nebriàdile , nf: nelbiàdile,
nerviàdile,
nerviàtile Definizione
erba de cincu filus o erba de tàgliu
Sinonimi e contrari
nebriatzu,
nerviada,
prantaxa,
tirasana
Terminologia scientifica
rba, Plantago major
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand plantain
Inglese
plantain
Spagnolo
carmel
Italiano
piantàggine maggióre
Tedesco
großer Wegerich.
nebriàtza, nebriàtzu , nf, nm: nerbiatza Definizione
tupighedha chi narant scova de campagna, de forru: nebriatzu si narat fintzes de s'erba de cincu filus, de cincu venas, de tàgliu o nebriàdile (Plantago major)
Sinonimi e contrari
segabingiada,
truvúsciu,
truvutzu
Frasi
po iscovai su forru faint iscovas de modhitzi, de silícua o de nerbiatza
Terminologia scientifica
mt, Thymelaea hirsuta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écouvillon
Inglese
thymelaea
Spagnolo
boalaga
Italiano
spazzafórno
Tedesco
Ofenfisch.
nébriu , nm: nélviu,
nelvu,
nérbiu,
nerju,
nérviu,
névriu Definizione
in sa carena animale, genia de filu o cundhutu, cordone, chi essit de su sistema nervosu centrale (crebedhu, meudhu de s'ischina) e s'isterret in sa carena fintzes a un'arremu e a is céllulas po che lòmpere cumandhos e ingòllere informatziones de is chimbe sentidos (su chi sa carena arrecit de fora o de oros) a su crebedhu e de su crebedhu sa torrada; si narat fintzes de sa capacidade de padire de una persona, de sa manera de fàere cun prus o prus pagu passiéntzia; cabone o punta de is músculos mannos, genia de pedhutu bianchixi, forte, chi comente acabbat su músculu s'innestat a s'ossu a manera de arrèschere a unu puntu firmu de si abbàlere a fàere fortza; in is araos, genia de tauledha o ispada chi s'intrat inter sa dentale e sa timona o aguri po regulare s'apertura de s'arau; genia de corria po iscúdere (si faet cun su nérbiu de sa coa de cuadhu o de pegus bulu); si narat fintzes de sa natura de un'animale mannu mascu
Sinonimi e contrari
cardamponi,
codra
/
tziraónia
Modi di dire
csn:
su nérviu de s'arau = cunzolu, su cantu chi muntenet paris sa timona cun sa dentale, itl. profime; èssere totu nérbios (nadu de unu) = forte, fintzas si no tantu russu
Frasi
no mi suguzes sos nérbios: làssami in pasu! ◊ zughet sos nérbios salarzados, cun totu su gafè chi at bufadu
2.
su nérbiu est tostu, ma bi at chie màstigat fintzas cussu
3.
sentza isprone ne nérviu, bastaiat una sàbia móvida in sos chizos pro ti fagher cúrrere ◊ l'at iscutu a nerju
4.
masellandhe su boe mortu che li at tódhiu su névriu e li at apertu sa bentre
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
nervium
Traduzioni
Francese
nerf,
tendon
Inglese
nerve,
gristle
Spagnolo
nervio,
tendón
Italiano
nèrvo,
tèndine
Tedesco
Nerv,
Sehne.
nebròni nabròni
necàre , vrb: negai,
negare Definizione
nàrrere chi nono o una cosa diferente o contrària de sa chi si est nada innanti o benit pregontada, su si betare a sa nega arrespondhendho sèmpere No! (deosi est vrb. prnl.); arrefudare una cosa a chie dha pedit o dhi tocat; foedhandho de armas po isparare, o de matas de frutu o ifertas, fàere farta, no isparare, no bogare frutu, no bogare linna noa; giogandho a cartas a lobas contràrias, betare carta de sinnu diferente de cussa chi at giai betau su cumpàngiu isperandho agiudu / mina negara = chi no bi at isparadu; negare su cumandhu a ccn. = nai ca no a chini pregontat su prexeri de dhi fai una cummissioni
Sinonimi e contrari
arrafudai,
denegare
| ctr.
ammítere,
atorgare,
cufessare
/
acanciare,
donai
Frasi
Perdu si ndi fut negau ananti de totus narendu ca no connosciat a Gesús ◊ proite ti ndhe negas candho ischis totu?! ◊ dèu no mi ndi negu de su chi ti depu ◊ leas cafè a fide in sas butegas: ti lu dant, ti lu bufas e ti negas! ◊ de cantas cosas tet àere sutzessu ti as a negare e mai ti at a crere! ◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote!
2.
una giunta de orzu no ti la nego, ca ses fadigadu! ◊ prite mi negas su saludu? ◊ mi at negadu su faedhu: la depet tènnere cun megus ◊ como ti negat s'abba e su mossu, ca no produis nudha ◊ a Deus e a su rei no podeus negai ◊ a Deus no podeus negai, ma a s'urrei gei fait!◊ si est imbrenugada, ma sa mama li at negadu su perdonu ◊ assiat francas de moro, chi mi negas unu ranu! ◊ abba e fogu no si negant a nisciunu ◊ su pitzinnu educadu no negat su cumandhu a sos mannos!
