est unu truncu liscinosu
Ètimu
itl.
pennone
Tradutziones
Frantzesu
étendard
Ingresu
banner
Ispagnolu
pendón,
estandarte,
cucaña
Italianu
stendardo
Tedescu
Standarte,
Fahne,
Fangnetz.