Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

atacài , vrb: atacare, atzacare Definitzione pònnere duas cosas impare a manera de pàrrere totuna, de andhare o abbarrare impare s'una cun s'àtera (e fintzes abbarrare, istare che apicigau, nau de ccn.); giare a pitzu, betare manu a ccn. o a una cosa; cumenciare o pigare a fàere una faina Sinònimos e contràrios acollegai, afisciai, afraighinare, apicigai, apodhai, arbiare / acometare, assaltizare, atracae, colpire / apilicare / comentzari, temperare | ctr. ispitzigare / sessare Maneras de nàrrere csn: atacai certus, pletu = atacare a brigare, andhare in lite; atacàresi (nadu de ccn.) = imbucai a chistionai sentza de si ndi pòdiri iscabbulli Frases cussa colla atacat fintzas bidru ◊ si atacat bene no ispítzigat prus ◊ sa edra si ch'est atacada a su muru ◊ su fillu si fut atacau in domu fintzas e chi no fut arribbau su para (F.Marcialis)◊ como mi ataco innoje: cummente passat mi nce tzaco apitzu e mi dha papo! 2. sos atacaos abbarrant chimbe e ses dies chin su tússiu ◊ a cussa fémina dh'enta atacara e furara ndi dh'enta s'oraria ◊ custas dies so atacadu a bula 3. e atacat a pròere, a frocare, a brigare, a cantare!… no sessaiat prus ◊ apustis de sa cursa de sos molentes atzacaiaus sos ballos ◊ atachiant a cúmeros, cussos molentes!…◊ candho si atacat a chistionare cussu no faghet prus a si l'ispitzigare! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu accrocher, coller, commencer, attaquer Ingresu to assail Ispagnolu pegar, atacar Italianu attaccare, investire Tedescu befestigen, überschütten.

atacài 1 , vrb rfl: atacare 1, atacari Definitzione pònnere a manera de no si bíere, istare apartaos / giogai a ataca ataca = a cuare, a su cua cua; annare a s'ataca ataca = a s’atrega atrega, cua cua Sinònimos e contràrios abbuare, aclisare, acuae, apatai, atrabentare, atrapare, atupare, cuerrai, frànghere, impertusare, intanae, intupai, intuvedhare, intuzare, istichire, istugiai, tudai Frases bi at tantos logos de atacare ◊ dhui fut unu iscusórgiu atacau in d-unu cungiau: un'ómini dh'agatat e dh'atacat un'atra borta ◊ su caboni at biu unu margiani atacau, prontu po dh'aciapai ◊ po no dhus biri si funt atacaus apalas de una mata Tradutziones Frantzesu se cacher Ingresu to hide (oneself) Ispagnolu esconderse Italianu nascóndersi Tedescu sich verstecken.

atacazàre , vrb Definitzione fàere tzàcurros e moida forte, nau fintzes de su bestiàmene chi istat a iscràmios Sinònimos e contràrios atamazare, intrigliare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire du vacarme, criailler Ingresu to make an uproar Ispagnolu hacer ruido Italianu strepitare Tedescu Krach machen.

atachedhài , vrb: tachedhai* Definitzione fàere intacas, genia de segadedhas prus che àteru po singiale Sinònimos e contràrios intachedhai, intatzare, tacai, tacullare Tradutziones Frantzesu encocher Ingresu to notch Ispagnolu hacer muescas Italianu intaccare Tedescu einschneiden.

atachizàre , vrb Definitzione brigare fatuvatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chercher chicane à qqn. Ingresu to brawl Ispagnolu reñir, armar camorra Italianu attaccar brighe, rissare Tedescu raufen.

ataciài, ataciàre , vrb: taciai* Definitzione pònnere tàcias, punciare; fàere sa crítiga, nàrrere cosa, fintzes brigare, pigare a boghes Sinònimos e contràrios assindhigare, atatzare, briare, certai, criticai, stronciai, tuturare 2. in domu sua no porit oberri buca chi luegus dh'atàciant! Tradutziones Frantzesu critiquer, accuser Ingresu to accuse, to blame Ispagnolu criticar Italianu criticare, tacciare Tedescu bemängeln.

atacitài , vrb: tacitai Definitzione pònnere is tacitas, is bullitas Sinònimos e contràrios acioae, aciolai, apunciai, imbullitare, impuncitai, intzoare, puntzare, puntzitare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fixer avec des clous Ingresu to nail Ispagnolu tachonar Italianu imbullettare Tedescu mit Zwecken befestigen.