3.
póveru meu archibbusu, no mi ndhe servit piús: totinduna mi at negadu! ◊ negant finas is frutus de sa terra de comenti est annada mala! ◊ si ponit a isparai ma su fusili at negau ◊ si est bonu s'innestadore est raru a ndhe li negare calicunu, de innestu ◊ una mina negara est perigulosa!
Traduzioni
Francese
nier,
démentir
Inglese
to deny
Spagnolo
negar,
desmentir
Italiano
negare,
smentire,
sconfessare
Tedesco
verneinen,
verweigern,
leugnen.
nèce , nf Definizione neu, marcu de neghe, de guastu Sinonimi e contrari defeta, mància, nècia*, nésica.
necessàriu , agt, nm: netzessàriu Definizione
chi o cosa chi no si ndhe podet fàere de mancu, chi dhue bolet própriu, chi no est in prus
Sinonimi e contrari
netzessitosu
Frasi
aite faghias cussu, como? netzessàriu!…◊ acabideit sos trastos netzessàrios in sa búscia ◊ est necessàriu chi allueas sa làntia! ◊ s'operaju est sèmpere in lamentu ca no tenet su tantu necessàriu
2.
cussu fiat su necessariedhu po agiudai cudhu pobiritu ◊ custas dies, siat po sas festas siat po su tempus rigorosu, si limitant a atèndhere a su netzessàriu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
nécessaire
Inglese
necessary
Spagnolo
necesario
Italiano
necessàrio
Tedesco
nötig.
necessidàde, necessidàdi , nf: netzessidade Definizione mancamentu, farta de cosa chi serbit meda Sinonimi e contrari aprentu, bisognu, mancànscia, netzessitu, pretzisidade Frasi sos ambassadores aiant fatu batire provistas po sas netzessidades issoro ◊ si ndhe tenes necessidade oe ti giànt préstidos mannos Cognomi e Proverbi prb: netzessidade no at leze Etimo itl. necessità.
nèche , nf: nege,
neghe,
nexi Definizione
sa responsabbilidade (àere o tènnere sa neghe) de unu dannu, de una cosa male fata, candho dipendhent de ccn.; foedhandho de animales, de matas o fintzes de sa salude de su cristianu, male, difetu chi no dhos lassat campare o crèschere singillos (àere o tènnere neghe), fintzes difetu eredau, de famíglia, de aredeu / donai nexi a unu = betare curpas a unu
Sinonimi e contrari
acajone,
crupa,
falta,
nechesa
/
defeta,
irvistu,
istrópiu,
mantza,
nésica,
peca 1
Frasi
si su grodhe distruet su masone sa neghe est de chie pastórigat! ◊ si bufamus binu malu, sa neghe l'at s'isteriarzu ◊ su minore no ndhe tenet nege si at fatu fadhina ◊ sa neche est sa mea ca no mi so fatu bonu a nche lu torrare a su caminu zustu ◊ culpa mazore teniat e neghe chie at dadu a Maria a Pedru Feghe! ◊ l'ant mortu chentza neche
2.
custa màchina tenet neghe, est cosindhe male ◊ cust'àrbure depet tènnere neghe o no li cufaghet su logu: no bi est creschindhe! ◊ s'animale chi at neghe mànigat meda ma no abbóniat ◊ cussa puntura de ispina mi at lassadu neghe: no poto pinnigare su pódhighe!
Cognomi e Proverbi
prb:
neche o no neche pranghet berbeche
Etimo
ltn.
nece(m)
Traduzioni
Francese
faute,
défaut,
tare
Inglese
guilt,
fault
Spagnolo
falta,
defecto
Italiano
cólpa,
fallo,
difètto,
tara
Tedesco
Schuld,
Fehler.
nechèsa , nf Definizione
su àere neghe, su èssere in curpa
Sinonimi e contrari
falta,
neche
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
culpabilité
Inglese
guilt
Spagnolo
culpabilidad
Italiano
colpevolézza
Tedesco
Schuld.
nechidàde , nf Definizione
su èssere primmau, inchietu, nechidau
Sinonimi e contrari
alteriu,
annicadura,
arrennegu,
nechidonzu
| ctr.
allegria,
cuntentesa,
prégiu
Frasi
pro si tòdhere sa nechidade cust'ómine pesat una boche e si la cantat ◊ no podies fughire a sa nechidade de Deus! ◊ apo passau mementos de nechidade e de arrebbentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
colère
Inglese
anger
Spagnolo
cólera
Italiano
còllera
Tedesco
Ärger,
Wut,
Zorn.
nechidaítu , agt Definizione chi tenet su naturale de si nechidare, de si tzacare, primmare Sinonimi e contrari annicaditu, annuzaditu, primmagiolu, primmósigu Frasi custa cane est nechidaita, si ponet a apedhare chena bi àere nemos!
nechidàre , vrb: nichidare,
neghidare Definizione
giare o pigare arrennegu, tzacu, unu pagu prus forte de annicare
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbuscinare,
alterai,
annicare,
annozare,
inchietae,
pirmare
| ctr.
allegrare,
prexai
Frasi
su babbu at comintzau a si nechidare ca su fizu no cheriat andhare a cullire uliba ◊ mi rispondhet chin pacas perralias, càrchidat e si néchidat che berre (M.Zichi)◊ l’avio istrampau a culu a terra, ma isse intamas de si neghidare si fut postu a ríghere (M.Ladu)
2.
no est tirandhe prus aeredha, mancu bentu de susu chi néchidat sas chessas mummuchiandhe in frunzas sos arrastos (L.Loi)
Traduzioni
Francese
se fâcher
Inglese
to disturb
Spagnolo
irritar
Italiano
inquietare
Tedesco
ärgern,
aufregen,
sich ärgern.
nechidàu , pps, agt: nichidadu,
nichidau Definizione
de nechidare; chi est tristu, ammurrionau po calecuna ofesa chi dhi ant fatu
Sinonimi e contrari
annicadu,
annoxau,
arrennegadu,
inchietu,
pirmatu
| ctr.
allegru,
pregiosu
2.
nichidau chin mimme ses? ◊ fit nechidau ca murghendhe no fit reséssiu a istrabiare in tempus una cacada de sa crapa ◊ Deus nechidau at nau ca si arrepentiat de àere fatu s'ómine!
3.
sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos chentza su tempus, nechidaos in totu sas cosas
Traduzioni
Francese
fâché
Inglese
disturbed,
out of temper
Spagnolo
airado,
furioso
Italiano
adirato,
inquïèto
Tedesco
ärgerlich,
böse sein,
zornig sein.
nechidónzu , nm Definizione
su si nechidare, su èssere nechidaos
Sinonimi e contrari
alteriu,
annicadura,
arrennegu,
nechidade
| ctr.
cuntentesa,
prégiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
colère
Inglese
anger
Spagnolo
cólera,
rabia
Italiano
còllera,
ira
Tedesco
Ärger,
Wut,
Zorn.
nechidósu , agt Definizione nau de ccn., chi est nechidau, primmau, chi costumat a si arrennegare Sinonimi e contrari arrennegau, inchietu, primmau Frasi cumparzo pràchidu e so nechidosu Etimo srd.
nècia , nf Definizione
genia de male, guastu (segada, iscarràfiu), cosa mala o fintzes intzimia de male
Sinonimi e contrari
defeta,
nece,
neche,
mància,
nésica,
nítzia
Frasi
est andhadu a vísita, si tenet calchi nècia, gai faghet cura ◊ si unu at calchi nècia naturale oe podet fàghere sa cura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tache,
tare
Inglese
macula,
imperfection
Spagnolo
mancha,
falla
Italiano
màcchia,
magagna
Tedesco
Fehler,
Gebrechen,
Faulen.
neciàdu , pps, agt: nenciadu Definizione
de neciare; nau de gente o de cosas prantadas e frutos, chi portat nècias, màncias, guastu, neghe; nau de sa manera de fàere, chi est guasta de sa disonestade / cari nenciada = (nau de fémina príngia) chi portat sa faci coment'e ammarciada, a màncias
Sinonimi e contrari
demadu,
fràzigu,
machinzadu,
manciau,
néciu,
nitziadu,
tacadu,
tunconidu
/
currúmpidu,
malu
| ctr.
líaru,
sanu
/
bonu
2.
su mese de martu si che leat sos neciados ◊ sa pira est neciada ◊ zuto una dente neciada
3.
de s'ànima cuamus sos ispijos chi rifletint su moribbundhu onore neciadu de vilesa e de rancore (A.Porcheddu)
Traduzioni
Francese
blet,
carié,
corrompu
Inglese
rotten
Spagnolo
pasado,
picado,
corrupto
Italiano
mézzo,
cariato,
corrótto
Tedesco
verfault,
verdorben,
verworfen.
neciàre , vrb: anneciare, nenciare Definizione pònnere nècias, pònnere neghe, magàngia, fàere guastu Sinonimi e contrari ammaciae, ammagagnare, guastai, maciare, nesicare, manciulare Frasi a s'àlvure s'istiu passadu su fogu l'at nenciadu a su truncu ◊ a tie ti ant neciadu sos víscios!
néciu , agt Definizione chi no est sanu, chi portat calecunu male, chi tenet neghe, nau fintzes de ccn. in su sensu de no èssere tanti singillu de fatas; fintzes làngiu, coment'e candho unu est pagu sanu; nau po su cumportamentu, chi est pagu giustu, unu pagu macu Sinonimi e contrari demadu, mantzadu, nitziadu, tunconidu / bambioco, solocu | ctr. líaru, nédidu, sanu / sàbiu Etimo srd.