ataconài, ataconàre , vrb: taconare* Definitzione pònnere su tacone, aconciare is iscarpas; nau in cobertantza, cobèrrere Sinònimos e contràrios | ctr. istaconare Tradutziones Frantzesu changer les talons Ingresu to botch shoes Ispagnolu remendar los zapatos Italianu rabberciare le scarpe Tedescu ausbessern.

atafài, atafàre , vrb: atafiare Definitzione afundhare, pònnere in mesu, aintru de calecuna cosa; fintzes passare in calecunu logu (nau fintzes in su sensu de arrennèscere a cumprèndhere, o arrennèscere e bastat), bènnere o lòmpere po cumbinatzione Sinònimos e contràrios aciufae, atapai, intafae, pònnere Frases innòi nci at una mina: a logu bellu nci apu atafau su pei! ◊ nci at atafau is peis a su ludu ◊ su marxani atafat sa farruncada po aggafai su pegus ◊ inue che dh'as atafada cussa cosa? ◊ che so atafadu in d-una mola e dhue aiat cosa cuada (Z.Porcu) 2. non che atafaiat a cumprèndhere comente aiat fatu su babbu a dhi zare sas crupas de su chi fuit capitadu ◊ cussa note non che fuo atafadu a mi drumire ◊ in bella famíllia ch'est atafadu cricanne fémina!…◊ is sordaus nci atafant in crésia e forrogant in dónnia logu! Ètimu itl. taffiare Tradutziones Frantzesu fourrer Ingresu to drive in Ispagnolu meter Italianu cacciar déntro Tedescu hineinwerfen.

atamanàre , vrb Definitzione fàere sa cosa a unu tamanu, de totunu andhare, parívile, totu oguale Sinònimos e contràrios aperperare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu homogénéiser Ingresu to homogenize Ispagnolu homogeneizar Italianu omogeneizzare Tedescu homogenisieren.

atambainàre , vrb Definitzione fàere bènnere s'illuinu, fàere sa conca de no cumprèndhere prus nudha (ma si narat fintzes po s'efetu de un’ispantu mannu) Sinònimos e contràrios abbadhinare, abbatzinare, ammolighinare, ibbadhinare, ingadhinae, intambainare, scimingiai, sturnigiai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu étourdir Ingresu to daze Ispagnolu aturdir Italianu stordire Tedescu betäuben.

atanagiàre, atanagliài , vrb: atanallai, atenatzare, atenazare, atonallai Definitzione istrínghere o acapiare a tonàgias Maneras de nàrrere csn: atenatzare un'animale = crastare cun sas tenatzas; atenazare a ccn. pro carchi cosa = dàreli a subra, brigàrelu, nàrrereli cosa 2. est atonallau de sa miséria ◊ totus dhu atenazant a dhi bogare de cabu de fumare Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu saisir ou serrer avec des tenailles Ingresu to grip with pincers Ispagnolu atenazar Italianu attanagliare Tedescu mit Zangen greifen.

atanài , vrb: atanare 1 Definitzione intrare, cuare in sa tana Sinònimos e contràrios abbuare, abbusare, acuae, ammacionai, ammagare, atupare, cuerrai, impercusinare, incalancare, infoxinae, intanae, intupai, intuvedhare, istichire, tudai Frases in cussu arruaxu si atanant is margianis ◊ su mergiani si est atanau atesu de sa genti 2. candu s'ant cracau a bombas fuaus atanaus in d-una forada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se terrer, se cloîtrer Ingresu to go back to one's den Ispagnolu esconderse en una guarida Italianu rintanarsi Tedescu sich verkriechen.

ataogàre , vrb: atogare, atzogare Definitzione segare s'àlidu, no torrare àlidu po cosa chi istringhet o tupat o arreschet in su gúturu, istrínghere in su gúturu, fàere mancare s'ària, s'ossígenu; fàere mòrrere, pònnere s’atzavoga, sa puligada; atzogare est fintzes assogare, cassare a irfogu cun sa soga Sinònimos e contràrios afocare, aggangae, aggangulitare, aggangusare, allupae, apuligare Frases si faghes mossu mannu ti atogas ◊ candho atogat s'iscudet a punzu pro no li arrèschere su mossu in bula ◊ sa pira cherfa atogat sa bula ◊ atogamus in s'àera luada de fumu ◊ in bula si mi atogat su faedhu ◊ dh'iant abbrancau e fatu mòrrede atzogau 2. atogant dogn'idea ancora in fedu ◊ atogare sos fastizos ◊ mai prus in bula su faedhu si atoghet, paràula sarda pro sa sarda idea! (Z.A.Cappai)◊ e l'ant ataogada cudha brama chi de sa paghe fit sana promissa (Zr.Piga) Tradutziones Frantzesu étouffer Ingresu to choke Ispagnolu ahogar Italianu soffocare Tedescu ersticken.

atapài 1 , vrb: atapare, atzapare 1 Definitzione iscúdere, fèrrere a ccn. logu o a ccn. cosa; iscutulare / iscalpas de atapare = iscarpas pro campu, de orropu Sinònimos e contràrios aciapuai, addabbai, addrobbulare, atumbae / arrúiri / ischirchinare, iscontriai Frases sas undhas de su mare andhant a si atapare a sos iscóglios ◊ su destinu mi at gitu contra a bentu e in iscóglios atapadu ◊ su bentu at atapadu sas naves totu apare ◊ su coro dhi atzapat che limbatzu de campana (I.Patta)◊ si arruit atapat is murrus a terra! 2. si atapat che colora morzendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu battre Ingresu to hurl Ispagnolu sacudir, arrojar Italianu sbàttere, sbatacchiare Tedescu schlagen.

ataparatàre , vrb Definitzione pònnere o cosire taparatos Sinònimos e contràrios aciapuai, ammeditzare, apuntroxai, atrapulai, tzapugnire Tradutziones Frantzesu rapiécer Ingresu to patch (up) Ispagnolu remendar, zurcir Italianu rattoppare Tedescu flicken.

atapiài , vrb: tapiai Definitzione fàere tàpios, muros de terra po serrare / a. sa porta = serrare sa zanna Sinònimos e contràrios intapiai, serrai Ètimu ctl., spn. (a)tapiar, tapiar Tradutziones Frantzesu clôturer Ingresu to enclose Ispagnolu tapiar Italianu recintare Tedescu einfrieden.

atarvài , vrb: atravai, atravare, atravari, trabai Definitzione pònnere is trobeas a su brúciu de su pei de animales mannos iscapaos po no s’istesiare paschendho; intrare calecuna cosa a unu muru o àteru po aguantare firmu, fàere calecuna cosa po firmare a unu, pigare a ingannu Sinònimos e contràrios trebeire, trobeare / achilandrare, ammilandrare, apegonai, archilare / prèndhere | ctr. istravare 2. no ant pótiu fàchere nudha, atravaos in manos e in pedes ◊ est che boe atravadu 3. sunt chircandhe de atravare sos focos ◊ su tontu gei coitat a si lassai atravari! Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entraver Ingresu to shackle Ispagnolu trabar Italianu impastoiare Tedescu fesseln.

atatamacàre , vrb Definitzione papare manna, de si tzatzare bene Sinònimos e contràrios abbentrare, abbidhiai, abbiscarzare, abbrentosicare, abbudagare, abbuzare, afraschedhare, , imbrentai, sgagliubbai tèrghere Frases cussos sunt cumandhandhe e atatamacàndhesi, manicandhe a bàtoro barras, a brente prena e a concale bódiu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se rassasier Ingresu to satisfy one's appetite Ispagnolu saciarse Italianu saziarsi Tedescu sich satt essen.

atatàre , vrb: atzatzare, sassai, tatare* Definitzione papare, bufare, fintzes a èssere prenos, fintzes a si ndhe bogare su fàmene, su sidi, su disígiu Sinònimos e contràrios abbentrare, assevare, atzibbare, colloviare, ingomare, isciusciare 1, mascare, tèrghere, tesciare Frases unu matzone in chirca de si atatare fit mirendhe unu bérgulu de ua ◊ isolve sos presorzos, no ti atates de promissas anzenas! ◊ "Deo su mere meu no l’ofenno", narat su cane, "ca si mi mancat issu no mi atato" Tradutziones Frantzesu rassasier Ingresu to satiate Ispagnolu saciar, hartar Italianu saziare Tedescu sich satt essen.